2 / 2018 / vol. 7
Kosmetologia Estetyczna
222
N
artykuł naukowy
higiena i dezynfekcja
Pracownicy służby zdrowia przyznają, że nietolerancja
skórna to jedna z przyczyn niechęci do korzystania ze środ-
ków odkażających i zaniechania dezynfekcji rąk [33].
Najczęstsze problemy skórne, pojawiające się wskutek stoso-
wania środków do dezynfekcji, to: wyprysk rąk, reakcje aler-
giczne, nadmierne przesuszenie związane z uszkodzeniem
płaszcza hydrolipidowego, przyspieszone starzenie skóry dło-
ni, kandydoza.
Wyprysk kontaktowy rąk
Problem ten najczęściej dotyczy pielęgniarek i zawodów pokrew-
nych.Możnawyróżnićwypryskkontaktowyzpodrażnieniaoraz
wyprysk kontaktowy alergiczny [34]. W pierwszym przypadku
zmiany mają charakter niealergiczny związany z substancjami
drażniącymi, które mogą wywierać potencjalne niekorzystne
efekty w miejscu kontaktu ze skórą (nie jest wymagane pierwot-
ne uczulenie), a obraz kliniczny może przypominać oparzenie
termiczne, które po zakończeniu ekspozycji względnie szybko
ustępuje [35]. W drugim przypadku kontakt ze skórą substancji
drobnocząsteczkowej inicjuje alergię (IV typ reakcji alergicznej
wg Grella i Coombsa) [36]. Wyprysk rąk niesie za sobą poważne
zagrożenie w postaci zakażenia, ponieważ ręce dotknięte tą der-
matozą są bardziej skolonizowane drobnoustrojami chorobotwór-
czymi niż dłonie zdrowe. Wyprysk kontaktowy z podrażnienia
i kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia często pojawia się
w czasie stosowania preparatów zawierających chlorheksydynę,
ponieważ charakteryzują się one przedłużonym czasem działa-
nia, w związku z tym mogą prowadzić do uszkodzenia i stanów
zapalnych skóry. W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia tego
typu podrażnień należy zastosować inne, alternatywne prepa-
raty odkażające (z inną substancją aktywną niż ta, która była
obecna w dotychczas stosowanym produkcie), nie zapominając
o odpowiedniej pielęgnacji skóry dłoni (zastosowanie kremu lub
emulsji do rąk) [37, 38]. Alergiczny wyprysk kontaktowy rozwija
się u osób predysponowanych genetycznie, w związku z czym
ryzyko wystąpienia tego typu alergii jest stosunkowo trudne do
przewidzenia i może dotyczyć praktycznie każdego środka stoso-
wanego w celach dezynfekcyjnych [39].
Podczas stosowania środków dezynfekcyjnych można za-
obserwować także uczucie świądu skóry. Może być to subiek-
tywna reakcja z podrażnienia lub też pierwszy objaw zabu-
rzenia bariery ochronnej i towarzyszy różnym schorzeniom,
związanym z obniżonym natłuszczeniem skóry [40].
Alergie i reakcje nadwrażliwości
Preparaty dezynfekcyjne mogą być odpowiedzialne za poja-
wienie się reakcji uczuleniowych. Najczęściej alergizują al-
dehydy:
orto-
ftalowy oraz glutarowy, choć występowanie
miejscowych alergii jest też wynikiem wielokrotnego i dłu-
gotrwałego stosowania chlorheksydyny. Drażniąco i alergicz-
nie na skórę działają też czwartorzędowe związki amoniowe.
W ich przypadku zmiany skórne nie muszą ograniczać się tyl-
ko do jednego miejsca, mogą być rozsiane na ciele [18, 41].
Oprócz kontaktowego wyprysku skóry rąk,
alergiczna po-
krzywka kontaktowa oraz tzw. wyprysk zawodowy
skóry to
najczęściej spotykane choroby, które dotykają personel me-
dyczny. Często pojawienie się alergii jest spowodowane obec-
nością barwników w antyseptykach. Według przeprowadzo-
nych badań wśród pracowników służby zdrowia, preparaty
kolorowe są oczekiwane i pożądane, co może rodzić potencjal-
ne dodatkowe ryzyko rozwoju reakcji alergicznych [41, 42].
Pokrzywka kontaktowa alergiczna jest reakcją miejscową
objawiającą się najczęściej zaczerwieniem i wykwitami bą-
blowymi, manifestującymi się w krótkim czasie od zastoso-
wania środków dezynfekcyjnych. Bąbel pokrzywkowy (bla-
doróżowy lub porcelanowy) powstaje w wyniku wzmożonej
przepuszczalności naczyń i obrzęku (na skutek działania hi-
staminy), zmianom może towarzyszyć świąd. Z kolei, mecha-
nizm powstawania pokrzywki kontaktowej nie jest do końca
wyjaśniony, rolę w jej powstawaniu przypisuje się cytokinom
prozapalnym [43, 44].
Częste stosowanie środków czyszczących i odkażających
zwiększa ryzyko podrażnienia skóry rąk i
dermatitis,
czyli za-
palenia skóry. Najsilniej drażniącymi środkami są: fenol, chlor
i aldehydy, a także preparaty na bazie alkoholu. W przypadku
mycia rąk, mydło należy stosować na wstępnie zwilżoną skórę,
ponieważ zapobiega to pojawieniu się podrażnień [14, 24].
Poza tym antyseptyki mogą powodować również silne za-
czerwienienia skóry, pokrzywkę kontaktową, a czasami za-
uważalna jest wysypka, która występuje jako efekt interakcji
ze stosowanymi lekami [20, 41, 45].
Reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne
Środkom dezynfekcyjnym można również przypisać działa-
nie fototoksyczne i fotoalergiczne. Reakcje fototoksyczne wy-
wołane są głównie przez promieniowanie UVA oraz czynnik
zewnętrzny, którym może być w tym przypadku preparat
dezynfekcyjny, a efektem jest zwykle uszkodzenie tkanek.
W przypadku fotoalergii odczyn indukowany jest immuno-
logicznie. W reakcji biorą udział przeciwciała lub swoiście
uczulone limfocyty. Fotoalergię wywołują tylko niektóre sub-
stancje o potencjale światłouczulającym, a objawy występują
jedynie u części osób. Promieniowanie ultrafioletowe prze-
kształca substancję fotoalergizującą w hapten, który wiąże
się z białkami skóry, tworząc kompletny antygen. Reakcja ta
obejmuje szeroki zakres promieniowania UVA, UVB, a także
światło widzialne. W wyniku pojawienia się przetrwałej nad-
wrażliwości na światło u pacjentów może dojść do uogólnione-
go zapalenia skóry, zwanego erytrodemią [46].
Nadmierne wysuszanie i starzenie się skóry
Każdy środek dezynfekcyjny czy czyszczący wpływa na
stan skóry, zmieniając jej pH. Dochodzi do naruszenia płasz-
cza ochronnego, zmienia się flora fizjologiczna i aktywność
enzymów w górnych warstwach naskórka. Rozpad komórek
tłuszczowych znajdujących się na powierzchni skóry może
