Wzmianki o stosowaniu związków ołowiu w kosme-
tykach pojawiają się u autorów greckich i rzymskich,
między innymi u greckiego historyka i filozofa Kse-
nofonta (ok. 430-335 p.n.e.), greckiego komediopisarza
Aleksisa (ok. 372-270 p.n.e.), rzymskiego komediopisarza
Plauta (ok. 254-184 p.n.e.), rzymskiego poety Owidiusza
(ok. 43 p.n.e.-18 n.e.), rzymskich encyklopedystów: Pliniu-
sza Starszego (ok. 23-79 n.e.) i Celsusa (I połowa I wieku
n.e.), pochodzącego z Hiszpanii rzymskiego poety i epi-
gramatyka Marcjalisa (40-104 n.e.) [7, 8, 9]. Ze wzmianek
tych wynika, że w kosmetyce największą popularnością
cieszył się węglan ołowiu (łac.
cerussa
), ale powszechnie
stosowane były również: tlenek ołowiu – glejta (łac.
mo-
lybditis
) oraz siarczek ołowiu – galena (łac.
molybdaena
).
|
|
WĘGLAN OŁOWIU
Łacińskie określenie
cerussa
dotyczy węglanu ołowiu
2PbCO
3
· Pb(OH)
2
, współcześnie nazywanego bielą oło-
wianą, białym ołowiem lub blejwasem – określeniem
zapożyczonym z języka niemieckiego (niem.
das Blei-
weiß
) [10, 11]. Greckim odpowiednikiem łac.
cerussa
było
psimythion
(
ψιμυθιον
). Etymologiczne pochodzenie
obu tych słów nie jest pewne [12, 13]. Wydaje się, że za-
równo
cerussa
dla języka łącińskiego, jak i
ψιμυθιον
dla
języka greckiego są słowami zapożyczonymi. W przy-
padku
psimythion
podejrzewa się, że słowo pochodzić
może z języka egipskiego, jednak nie ma na to dosta-
tecznych dowodów [14].
Biały ołów w celach kosmetycznych jako pierwsze
stosowały kobiety greckie [15]. Rzymianki środek ten
przejęły od nich i – jak można sądzić na podstawie ilo-
ści wzmianek pozostawionych w źródłach – szybko stał
się on jednym z powszechniejszych środków kosme-
tycznych. O stosowaniu go jako środka upiększającego
wspomina m.in. Pliniusz Starszy. W księdze 34.
Historii
Naturalnej
przekazał następującą informację: [blejwas]
„siłę ma taką samą jak ołów, prócz tego służy kobietom
do piększydeł” [16] (przeł. J. Łukaszewicz)
vis eius eadem
quae supra dictis, lenissima tantum ex omnibus, praeterque
ad candorem feminarum
[17]
NH
XXXIV. 54.
|
|
ZASTOSOWANIE
•
środek do makijażu
Podstawowym celem stosowania blejwasu jako środka
do makijażu było nadanie skórze białości. Ponieważ ja-
sna cera była wyznacznikiem statusu społecznego i peł-
nionej w społeczeństwie funkcji, środki rozjaśniające
skórę lub nadające jej białość poprzez pokrycie były bar-
dzo popularne [18, 19]. O stosowaniu blejwasu jako środ-
ka maskującego naturalny kolor cery wspomina wielu
pisarzy antycznych.
Ksenofont (ok. 430-335 p.n.e.) w księdze dziesiątej
O gospodarstwie
opisuje żonę Isomacha, która „mocno
natarła była twarz bielidłem
(
ψιμυθίω
),
ażeby wydała się
jaśniejszą, jak była istotnie” [20] Xen.
Ec
. X. 2.
Podobnie bezpośredni przykład stosowania blejwasu
w celu rozjaśniania skóry przekazuje w
Uczcie Mędrców
grecki erudyta Atenajos z Naukratis (I poł. III w.), przyta-
czając słowa greckiego komediopisarza z przełomu IV i III
wieku przed Chr. – Aleksisa: „jeśli [dziewczyna] cerę ma
zbyt ciemną, białyołów ją rozjaśni” [21] Ath. XIII. 568-568e.
Wzmianki o stosowaniu białego ołowiu jako prepara-
tu rozjaśniającego skórę pojawiają się również u Plauta
(ok. 254-184 p.n.e.): w komedii
Mostellaria
,
w scenie toa-
lety hetera Filematjum (Philematium) toczy następują-
cą rozmowę ze swoją służącą Skafą (Scapha):
Philematium:
Cedo cerussam.
(podaj cerussę)
Scapha:
Quid cerussa opust nam?
(w jakim celu?)
Philematium:
Qui malas oblinam.
(żeby posmarować
policzki)
Scapha:
Una opera ebur atramento candefacere postu-
les.
(to tak, jakby kość słoniowa potrzebowała wybie-
lenia przy użyciu czernidła) [22].
Most.
258-259.
O używaniu blejwasu do ukrycia koloru skóry wspomi-
na kilkukrotnie równieżMarcjalis: (…)
Sic quae nigrior est ca-
dentemoro,CerussatasibiplacetLycoris
(…) [23, 24].
Epigr
. I. 72.
Autor przytacza ciemnoskórą Likorys, która uży-
wa blejwasu, by ukryć swoją, niepożądaną w świecie
rzymskim, karnację. W innym epigramie Marcjalis
zwraca również uwagę na konieczność chronienia się
przed słońcem po zastosowaniu bieli ołowiowej, pisząc:
„cerussata timet Sabella solem”
[23].
Epigr.
II. 41.
Można się domyślać, że na obficie posmarowanej
bielą ołowianą twarzy, po wyjściu na słońce, na skutek
wysychania preparatu zaczynały tworzyć się pęknię-
cia, które z pewnością bardziej szpeciły, niż upiększa-
ły. Jednocześnie wzmianka ta wskazywać może, że
antyczne, bazujące na blejwasie podkłady do twarzy
zawierały tylko niewielką ilość tłuszczów.
•
składnik preparatów pielęgnacyjnych i leczniczych
Blejwas stosowany był nie tylko jako kosmetyk do ma-
kijażu, ale również składnik preparatów pielęgnacyj-
nych i leczniczych.
Recepturę preparatu do pielęgnacji skóry twarzy,
w skład którego wchodził blejwas, pozostawił Owidiusz
(43-ok. 18 n.e.). W wersie 72. krótkiego utworu
O ko-
smetyce twarzy kobiecej
(
Medicamina faciei femineae
) za-
leca, by dodać go do pozostałych składników, takich jak
m.in.: łubin, bób, korzeń irysa właśnie bieli ołowianej:
„Nec cerussa tibi nec nitri spuma rubentis Desit et Illyrica
quae venit iris humo”
[25]
Medic.
72.
Zgodnie z przekazami Pliniusza Starszego (
NH
XXXIV. 50) i Dioskuridesa (V. 103) blejwas stosowany
był w celach leczniczych jako środek przyspieszający
gojenie się ran [16, 17, 28]. Pliniusz poleca też mieszankę
2 / 2015 / vol. 4
Kosmetologia Estetyczna
122
N
artykuł naukowy
Chemia
