1 / 2019 / vol. 8
Kosmetologia Estetyczna
66
N
ARTYKUŁ NAUKOWY
DERMATOLOGIA
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ŚRODKÓW
ANTYKONCEPCYJNYCH
Doustne środki antykoncepcyjne dostępne są w formie jedno-
lub dwuskładnikowych tabletek. Pierwsze z nich zawierają je-
den rodzaj hormonów – gestageny, natomiast w skład drugich
wchodzą zarówno gestageny (różne w zależności od prepara-
tu), jak i estrogeny (etynyloestradiol w dawce 20-50 µg) [7]. Es-
trogeny poprzez pętlę sprzężenia zwrotnego ujemnego hamują
produkcję hormonu folikulotropowego FSH (
follicle-stimulating
hormone
) przez przedni płat przysadki, czego skutkiem jest
uniemożliwienie dojrzewania pęcherzyka jajnikowego. Bloko-
wanie wyrzutu hormonu luteinizującego LH (luteinizing hor-
mone) przez gestageny powoduje hamowanie owulacji. Zmia-
na śluzu szyjkowego i ścieńczenie endometrium to dodatkowe
efekty działania gestagenów.
Gestageny
Podwzględem chemicznym substancje te to związki steroidowe,
działające głównie na receptory znajdujące się w cytoplazmie
komórek jajników, macicy, gruczole sutkowym, kościach, ośrod-
kowym układzie nerwowym oraz układzie sercowo-naczynio-
wym [8, 9]. Biodostępność estrogenowego składnika doustnej
antykoncepcji wynosi 40-50%, pozostała część metabolizowa-
na jest w ścianie jelita i wątrobie. W przemianach enzyma-
tycznych etynyloestradiolu bierze udział cytochrom P3A4,
dlatego też istotna jest znajomość interakcji farmakologicznych
z innymi lekami, m.in. antybiotykami, lekami przeciwgrzybi-
czymi, przeciwpadaczkowymi czy ryfampicyną. Gestageny są
w mniejszym stopniu metabolizowane w wątrobie i w związku
z tym charakteryzują się dużą biodostępnością (80-100%).
Estrogeny
Wyróżnia się dwa rodzaje receptorów estrogenowych, ER
α
i ER
β
, które znajdują się w jądrze i błonie komórkowej [8-11].
Związanie hormonu z jądrowym receptorem wywołuje późną
odpowiedź komórkową poprzez wpływ na transkrypcję genów.
Szybka odpowiedź komórki na estrogeny odbywa się poprzez
ich działanie na receptory błonowe. Należy również podkreślić
rolę tych hormonów w funkcjonowaniu skóry. W badaniach im-
munohistochemicznych zaobserwowano obecność receptorów
estrogenowych w keratynocytach naskórka, fibroblastach skó-
ry, melanocytach, komórkach mieszków włosowych, gruczołów
łojowych, apokrynowych i ekrynowych. Estrogeny z dermato-
logicznego punktu widzenia pełnią ważną ochronną funkcję
oraz przynoszą skórze wiele korzyści. Poprzez utrzymywanie
właściwego poziomu uwodnienia i grubości naskórka opóźniają
starzenie się powłok ciała [10]. U kobiet w okresie pomenopau-
zalnym, kiedy dochodzi do fizjologicznego obniżania się pozio-
mu hormonów płciowych wskutek atrofii gonad, obserwuje się
zmniejszanie grubości warstw skóry o 1,13% oraz spadek ilości
kolagenu w skórze z szybkością 2% na rok [8, 10]. Powoduje to
pogorszenie stanu skóry, nadmierną suchość i wiotkość powłok.
Kolejnym pozytywnym działaniem estrogenów w zakresie
funkcjonowania skóry jest przyspieszanie gojenia się ran [11-13].
Zjawisko to wynika z udziału tych hormonóww procesie tworze-
nia nowych naczyń krwionośnych, co umożliwia dostarczanie
substancji budulcowych i odżywczych w miejsce rekonstrukcji
tkanek. Za poprawę stanu skóry w chorobach zapalnych, np.
łuszczycy u kobiet ciężarnych, odpowiedzialny jest wzrost po-
ziomu estrogenów we krwi podczas tego okresu [8]. Hormony
te, poprzez udział w prezentacji antygenów komórkom odporno-
ściowym oraz kontroli apoptozy, uczestniczą w procesach immu-
nologicznych toczących się w warstwach powłok ciała. Należy
wspomnieć, że działanie estrogenówobejmuje nie tylko skórę, ale
także jej przydatki. Rozwój włosa podlega kontroli hormonalnej,
poprzez wydłużanie fazy anagenu oraz stymulację jego wzrostu
w okolicy czołowo-skroniowej u mężczyzn [8]. Cykl miesiączko-
wywiąże się ze zmianami wstężeniach estrogenu i progesteronu,
co odzwierciedla modyfikację stanu włosów i skóry odczuwalną
przez kobiety. Zmiana kondycji włosów dotyczy również kobiet
ciężarnych. Mieszki włosowe skóry głowy, podczas tego okresu
wwiększej ilości występującw fazie anagenu, przyczyniają się do
poprawy stanu owłosienia, które staje się gęstsze i bardziej lśniące.
Po porodzie szybki spadek stężenia estrogenów powoduje przej-
ście do fazy telogenu, powodując osłabienie, zmatowienie włosów
oraz ich większą utratę. Kolejny przykład wpływu zwiększonej
ilości estrogenów w ciąży to ich działanie na melanocyty. Zaob-
serwowano hiperpigmentację okolic twarzy, zewnętrznych na-
rządów płciowych, otoczki brodawki gruczołu sutkowego oraz
kresy białej u kobiet ciężarnych [8-10]. Nadmiar estrogenów oraz
ich nieprawidłowa ilość w stosunku do progesteronu, w wyni-
ku przenikania płynów z krwi do tkanek i ich gromadzenia się
w przestrzeni pozakomórkowej, może być przyczyną powstawa-
nia obrzęków tkanki podskórnej. [14]. Ten objaw najczęściej jest
obserwowany przez kobietyw okresiemiesiączkowym i stanowi
zjawisko patologiczne, gdy czas jego trwania przedłuża się powy-
żej kilku dni. Obrzęk, uciskając na naczynia krwionośne, powo-
duje zaburzenia mikrokrążenia i niedokrwienie tkanek, a przede
wszystkim tkanki tłuszczowej. Niedostatecznie ukrwione i odży-
wione adipocyty, gromadząc substancje toksyczne i zwiększając
swoje wymiary, przyczyniają się do powstania objawu skórki
pomarańczy, potocznie zwanej celullitem. Lokalizacja zmian
obejmuje przede wszystkim uda, biodra, pośladki oraz brzuch.
Czynniki genetyczne, złe nawyki żywieniowe, nieprawidłowe
funkcjonowanie układu limfatycznego, wiotkość tkanki łącznej
to pozostałe po zaburzonej równowadze hormonów płciowych
czynniki sprzyjające rozwojowi celullitu.
Progesteron
Gestageny, zawarte w doustnych środkach antykoncepcyj-
nych, działają poprzez wiązanie się z receptorem występującym
w dwóch postaciach – receptor progesteronowy A i receptor
progesteronowy B (PR-A, PR-B). Hormony te również mają po-
winowactwo do receptora dla androgenów, estrogenów, gliko-
kortykoidów i mineralokortykoidów, dlatego wyróżnia się róż-
ne typy dodatkowej aktywności syntetycznego progesteronu:
