2 / 2016 / vol. 5
Kosmetologia Estetyczna
164
N
artykuł naukowy
dietetyka
Edema kultura kulinarna obejmuje sztukę kulinarną, czyli sposób
przyrządzania potraworaz ich dobór odpowiednio do okoliczności,
sztukę podawania potraw, czyli obsługę konsumenta, a także dok-
trynę grzeczności, czyli ogólne zasady zachowania się przy stole,
oraz etnodietetykę. Etnodietetyka to nauka, której przedmiotem
zainteresowania są zależności pomiędzy kulturą a sposobem od-
żywiania się różnych zbiorowości, z uwzględnieniem różnic naro-
dowościowych oraz etnicznych [1, 2].
Wzorce kulturowe dotyczące postępowania z żywnością
oraz jej wykorzystanie dla zaspokojenia potrzeb żywienio-
wych to zachowania żywieniowe. Można wyróżnić dwa typy
takich zachowań, mianowicie nawyki żywieniowe i zwyczaje
żywieniowe. Nawyki żywieniowe (przyzwyczajenia) to cha-
rakterystyczne, powtarzające się zachowania, realizowane
w celu zaspokojenia potrzeb pokarmowych, realizacji celów
społecznych i emocjonalnych [1]. Zwyczaje żywieniowe są to
natomiast zgodne z kulturą zachowania, które odnoszą się do
żywienia i reprezentowane są przez osobę wychowaną w da-
nej kulturze. Mają one duży wpływ na wybór, spożywaną ilość,
miejsce i sposób spożycia pokarmów [1]. Zbliżone znaczenie do
zwyczajów żywieniowych ma pojęcie obyczaj żywieniowy.
Obyczaj żywieniowy to zgodne z kulturą zachowania odnoszą-
ce się do żywienia, ale dotyczące sytuacji ważnych z punktu
widzenia danego społeczeństwa a niedostosowanie się do nich
jest negatywnie oceniane [3].
|
|
ROLA KULTURY, ZE SZCZEGÓLNYM
UWZGLĘDNIENIEM RELIGII WKSZTAŁTOWANIU
ZACHOWAŃ ŻYWIENIOWYCH
Dużą rolę w kształtowaniu wzorców kulturowych zarówno
Polaków, jak i innych narodów mają religie. Spośród ważniej-
szych religijnych determinantów sposobu żywienia wymienia
się: ograniczenie asortymentu spożywanych pokarmów, posty
ilościowe oraz jakościowe, pokarmy świąteczne i obrzędowe [1].
|
|
Ograniczenie asortymentu spożywanych pokarmów
(produkty jadalne i niejadalne)
Przepisy religijne w dużym stopniu warunkują jadalność bądź
niejadalność danych pokarmów, dlatego samo pojęcie „produkt
jadalny” nie jest uniwersalne. To, co przez jedną grupę kultu-
rową uznawane jest za jadalne, przez inną może nie być trak-
towane jako żywność, np. mięso psa chętnie spożywane przez
mieszkańcówDalekiegoWschodu dla Europejczyka nie stanowi
pokarmu, podobnie ślimak winniczek czy żabie udka we Francji
są wykwintnym przysmakiem, a u większości Polaków wywo-
łują wstręt. Wróżnych kręgach kulturowychmiejscowa ludność
może także przypisywać potencjalnym pokarmom wartość ma-
giczną czy nadawać status świętości, przez co wyklucza je ze
swojego jadłospisu, np. w Indiach krowy uznawane są jako świę-
te, a mięso wołowe nie jest tam spożywane [1, 2]. Najczęściej prze-
pisy te dotyczą pokarmów pochodzenia zwierzęcego, ale odno-
szą się także do wykorzystania poszczególnych części zwierząt
czy roślin na cele konsumpcyjne, np. w przypadku zwierząt są
to: mięso, podroby, krew, jaja, mleko, a w przypadku pokarmów
roślinnych: liście, łodygi, bulwy, owoce itp. [2]. Ponadto kultura
określa, w jaki sposób produkt powinien być przygotowany do
spożycia i w jaki sposób spożywany [4].
