1 / 2019 / vol. 8
Kosmetologia Estetyczna
70
N
ARTYKUŁ NAUKOWY
DERMATOLOGIA
się wystąpieniem nadżerek, niezapalnych pęcherzy z obecnym
krwawieniem, przebarwieniami, odbarwieniami, bliznowace-
niem w miejscach odsłoniętych, eksponowanych na promienie
UV oraz narażonych na urazy mechaniczne. Może także po-
jawić się nadmierne owłosienie twarzy, zmiany twardzinopo-
dobne oraz objawy ogólne w postaci bólu stawów, brzucha, za-
wrotów głowy czy szumów usznych. Leczenie porfirii skórnej
późnej polega na stosowaniu środków przeciwmalarycznych
oraz upustów krwi. Terapia estrogenowa może być przyczyną
wystąpienia nawet 40% przypadków porfirii nabytej wśród
kobiet [35]. W literaturze z ubiegłego stulecia można znaleźć
wiele prac naukowych opisujących przypadki kobiet z klasycz-
nymobrazemklinicznymporfirii skórnej późnej spowodowanej
stosowaniem doustnej antykoncepcji [36, 37]. Obecność niere-
gularnych przebarwień i pęcherzy wmiejscach narażonych na
urazy mechaniczne oraz hipertrychoza to najczęstsze manife-
stacje tej choroby przedstawiane w publikacjach. W badaniach
laboratoryjnych podwyższone stężenie uroporfiryny I wmoczu
oraz wykładniki uszkodzenia wątroby przemawiają za rozpo-
znaniem tej jednostki chorobowej. W literaturze zawartych jest
coraz mniej aktualnych opisów przypadków porfirii skórnej
późnej spowodowanej preparatami hormonalnymi.
Rumień guzowaty
Kolejne działanie niepożądane doustnej antykoncepcji to
rumień guzowaty. Wykwity skórne najczęściej występują
u kobiet w 2. do 4. dekady życia. Zlokalizowane na przedniej
powierzchni podudzi bolesne, niewrzodziejące, żywoczer-
wone guzy cechują się wieloczynnikową patogenezą. Wśród
przyczyn wymienia sią zakażenia bakteryjne, wirusowe,
choroby układowe, np. nieswoiste zapalenia jelit, sarkoido-
zę, gruźlicę, nowotwory, przyjmowane leki, w tym doustne
środki antykoncepcyjne, oraz postać idiopatyczną. Leczenie
rumienia guzowatego zależy od czynników go wywołujących,
w przypadku zmian polekowych konieczne jest odstawienie
środka podejrzanego o spowodowanie dermatozy. W patoge-
nezie tej jednostki chorobowej biorą udział żeńskie hormony
płciowe. Występowanie rumienia guzowatego 6 razy częściej
u kobiet niż u mężczyzn oraz pojawianie się charakterystycz-
nych zmian guzowatych u 4,6% ciężarnych potwierdza to
stwierdzenie [38]. Wpływ doustnej antykoncepcji na rozwój
rumienia guzowatego był znany od dekad, jednak liczba przy-
padków pacjentek z tą dolegliwością zmniejsza się. Przyczyną
tego zjawiska jest redukowanie od 1980 r. dawki hormonów
do poziomu fizjologicznego lub mniejszego [39]. Według po-
działu zawartego w charakterystyce produktu leczniczego,
dotyczącego częstości występowania działań niepożądanych
po tabletkach dwuskładnikowych antykoncepcyjnych rumień
guzowaty należy do rzadko występujących (≥1/10 000 do
<1/1000 przypadków). Istotne, aby pamiętać o wpływie środ-
ków hormonalnych na postawanie tej dermatozy, mimo że nie
jest on powszechnie zgłaszaną dolegliwością.
Melasma
Jak już wspomniano, receptory estrogenowe znajdują się tak-
że na powierzchni melanocytów. Ich pobudzenie powoduje
wzrost proliferacji komórek barwnikowych i zwiększenie
produkcji melanin. Nielecznicze stosowanie hormonów płcio-
wych, np. jako doustnych środków antykoncepcyjnych, często,
bo aż u 20-30% kobiet powoduje wystąpienie przebarwień
w postaci melasmy [9, 40]. Inne czynniki, powodujące ostu-
dę, to: ciąża, zaburzenia miesiączkowania, choroby wątroby,
zaburzenia endokrynologiczne, niektóre leki i ekspozycja na
promieniowanie słoneczne. Przebarwione, symetryczne pla-
my najczęściej są umiejscowione na twarzy i mogą ustąpić po
odstawieniu wywołujących je czynników. Melasma stanowi
jedynie defekt kosmetyczny, jednak zaleca się leczenie tej jed-
nostki chorobowej wtedy, gdy obniża jakość życia pacjentów.
Do zmian skórnych, wywołanych doustnymi środkami an-
tykoncepcyjnymi, zaliczamy także naczyniaka gwiaździstego
oraz ziarniniaka naczyniowego. Znamiona te związane są
z nowotworzeniem naczyń włosowatych.
Rogowacenie ciemne
Rogowacenie ciemne (
Acanthosis nigricans
) to kolejna derma-
toza, mogąca wystąpić po stosowaniu doustnych tabletek an-
tykoncepcyjnych. Przebarwienia oraz nadmierne rogowace-
nie skóry, lokalizują się w tym przypadku głównie pod pachą,
w pachwinie i na karku.
Choroby autoimmunologiczne
Choroby autoimmunologiczne występują u około 3-8% światowej
populacji, a zdecydowaną większość chorych stanowią kobiety (78-
85%) [44]. Może być to związane z tym, że odpowiedź humoralna
u płci żeńskiej zależna jest od przewagi limfocytówTh2, powodują-
cychnasiloną produkcję przeciwciał. Umężczyznnatomiast stwier-
dza się preferencję do komórek NK i przewagę odpowiedzi komór-
kowej, zależnej od limfocytówTh1 [45].Większa zapadalność kobiet
na te jednostki chorobowe występuje w okresie prokreacyjnym,
co przemawia za estrogenami jako potencjalną przyczyną chorób
autoimmunologicznych. Hormony te działają poprzez receptory
obecne w komórkach układu odpornościowego. Wyższy poziom
przeciwciał klasy IgG i IgM u płci żeńskiej w porównaniu z płcią
męską jest obserwowany po rozpoczęciu dojrzewania płciowego
i zanika po menopauzie. Ponadto androgeny obecne u mężczyzn
w stężeniach wyższych niż u kobiet, wykazują działanie immu-
nosupresyjne. Wahania poziomów hormonów podczas miesiączki,
ciąży, połogu czywczasie stosowanie doustnych środkówantykon-
cepcyjnych,mogąwpływaćnaprzebieg i nasilenie objawówchorób
z autoagresji. Możliwość bezpiecznego stosowania hormonalnej an-
tykoncepcji, na przykładzie tocznia rumieniowatego układowego,
zależy od obecności przeciwciał antyfosfolipidowych oraz dawki
substancji w preparacie [46]. W przypadku potwierdzenia obecno-
ści tych przeciwciał lub gdy ich status jest nieznany, zwiększa się
ryzyko wystąpienia zakrzepicy u pacjentek, natomiast stosowanie
wysokich dawek estrogenów zwiększa nasilenie objawów tocznia.
