4 / 2018 / vol. 7
Kosmetologia Estetyczna
372
N
artykuł naukowy
dermatologia i kosmetologia
W 1937 r. Paul Karrer i jego współpracownicy otrzymali
Nagrodę Nobla za określenie struktury retinolu [3]. Badania
dotyczyły
oraz
i
Dwanaście lat później retinol z powodzeniem udało się zsyn-
tetyzować i wkrótce stał się powszechnie dostępny.
PODZIAŁ ORAZ MECHANIZMY MIEJSCOWEGO
DZIAŁANIA RETINOIDÓW
Retinol, czyli witamina A, jest prototypem wszystkich innych
retinoidów [4]. Jest niezbędna do regulacji wzrostu, rozwoju ko-
ści, utrzymania ciągłości błon śluzowych i naskórka. Niedobory
witaminy A wpływają niekorzystnie na stan skóry. Retinoidy
regulują różnorodne procesy biologiczne (proliferację, różnico-
wanie komórek oraz apoptozę) poprzez zmianę aktywności ge-
nów, aktywując receptory jądrowe, odkryte w 1987 r. Wyróżnia-
my dwie rodziny tych receptorów: RAR (
retinoic acid receptors
)
– typu
α
,
β
,
γ
oraz RXR (
retinoid X receptors
) –
α
,
β
,
γ
. Retinoid po
dotarciu do keratynocytu przemieszcza się do jego wnętrza i łą-
czy z odpowiednim receptorem. 90%RARwnaskórku to RAR
γ
,
będący receptorem związanym z końcowym różnicowaniem,
dlatego jest celem dla retinoidów stosowanych w dermatologii.
Aktywność biologiczną retinoidów można śledzić na podsta-
wie indukcji komórkowego białka wiążącego retinol CRABP II
(
Cellular Retinoic Acid Binding Protein
). Gdyby uporządkować reti-
noidy według kryterium siły spowodowanej przez nie indukcji
tego białka, kolejność byłaby następująca: kwas retinowy, reti-
naldehyd, kwas 9-cis-retinowy, retinol, beta-karoten.
Ze względu na budowę i właściwości wyróżniamy 3 gene-
racje retinoidów:
•
I generacja
Retinoidy monoaromatyczne naturalne, działające nieselek-
tywnie –
(witamina A) i jej metabolit retinal, tretynoina,
izotretynoina, alitretynoina. Aldehyd retinowy, zwany inaczej
retinalem, powstaje w wyniku utleniania retinolu. Kwas reti-
nowy to najbardziej utleniona pochodna retinolu. Występuje
on w postaci 3 izomerów geometrycznych, w zależności od
konformacji podstawników, przy występujących w cząstecz-
ce wiązaniach podwójnych. Wyróżniany jest kwas całkowicie
trans (ang.
all
-trans), 9-cis oraz 13-cis retinowy, noszące nazwy
zwyczajowe tretynoina, izotretynoina i alitretynoina [5].
•
II generacja
Retinoidy monoaromatyczne, syntetyczne analogi witami-
ny A. Etretynian został wycofany z lecznictwa z uwagi na
akumulację w organizmie. Wykorzystuje się jego aktywny
metabolit – acytretynę.
•
III generacja
Związki, będące syntetycznymi pochodnymi poliaroma-
tycznymi, o budowie znacznie różniącej się od naturalnie
występujących retinoidów, jednak mające powinowactwo do
odpowiednich receptorów jądrowych: adapalen, arotynoid,
beksaroten, tazaroten. Tazaroten został zakwalifikowany do
leczenia łuszczycy plackowatej.
W tabeli 1 przedstawione zostały mechanizmy miejscowego
działania retinoidów.
Tabela 1
Mechanizmy oraz efekty kliniczne miejscowego działania retinoidów
Mechanizmy
oraz efekty
kliniczne
miejscowego
działania
retinoidów
–
–
Regulowanie procesu odnowy komórek naskórka: złuszczanie
warstwy rogowej, przyspieszenie turn-over time komórek
naskórka, wspomaganie odnowy komórkowej w warstwie
podstawnej, zmniejszenie liczby komórek atypowych, hamowanie
transportu melaniny do komórek naskórka
–
–
Stymulowanie syntezy kolagenu I i III (kolageny strukturalne skóry)
oraz kolagenu VII, budującego włókna zakotwiczające
–
–
Poszerzenie strefy Grenza (położonej tuż pod błoną podstawną),
która jest w istocie miejscem syntezy prokolagenu typu I.
