6 / 2019 / vol. 8
Kosmetologia Estetyczna
766
N
ARTYKUŁ NAUKOWY
ZDROWIE
leczniczego PSUR (
Periodic Safety Update Report
) przez Komitet
Europejskiej Agencji Leków ds. Oceny Ryzyka w ramach Nad-
zoru nad bezpieczeństwem farmakoterapii, odpowiedzialny za
ocenę i monitorowanie bezpieczeństwa leków stosowanych
u ludzi, wskazują, że pacjenci przyjmujący izotretynoinę zgła-
szali zaburzenia seksualne jako działania niepożądane, w tym
zaburzenia erekcji i obniżone libido [8]. Problem ten jest o tyle
istotny, że ilość pacjentów poddawana doustnej terapii tym le-
kiem jest coraz większa, zwłaszcza po doniesieniach o przeciw-
starzeniowych efektach terapii [9].
METODA PRACY
Dokonano przeglądu piśmiennictwa z lat 1994-2018 w bazie
PubMed. Wyodrębniono 25 prac, w tym badania opisujące
fizjologiczne właściwości izotretynoiny oraz jej skutki ubocz-
ne, manifestujące się w obrębie narządów płciowych. Użyto
następujących słów kluczy i ich kombinacji: izotretynoina
(
isotretinoin
)
,
działania niepożądane (
side effects
),
witamina
A (
vitamin A
), retinoidy (
retinoids
), trądzik (
acne
), dysfunkcje
seksualne (
sexual disfunctions
). Do przeglądu zakwalifikowano
prace oryginalne (w tym kazuistyczne) i poglądowe, związane
z przedstawionym tematem.
WYNIKI PRZEGLĄDU
Literatura naukowa szczegółowo opisuje niewiele przypadków
dysfunkcji seksualnych po doustnym leczeniu izotertynoiną.
Wskazano między innymi przypadek dwudziestodziewięcio-
letniego mężczyzny, któremu przepisano izotretynoinę doustną
w dawce 1 mg/kg/dzień. Przed rozpoczęciem kuracji mężczy-
zna był aktywny seksualnie – odbywał stosunki co najmniej
raz dziennie, maksymalnie do 10 razy w tygodniu. Tydzień od
rozpoczęcia leczenia zaczął odczuwać suchość błon śluzowych,
z jednoczesnymi problemami związanymi z wytryskiem. Odno-
towano, iż wytrysk u badanego występował co czwarty lub pią-
ty stosunek. Po dwóch tygodniach sytuacja uległa pogorszeniu.
Przy codziennej aktywności seksualnej wytrysk występował je-
dynie co dwa tygodnie. Pięć dni po zakończeniu leczenia retino-
idem wszystkie objawy związane z suchością uległy remisji [10].
Autorzy pracy wskazują, że przyczyn tego typu objawówmożna
się doszukiwać w funkcjonowaniu pęcherzyka nasiennego i pro-
staty, gdzie wytwarzany jest płyn nasienny. Te pierwsze są po-
kryte jednowarstwowym, wielorzędowym nabłonkiem kolum-
nowym, zawierającym komórki kubkowe, których wydzielina
stanowi 80% płynu nasiennego. Autorzy podają, że w kontekście
do wpływu retinoidów na stan śluzówek, u pacjentów zgłasza-
jących podobne do opisanych objawy, po wykluczeniu zaburzeń
psychicznych i innych organicznych, można szukać wyjaśnienia
we wpływie izotretynoiny na komórki kubkowe nabłonka [11].
Jak podaje Holenderskie Centrum ds. Nadzoru nad Bez-
pieczeństwem Farmacji Lareb, innym czynnikiem mogącym
wpływać na zaburzenia erekcji jest obniżony poziom testo-
steronu w trakcie leczenia izotretynoiną [12]. W modelu zwie-
rzęcym wykazano, że tretynoina (metabolit izotretynoiny)
zmniejszyła produkcję testosteronu w jądrach szczurów [12].