Spośród religii najwięcej zaleceń i ograniczeń żywieniowych
narzuca judaizm. Ogromna liczba przepisów dotyczących sfe-
ry żywienia, zawarta w Biblii, Talmudzie, kodeksie Szulchan
Aruch, kształtuje specyficzne zwyczaje żywieniowe Żydów,
a stopień ich przestrzegania zależy od stopnia zreformowania
poszczególnych Żydów. Ortodoksyjni Żydzi przyjmują wszyst-
kie nakazy i zakazy, natomiast Żydzi reformowani stosują coraz
większe ustępstwa w diecie [4]. W religii tej wyróżnia się zwie-
rzęta czyste, które nadają się do spożycia, oraz nieczyste, któ-
rych nie należy spożywać. Spożywane przez Żydów mogą być
zwierzęta przeżuwające, parzystokopytne (np. owce, bydło, kozy,
sarny), ryby, mające płetwy i łuski, oraz ptaki, które były spoży-
wane przez przodków, np. kaczki, gołębie. Nieczyste są te, które
nie spełniają jednej z tych cech, np. świnie nie są przeżuwacza-
mi, wielbłądy nie są parzystokopytne, węgorz i rekin nie mają
łusek, także drapieżne zwierzęta są niewłaściwe [1, 4]. Istnieje
także zakaz spożywania mięsa z krwią, a zabijanie zwierząt
oraz obróbka mięsa odbywa się w sposób, zapewniający całko-
wite usunięcie krwi, w której zawarte jest życie [4]. Wśród wy-
znawców judaizmu żywność dozwolona do spożycia nosi nazwę
koszer,
oznaczającą właściwy, odpowiedni. Formuła koszerności
obejmuje przepisy dotyczące rytualnego (czystego) uboju bydła
i drobiu, w odróżnieniu od trefnego (niezgodnego z żydowską
tradycją), przyrządzania i przechowywania potraw. Zabronione
jest między innymi jednoczesne spożywanie mięsa i mleka, co
wynika z rabinicznej interpretacji trzykrotnie powtórzonego
w Biblii zakazu gotowania koźlęcia w mleku jego matki [4].
Zakazy dotyczące spożywanych pokarmów w judaizmie są
bardzo zbliżone w islamie, gdyż obie te religie kształtowały się
w zbliżonych warunkach geograficznych. Muzułmanów po-
dobnie jak Żydów obowiązuje zakaz spożywania mięsa i krwi
zwierząt nieczystych oraz zwierząt padłych czy ubitych, nie-
zgodnie z zasadami tzw.
halahy
. Do rytuału należy m.in. wzy-
wanie imienia Allaha podczas uboju. Ponadto zakazuje się spo-
żywania napojów alkoholowych [1, 4].
W hinduizmie nie istnieją zakazy odnoszące się do żywienia,
jednak zaleca się powstrzymywanie od konsumpcji krwi, mię-
sa, jaj, grzybów, napojów alkoholowych i niektórych warzyw
(por, rzepa, cebula, czosnek). Należy zaznaczyć, że wyklucze-
nie tych pokarmów stanowi drogę do osiągnięcia doskonałości
[1, 4]. Większość pobożnych Hindusów, szczególnie najwyższa
kasta braminów, dostosowuje się do tych zaleceń. Hinduizm
zakłada, że wszystkie zwierzęta zawierają część hinduskiego
boga Brahmy i są święte, jednak szczególną czcią otaczane są
krowy. Według hinduskiej mitologii krowa została stworzona
w tym samym dniu, co Brahma, stała się także symbolem ma-
cierzyństwa, a „świętość krowy” jest prawdopodobnie wyni-
kiem jej przydatności dla człowieka. Krowa była pomocna przy
uprawie ziemi, dawała mleko oraz opał w formie wysuszonego
