3 / 2018 / vol. 7
Kosmetologia Estetyczna
270
N
artykuł naukowy
dermatologia
Celem pracy było zwrócenie szczególnej uwagi na problem
rosnącej liczby zachorowań na czerniaka, wysokiego stop-
nia zaawansowania nowotworu w momencie jego wykrycia
i związanej z tym konieczności szerszego stosowania profilak-
tyki pierwotnej.
ROLA SAMOBADANIA SKÓRY
Wcześnie wykryty czerniak w niskim stopniu zaawansowa-
nia lokalnego daje dużo większą szansę na wyleczenie i wiąże
się z lepszymi czynnikami prognostycznymi. Przyczyn późne-
go wykrycia choroby jest wiele, a jedną z głównych jest brak
świadomości o konieczności częstego samobadania skóry [10].
Według Titusa i współpracowników samobadanie z częstością
przynajmniej 1-11 razy do roku wiązało się wykryciem czer-
niaka o mniejszej grubości, a co za tym idzie, z lepszym ro-
kowaniem. Szczególnie widoczne było to u pacjentów, którzy
równocześnie odwiedzili swojego lekarza rodzinnego, w celu
potwierdzenia diagnozy i dalszej diagnostyki [11].
CZYNNIKI RYZYKAWYSTĄPIENIA CZERNIAKA
Choroba ma podłoże wieloczynnikowe, na które składają się
czynniki genetyczne, wrodzone oraz narażenie środowiskowe.
Osoby z dodatnim wywiadem rodzinnym oraz z wcześniejszą
diagnozą czerniaka są znacznie bardziej narażone na wystąpie-
nie choroby. Szacuje się, że u 11% pacjentów z wcześniej posta-
wioną diagnozą w ciągu 5 lat pojawi się kolejne niezależne ogni-
sko czerniaka [12]. Natomiast około 8-12% pacjentówma dodatni
wywiad chorobowy w rodzinie. Szczególnie liczne przypadki
występowania w rodzinie, liczne zmiany pierwotne u jednej
osoby oraz wiek zachorowania poniżej 40. roku życia mogą
sugerować rodzinną skłonność do występowania choroby [13].
Jedną z rodzinnych predyspozycji zwiększających ryzyko
zachorowania jest zespół znamion atypowych FAMMM (
Fami-
lial Atypical Multiple Mole-Melanoma
), który można podejrzewać,
jeżeli przynajmniej 2 członków rodziny pierwszego stopnia ma
znamiona atypowe oraz został u nich wykryty czerniak. Co cie-
kawe, zespół ten predysponuje dowcześniejszegowystępowania
czerniaka, jednak przebieg choroby jest podobny jak w przypad-
ku czerniaka sporadycznego [14]. Dodatni wywiad rodzinny po-
zostaje dużymczynnikiemryzykawystąpienia choroby. Szacuje
się, że ryzykowystąpienia chorobywprzypadkuwystąpienia jej
u członka rodziny pierwszego stopnia pokrewieństwa zwiększa
się 1,7-krotnie, a jeżeli choroba wystąpiła u 2 członków rodzinny
pierwszego stopnia, to ryzyko wzrasta 9-krotnie [15].
Narażenie na promieniowanie słoneczne jest jednym z głów-
nych czynników rozwoju czerniaka i właściwie jedynym, który
możemy modyfikować. Fitzpatrick wyróżnia 6 fototypów skó-
ry od najjaśniejszej do najciemniejszej. Osoby o jasnych włosach,
z jasną karnacją oraz licznymi piegami, czyli o fototypie I oraz II,
są znacznie bardziej narażone na uszkodzenia skóry związane
z promieniowaniem UV [16]. Warto zwrócić uwagę, że najbar-
dziej narażone są osoby o rudych włosach, podczas gdy włosy
blond niosą ze sobą ryzyko umiarkowane. Obecność piegów
wiąże się z dwukrotnie większym ryzykiem wystąpienia cho-
roby w porównaniu z osobami mającymi piegi, podobnie jak
występowanie I fototypu skóry w porównaniu z IV fototypem.
Co warto podkreślić, osoby o jasnej karnacji często rozwijają
amelanotyczną (niezabarwioną) postać czerniaka, która może
być trudniejsza w diagnozie i może opóźnić rozpoznanie.
Stopień narażenia na promieniowanie słoneczne nie jest
wprost proporcjonalny do rozwoju czerniaka, a szczególnie
niebezpieczne jest okazjonalne silne narażenie na promie-
niowanie UV, np. podczas urlopu czy rekreacyjnego sportu.
Ryzyko wystąpienia czerniaka jest znacznie większe pod-
czas krótkotrwałego, rekreacyjnego narażenia w porównaniu
z długotrwałym, przewlekłym narażeniem na promieniowa-
nie, np. podczas pracy fizycznej.
Warto zwrócić uwagę na konieczność ochrony przeciw-
słonecznej od najmłodszych lat, ponieważ oparzenia słonecz-
ne, szczególnie przed 10. rokiem życia, wiążą się z dwukrotnie
zwiększonym ryzykiem wystąpienia czerniaka [17]. Warto
podkreślić fakt, że narażenie na sztuczne promieniowanie UV
m.in. w solariach oraz gabinetach kosmetycznych ma związek
ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia choroby. Dawka promie-
niowania zastosowana podczas pobytu w solarium jest znacznie
większa, w porównaniu z naturalnym opalaniem, co może skut-
kować znacznie większym ryzykiem wystąpienia powikłań [18].
Również promieniowanie UV stosowane w medycynie niesie ze
sobą niebezpieczeństwo wywoływania wtórnych nowotworów.
U pacjentów z ciężką łuszczycą, u których stosowana była
terapia PUVA, prawdopodobieństwo wystąpienia czerniaka
rośnie 5-krotnie w ciągu 15 lat od zastosowania leczenia i jest
10-krotnie większe po 25 latach od zastosowanego leczenia
[19]. Osobniczymi czynnikami ryzyka wystąpienia czerniaka
są również duża liczba (powyżej 100) znamion barwnikowych,
występowanie znamion atypowych, które zwiększa ryzyko
6-krotnie, oraz występowanie wrodzonego znamienia barw-
nikowego, szczególnie dużych rozmiarów [20].
CHARAKTERYSTYKA PODEJRZANYCH ZMIAN
Czerniak może przyjmować bardzo różne postaci. Niezbęd-
nym badaniem, służącym do różnicowania zmian łagodnych
od zmian złośliwych, jest dermatoskopia, a badaniem, osta-
tecznie potwierdzającym charakter zmiany, jest badanie hi-
stopatologiczne. Nie każda zmiana barwnikowa związana jest
ze zwiększonym ryzykiem występowania czerniaka, jednak
ważne, by umieć rozpoznać tę, która takie ryzyko niesie.
Istnieją pewne wskazówki i symptomy, które powinny skłonić
nas do pilnego kontaktu z lekarzem. Najczęściej czerniak wykry-
wany jest podczas samobadania, przy użyciu mnemotechniki
ABCDE, gdzie A – oznacza asymetrię, B – poszarpane nierówne
brzegi, C – czerwony, niejednolity kolor, D– duży rozmiar zmiany
powyżej 6 mm oraz E – ewolucję, czyli jakiekolwiek postępujące
zmiany w znamieniu. Jeżeli podczas badania jakakolwiek zmia-
na spełni jedno z kryteriów, powinna być zbadana przez derma-
tologa lub chirurga onkologa, jako podejrzenie czerniaka.