Niedobór testosteronu obejmuje również ginekomastię i obni-
żone libido.
Odnotowano również przypadek, który opisuje sytuację
dwudziestotrzyletniego pacjenta objętego leczeniem izotre-
tynoiną w dawce 40 mg/kg/dzień [13]. Mężczyzna po 4 mie-
siącach zgłosił ból podczas oddawania moczu oraz swędzenie.
Badanie dermatologiczne wskazywało złuszczanie warg oraz
rumień na policzkach. Dalsze badanie ukazało rumień, nadżer-
kę i złuszczanie na czubku penisa. Badania krwi, moczu oraz
wymaz z cewki moczowej pozwoliły na rozpoznanie retinoidal-
nego zapalenia skóry, wpływającego na zewnętrzny przewód
cewki moczowej [13]. Jest to jeden z nielicznych opisów takiego
zjawiska [14, 15]. Wyjaśnieniem może być obserwacja iż, u pa-
cjentów leczonych izotretynoiną zaznaczone jest silne zmniej-
szenie uwodnienia warstwy rogowej naskórka, wysoki wzrost
transepidermalnej utraty wody, także wzrost poziomu pH [13].
Alli i Yorulmaz [13] wskazują, że patomechanizm retinoidowego
zapalenia skóry ujścia cewki moczowej, obserwowane u bada-
nego, może także wynikać z działania keratolitycznego wywo-
łanego przez redukcję tonofilamentów i utratę desmosomów,
zmniejszenia kohezji warstwy rogowej naskórka i upośledzenia
bariery naskórkowej. Upośledzona integralność nabłonka po-
zwala bakteriom łatwiej przedostać się do wrażliwych tkanek.
Dolegliwości ze stronynarządówpłciowychdotykają również
płeć żeńską. Odnotowano przypadek dwudziestopięcioletniej
kobiety z rozpoznaniem trądziku guzkowatego, której zlecono
doustną terapię izotretynoiną w dawce 30 mg/kg/dzień. Po 15
dniach od rozpoczęcia leczenia pacjentka zgłosiła krwawienie
z pochwy i ból nasilający się w trakcie stosunków (dyspareunia).
Badanieginekologicznewskazywałonakserotopowepopękanie
śluzówki. Dodatkowo zaobserwowano suchość pochwy i obec-
ność licznych szczelin w obrębie śluzówki. Zarówno w historii
medycznej, jak i rutynowych badaniach laboratoryjnych, nie
odnaleziono przyczyn występowania wymienionych schorzeń,
dlatego zalecono odstawienie leku. Problemy zaczęły stopniowo
ustępować po dwóch tygodniach od zakończenia leczenia. Au-
torzywykluczyli psychogenne podłoże dyspareunii (F52.6), stąd
można wnioskować, iż mowa o przypadku dyspareunii orga-
nicznej (N94.1 – bolesne współżycie płciowe) [16]. Jak wiadomo,
izotretynoina redukuje produkcję sebum i może wywoływać
przerzedzenie warstwy rogowej naskórka. W związku z po-
wyższym, większość pacjentów skarży się na pękającą, suchą
skórę, a w skrajnych wypadkach wypryskowe zapalenie skó-
ry – od wzrostu kruchości warstwy rogowej naskórka do zmian
funkcji bariery skórnej. Autorzy badania wskazują, że ten me-
chanizm mógł odpowiadać za występujące u pacjentki objawy,
choć zjawisko jest stosunkowo rzadkie. Wcześniej został od-
notowany tylko jeden przypadek krwawienia z pochwy zwią-
zany z leczeniem izotretynoiną [17]. U dwudziestopięcioletniej
transseksualnej osoby K/M dokonującej korekty płci, przyjmu-
jącej testosteron pojawiły się guzki zapalne i krosty na twarzy.
W oparciu o rolę androgenów w patofizjologii trądziku, takie
