3 / 2019 / vol. 8
Kosmetologia Estetyczna
281
N
ARTYKUŁ NAUKOWY
DERMATOLOGIA
reakcji dochodzi do izomeryzacji cząsteczki z formy trans
do cis, co w konsekwencji powoduje działanie immunosu-
presyjne [29, 42, 44].
Stopień wrażliwości na światło słoneczne określa fototyp
skóry. Wysokie fototypy (ciemna karnacja) wykazują mniej-
szą wrażliwość skóry i mniejsze ryzyko uszkodzeń w przy-
padku nadmiernej ekspozycji na słońce. Feomelaninowe typy
skóry (jasna karnacja) są bardziej narażone na destrukcyjne
działanie UV.
Ochronę zewnętrzną skóry zabezpieczającą przed promie-
niowaniem UV zapewniają preparaty fotoprotekcyjne. Stano-
wią one podstawę profilaktyki, zarówno w przypadku zabu-
rzeń pigmentacji, jak i stanów przedrakowych, nowotworów
skóry oraz fotostarzenia. Główne składniki środków fotopro-
tekcyjnych to filtry UV. Ich rolą jest pochłanianie, rozprasza-
nie lub odbijanie promieniowania. Wyróżnia się 2 grupy sub-
stancji fotoprotekcyjnych: filtry fizyczne i chemiczne [45].
Filtry fizyczne
(mineralne, nieorganiczne, nierozpuszczalne)
Filtrami fizycznymi są głównie substancje pochodzenia mi-
neralnego, których mechanizm działania polega na odbija-
niu całego zakresu promieniowania UV. Należą do nich dwa
typy produktów: barwne pigmenty o wielkości cząsteczek
200–300 µm: dwutlenek tytanu (TiO
2
), tlenek cynku (ZnO), tle-
nek żelaza (Fe
2
O
3
, Fe
3
O
4
), układ mika-tlenek tytanu (blaszki mi-
kowe pokryte tlenkiem tytanu) oraz pigmenty mikronizowane
o wielkości cząsteczek 20–80 nm: tlenek cynku, tlenek tytanu
[29, 45]. Barwne pigmenty, ze względu na dużą cząsteczkę, roz-
praszają zarówno promienie UV jak i światło widzialne. Pozosta-
wiają jednak na powierzchni skóry biały film (z wyjątkiem tlen-
ków żelaza). Efekt „bielenia skóry” udało się zniwelować dzięki
mikronizacji filtrów fizycznych. Pigmenty mikronizowane
przepuszczają promieniowanie o długości fali powyżej 400 nm,
a pochłaniają i odbijają cały zakres promieniowania UVA i UVB.
W recepturach preparatów fotoochronnych zawierających pig-
menty mikronizowane konieczne jest wprowadzanie substancji
antyzbrylających, ponieważ mikrocząsteczki tlenku cynku lub
tytanu wykazują tendencje do kumulowania, tworząc przerwy
w jednolitym filmie na powierzchni skóry [28, 29, 45].
Substancje wykorzystywane jako filtry fizyczne tworzą ba-
rierę na powierzchni skóry, niemają zdolności wnikaniawgłąb
naskórka, a ich działanie fotoprotekcyjne nie jest związane
z żadnymi reakcjami chemicznymi [28]. Preparaty fotoochron-
ne zawierające pigmenty zmikronizowane są emulsjami typu
W/O i polecane są głównie do ochrony skór wrażliwych, aler-
gicznych oraz delikatnych skór niemowląt [28].
W preparatach fotoochronnych zawierających filtry fizycz-
ne najczęściej stosuje się ditlenek tytanu (TiO
2
) oraz tlenek
cynku (ZnO). Wykazano, że po ekspozycji na promieniowa-
nie UV nanocząsteczki TiO
2
indukowały powstawanie wol-
nych rodników tlenowych, co w konsekwencji prowadziło do
niszczenia keratynocytów [46]. W celu minimalizowania foto-
reaktywności ditlenku tytanu powierzchnię nanocząsteczek
otacza się silikonem [47].
Od wielu lat prowadzone są badania dotyczące zarówno
bezpieczeństwa stosowania nanotechnologii w kosmetyce, jak
i zdolności penetracji nanocząstek w głąb skóry [45].
Obecnie, producenci kosmetyków mają obowiązek umiesz-
czania na opakowaniu produktów informacji dotyczącej obec-
ności nanocząsteczek ditlenku tytanu (Nano-Titanium Dioxi-
de) [48]. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia
30 marca 2005 r. w sprawie list substancji niedozwolonych lub
dozwolonych z ograniczeniami do stosowania w kosmetykach
oraz znaków graficznych umieszczanych na opakowaniach
kosmetyków, „Lista substancji promieniochronnych dozwolo-
nych do stosowania w kosmetykach” zawiera jedynie ditlenek
tytanu [49], natomiast tlenek cynku stosowany jest powszech-
nie w Stanach Zjednoczonych [45].
Filtry chemiczne
(organiczne, rozpuszczalne)
Filtry chemiczne to związki organiczne o różnej budowie chemicz-
nej, posiadające grupę karboksylową, która pod wpływem energii
promieniowania ulega izomeryzacji. Pochłonięte fotony energii
świetlnej przekształcane zostają do nieszkodliwego promieniowa-
nia długofalowego i wtórnie emitowane jako ciepło [29, 49].
Filtry chemiczne pochłaniają część promieniowania krót-
kofalowego, natomiast odbijają promieniowanie o długości fali
powyżej 380 nm, światło widzialne i IR.
Filtry chemiczne można podzielić na 3 grupy:
•
filtry o wąskim spektrum działania, chroniące skórę przed
promieniowaniem UVB (280–320 nm);
•
filtry o średnio szerokim spektrum działania, chroniące skó-
rę głównie przed promieniowaniem UVA (320–400 nm);
•
filtry o szerokim spektrum działania, chroniące skórę przed
promieniowaniem UVA (320–400 nm) i UVB (280–320 nm)
[28, 29, 45].
Filtry o wąskim spektrum fotoochrony pochłaniają promie-
niowanie o długości fali od 290 do 320 nm, w tej grupie filtrów
związkami najczęściej stosowanymi są: pochodne kwasu p-
-aminobenzoesowego (PABA, PEG-25 PABA, Octyl Dimethyl
PABA), pochodne kwasu p-metoksycynamonowego (Octyl Me-
thoxycinnamate, Isoamyl p-methoxyninnamate), kwas feny-
lobenzoimidazolosulfonowy (Eusolex
®
232), oktokrylen (kwas
2-oksylo-2-cyjano-3,3-difenyloakrylowy), pochodne kwasu
salicylowego (OctylSalicylate, Homosalate), pochodne benzyli-
denokamfory (4-Methylbenzylidane Camphor) [28, 29, 45, 50].
Związki stosowane jako filtry o średnio szerokim spektrum
działania, stanowiące fotoochronę głównie wobec spektrum
promieniowania UVA to: pochodna dibenzoilometanu (Parsol
1789
®
– Butyl Methoxydibenzoylomethane), pochodna benzy-
lidenokamfory (Mexoryl SX
®
– Terephthalylidene Dicamphor
Sulfonic Acid), fenylobenzimidazol [28, 29, 45].