Skuteczna ochrona przed promieniowaniem UV powoduje, że strefa
Grenza ulega rozbudowaniu i „spycha” w dół patologiczne masy
elastotyczne [6]
–
–
Stymulowanie powstawania fibryliny I – składnika mikrowłókien
elastyny
–
–
Hamowanie aktywności enzymów degradujących kolagen
i elastynę (metaloproteinaz – MMP); stymulowanie produkcji
tkankowych inhibitorów metaloproteinaz – TIMP (
tissue inhibitor of
metalloproteinases
)
–
–
Zwiększenie proliferacji i nasilenie różnicowania się keratynocytów,
co powoduje wzrost spoistości warstwy rogowej i pogrubienie
warstwy ziarnistej
–
–
Normalizacja procesów złuszczania w przewodach gruczołów
łojowych, a poprzez umożliwienie ewakuacji wydzieliny gruczołów
następuje ograniczenie komedogenezy
–
–
Poprawa bariery naskórkowej
–
–
Wzrost angiogenezy – stymulowanie powstawania naczyń
krwionośnych, dzięki czemu następuje poprawa krążenia w skórze,
co zapewnia lepsze zaopatrzenie skóry w składniki odżywcze
i budulcowe. W 2007 r. Chung i Eun przeprowadzili badanie, które
potwierdza wpływ kwasu retinowego na proces angiogenezy [7]
–
–
Hamowanie indukcji tyrozynazy – „rozpraszanie” ziaren barwnika
w keratynocytach; regulacja namnażania i mobilności melanocytów
–
–
Efekty kliniczne: zmniejszenie szorstkości skóry, spłycenie
głębokich zmarszczek, rozjaśnienie przebarwień, zmniejszenie
ilości zaskórników
Źródło:
Opracowanie własne na podstawie [5-7]
TRETYNOINA
WTERAPII TRĄDZIKU I FOTOSTARZENIA
W 1969 r. prof. Albert Kligman wraz z dr. Jamesem Fultonem
odkryli tretynoinę (nazwa handlowa Retin-A), początkowo
stosowaną tylko w terapii trądziku. W 1986 r. w pracy „Topi-
cal tretinoin for photoaged skin”, która ukazała się w
Journal
of the American Academy of Dermatology
(JAAD), prof. Klig-
man razem ze swoimi współpracownikami, po raz pierw-
szy wykazał, że miejscowa aplikacja 0,05% tretynoiny przez
6-12 miesięcy jest w stanie przynajmniej częściowo odwrócić
strukturalne uszkodzenia, związane z nadmiernym nasło-
necznieniem, i może być przydatna w spowalnianiu proce-
su fotostarzenia. Uzyskano wygładzenie zmarszczek, które
związane było ze zmianami w warstwie brodawkowatej skóry
właściwej, a ściślej z angiogenezą oraz produkcją włókien re-
tikulinowych [8]. Pierwsze badania, dotyczące kwasu retino-
wego, dotyczyły jego wpływu na zaburzenia keratolityczne,
które charakteryzują się pogrubioną skórą, pokrytą łuską. Po
zaobserwowaniu, że kwas retinowy wyleczył zaburzenia ke-
ratolityczne, Kligman wysunął teorię, że kwas retinowy może
zwalczać trądzik, poprzez spowolnienie produkcji martwych
komórek skóry. Kligman testował kwas retinowy na pacjen-
tach kliniki uniwersyteckiej w Pensylwanii i więźniach w Hol-
mesburgu, aplikując kwas retinowy na połowę twarzy i inny
eksperymentalny lek na drugą połowę. Niektórym więźniom
chemicznie wywoływano zmiany trądzikowe, dlatego w póź-
niejszym okresie wielu z nich domagało się odszkodowania za
