2 / 2019 / vol. 8
Kosmetologia Estetyczna
233
N
ARTYKUŁ NAUKOWY
DERMATOLOGIA
w skórze. Jest on obecny w keratynocytach oraz komórkach
skóry właściwej. Nie stwierdzono receptora
α
w komórkach
naskórka, występuje on natomiast w makrofagach i fibrobla-
stach. Receptory estrogenowe są obecne w komórkach den-
drytycznych, komórkach śródbłonka naczyń krwionośnych,
a także w melanocytach [32].
Istotną rolę w procesie syntezy estrogenów pełnią enzymy.
Aromataza obecna w fibroblastach, adipocytach, mieszkach
włosowych i gruczołach łojowych zmienia estron w estradiol.
Pod wpływem zmniejszonej ilości estrogenów, w obrębie na-
skórka dochodzi do spowolnienia aktywności podziałów ko-
mórkowych, znacznego ścieńczenia wszystkich jego warstw,
a nawet do zaniku (atrofii). Powodem tego jest spadek produkcji
cytokin w komórkach naskórka. Cytokiny hamują apoptozę ke-
ratynocytów, więc ich obniżony poziom wpływa na nasilenie
proliferacji. Estrogeny stymulują prawidłową adhezję komórek
naskórka przez receptor, wpływają na nasilenie metabolizmu
markerów i ich wytwarzanie oraz na powstawanie ziarnisto-
ści keratohialinowych. Estrogeny hamują syntezę interleukiny
i czynnika martwicy nowotworowej, przez co osłabiają zdol-
ność komórek Langerhansa do prezentacji antygenów. Włók-
na kotwiczące komórek naskórka zbudowane są z kolagenu
typu VII. Jest on syntetyzowany przez fibroblasty skóry wła-
ściwej. Estrogeny wpływają na połączenie skórno-naskórkowe
poprzez interakcje tych włókien z błoną podstawną. Włókien-
ka kotwiczące zapewniają prawidłową kohezję pomiędzy skó-
rą właściwą a naskórkiem. Dzięki temu możliwa jest prawidło-
wa wymiana substancji odżywczych pomiędzy tymi dwoma
warstwami [33]. Znacznej redukcji ulega też tkanka podskórna.
Zaburzony na poziomie skóry właściwej proces syntezy kola-
genu i włókien elastycznych objawia się spadkiem napięcia
skóry, prowadzącym do atonii. Estrogeny poprzez pobudzający
wpływ na keratynocyty i makrofagi przyczyniają się do re-
epitalizacji szybszego ziarninowania oraz odbudowę nerwów
wokół zranienia (udział w procesie gojenia). Synteza lipidów,
glikozaminoglikanów, proteoglikanów i kwasu hialuronowe-
go ulega zmniejszeniu. Następuje spadek produkcji kolagenu,
lipidów naskórkowych (głównie ceramidów) przez fibroblasty,
czego konsekwencją jest zmniejszenie jędrności i gęstości skó-
ry oraz nawilżenia [34].
WOLNE RODNIKI JAKO SPRAWCA STARZENIA SIĘ SKÓRY
Tlen jest pierwiastkiem niezbędnym komórkom organizmów
tlenowych do szeregu reakcji enzymatycznych, w wyniku
których substancje organiczne utleniane są ostatecznie do
dwutlenku węgla i wody, z uwolnieniem energii niezbędnej
do przeprowadzania licznych procesów metabolicznych. Jest
to reakcja znana jako oddychanie komórkowe. Z drugiej strony
tlen jest dla komórek w pewnym stopniu związkiem toksycz-
nym – wolne rodniki, powstające jako produkty uboczne reak-
cji tlenowych, uszkadzają składniki komórkowe [35].
Głównymi czynnikami przyspieszającymi endogenne starze-
nie się skóry są oksydacyjne uszkodzenia DNA powodowane
przez wolne rodniki [36].
Hipoteza, którą wysunął w 1956 roku Amerykanin Denham
Harman głosi, że te bardzo reaktywne chemicznie cząsteczki,
powstające w żywych komórkach, mają toksyczny wpływ na
różne składniki komórkowe. W wyniku niespecyficznych re-
akcji indukują ich uszkodzenia oksydacyjne, których akumu-
lacja skutkuje upośledzeniem funkcji fizjologicznych komórek
oraz tkanek, co prowadzi do rozwoju procesu starzenia i wy-
stąpienia chorób z nim związanych, a ostatecznie do śmierci
organizmu [37].
Przypisanie głównego udziału w produkcji reaktywnych
form tlenu mitochondriom, które są przez to najbardziej
wrażliwą na działanie wolnych rodników częścią komór-
ki, doprowadziło do rozszerzenia teorii wolnorodnikowej
[38]. Mitochondrialna teoria starzenia podaje, że szkodliwe
działanie reaktywnych form tlenu RFT prowadzi do mutacji
w genomie mitochondrialnym mtDNA i uszkodzeń oksyda-
cyjnych innych składników mitochondriów. Uszkodzenia te
zaburzają funkcjonowanie łańcucha oddechowego, co z kolei
prowadzi do wzmożonej produkcji wolnych rodników i dalszej
mutagenezy genomu mitochondrialnego. Postępujące uszko-
dzenia składników komórki i ich akumulacja wraz z wiekiem,
w wyniku zjawiska błędnego koła, prowadzą ostatecznie do
dysfunkcji mitochondriów i komórki oraz rozwoju proce-
su starzenia [39]. Wolne rodniki są produkowane nie tylko
w mitochondriach, ale również poprzez czynniki zewnętrzne,
które mogą przyspieszyć ich działanie, m.in. promieniowanie,
alkohol, nikotyna, przebieg infekcji bakteryjnych, współist-
niejące choroby narządów wewnętrznych. Niewłaściwa dieta
i zwiększona ilość pożywienia powoduje nasilenie peroksy-
dacji lipidów i glikozylacji, prowadząc także do powstawania
wolnych rodników działających negatywnie nie tylko na bło-
ny komórkowe, ale także na materiał genetyczny komórek, na-
silając w efekcie proces starzenia [40].
Wolne rodniki, jako niezwykle reaktywne cząsteczki, reagu-
ją w zasadzie ze wszystkimi składnikami komórek. Stan stresu
oksydacyjnego generuje nieprawidłowości. Zakres uszkodzeń
oksydacyjnych komórki decyduje czy przetrwa, czy stanie się
dysfunkcyjna, czy ostatecznie umrze. Toksyczne działanie
powoduje kumulację oksydacyjnie zmodyfikowanych skład-
ników komórki, co może być wynikiem osłabienia mechani-
zmów naprawczych lub systemów degradujących uszkodzone
cząsteczki [41]. W warunkach homeostazy, reaktywne formy
tlenu uwalniane w ilościach fizjologicznych, odgrywają rolę
mediatorów i regulatorów wielu procesów komórkowych.
Zaburzenie równowagi prooksydacyjno-antyoksydacyjnej
nasila się wraz z wiekiem, a powstające reaktywne formy
tlenu odgrywają ważną rolę w inicjacji i aktywacji procesów
neurodegeneracyjnych. Szkodliwe działanie RFT objawia się
destrukcją składników komórki, tj. białek, kwasów nukleino-
wych, lipidów czy DNA. Aby przeciwdziałać tym zmianom,
