< Previousprocesów wysiękowych i proliferacyjnych, a przy tym zwięk- szać ryzyko przerastania blizn. Ograniczają także aktywność naczyniowego czynnika wzrostu śródbłonka (VEGF, vascu- lar endothelial growth factor) istotnego dla syntezy białek i an- giogenezy. Kwas acetylosalicylowy poprzez wpływ na zmniej- szenie krzepliwości krwi może zwiększać ryzyko powstawa- nia krwiaków w obrębie rany. Ma to znaczenie szczególnie w pierwszych dniach po zranieniu [3]. Ponadto wysokie daw- ki NLPZ zmniejszają wytrzymałość rany na rozciąganie opóź- niając proces jej obkurczania oraz epitelializację [16, 17]. Z drugiej strony łagodzenie bólu jest kluczowym elemen- tem leczenia ran przewlekłych. Ból fizyczny może wywoływać ból psychiczny, zakłócając proces gojenia i obniżając jakość życia. Bezsilność wobec bólu odbiera chęć doświadczania co- dziennych radości, może prowadzić do zobojętnienia, izola- cji społecznej i poczucia osamotnienia. Zmaganie się z tymi emocjami często skłania ludzi do szukania pomocy u specja- listów. Połączenie farmakoterapii z psychoterapią staje się dla wielu osób szansą na odzyskanie równowagi i przynosi upra- gnioną ulgę [12]. Spośród leków określanych jako przeciwde- presyjne najpowszechniej stosowane są te z grupy selektyw- nych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI, se- lective serotonin reuptake inhibitor) dające efekt uogólnionego zobojętnienia i wyciszenia negatywnych emocji. Z badania ankietowego przeprowadzonego wśród lekarzy psychiatrów wynika, że najczęściej proponowanym lekiem w przypadku zaburzeń lękowych uogólnionych, ataków paniki i fobii spo- łecznej jest escitalopram charakteryzujący się dobrą skutecz- nością, a przy tym ograniczonymi skutkami ubocznymi [18]. Ten sam lek wykorzystano do badań na szczurach. Ostre rany powstałe w wyniku urazu wywołały reakcję podobną do de- presji u człowieka. Po podaniu leku zauważono poprawę go- jenia rany, co miało związek z jego działaniem przeciwzapal- nym. Stężenia TNF-α, IL-1β, IL-6 i IL-10 okazały się niższe niż u szczurów nieleczonych. Autorzy pracy zaznaczyli, że choć stan zapalny jest fizjologicznym etapem gojenia, pogłębiony silnym stresem ma negatywny wpływ na procesy regenera- cji [19]. Jeszcze inne badanie wykazało, że podawanie tando- spironu obniża wywołaną stresem degranulację mastocytów związaną z reakcjami nadwrażliwości typu 1, co może łago- dzić objawy atopowego zapalenia skóry [20]. Pomimo korzyści, jakie mogą wnieść leki przeciwdepresyjne zarówno pod kątem zdrowia psychicznego, jak i komfortu skó- ry, cenne jest poznanie dermatologicznych skutków ich sto- sowania. W przeprowadzonym badaniu ankietowym aż 54,5% respondentów poddanych takiej terapii zgłosiło jej skórne ma- nifestacje. Najczęściej dotyczyły one problemów z nadmier- nym przesuszaniem się skóry, co mogło wpłynąć na ograni- czenie jej funkcji barierowych, a tym samym sprawność proce- sów regeneracji. Poza tym zaobserwowano zwiększony łojotok, nasilenie objawów trądziku, rumień oraz uogólnione pogor- szenie stanu włosów i paznokci. Wiele źródeł literaturowych wskazuje również na pojawianie się wysypek i świądu skóry pod wpływem działania SSRI. Prawdopodobnie przyczyną nie jest sam lek, ale gwałtowny wzrost stężenia serotoniny, który zachodzi pod jego wpływem. Włókna nerwowe typu C stymu- lowane przez serotoninę odpowiadają za różne doznania zmy- słowe tj. wspomniany świąd. Ponadto większość leków tej gru- py generuje nadmierną potliwość [21]. Istotnym zagadnieniem jest również nadwrażliwość na światło i reakcje fotoalergiczne, których ryzyko wystąpienia mogą powodować leki przeciwde- presyjne. Przykładem jest fluoksetyna, która pod wpływem światła ulega fotodegradacji wywołując podrażnienie skóry. W konsekwencji niefortunnego połączenia citalopramu z eks- pozycją na słońce może dojść do wystąpienia nacieczonego rumienia, a nawet pęcherzy na całym ciele. Spośród trójpier- ścieniowych leków przeciwdepresyjnych wskazuje się m.in. na amitryptylinę, która powoduje przebarwienia słoneczne czy imipraminę wywołującą rumień. Na ryzyko wystąpienia ta- kich reakcji szczególną uwagę powinni zwrócić kosmetolodzy wykonujący zabiegi z zakresu laseroterapii oraz te stymulu- jące skórę i wywołujące celowy stan zapalny. Czynniki emo- cjonalne, ewentualne leczenie farmakologiczne oraz kwestia przestrzegania zaleceń pozabiegowych mogą stanowić nie tyl- ko o sensowności czy efektywności wprowadzonych procedur, ale przede wszystkim wpływać na ich bezpieczeństwo [22]. WYBRANE ASPEKTY KOSMETOLOGICZNEJ PIELĘGNACJI SKÓRY PODDANEJ CZYNNIKOM STRESOGENNYM Blizny i przebarwienia jako powikłania po zabiegach estetycznych Blizna symbolizuje, że każdy bodziec uszkadzający, niezależ- nie od tego czy związany z bólem fizycznym, czy psychicz- nym, niesie swoje konsekwencje, a uszkodzona tkanka ni- gdy nie wraca do pełnej funkcjonalności sprzed urazu. Blizna różni się od skóry prawidłowej w początkowym okresie goje- nia, nawet do 6 miesięcy od urazu. Ze względu na wrastają- ce między włókna kolagenowe naczynia włosowate jest za- czerwieniona. Z czasem, w wyniku zahamowania proliferacji fibroblastów, postępującej apoptozy komórek mikronaczyń oraz degradacji włókien kolagenowych typu III na poczet tych mocniejszych – typu I, staje się jaśniejsza od skóry otaczają- cej. Jest pozbawiona gruczołów i mieszków włosowych, jej po- wierzchnia błyszczy, a ponadto nie ma charakterystycznej ce- chy zdrowej skóry – poletkowania. Ostateczny wygląd blizny oraz proces jej formowania zależą od wielu czynników, takich jak mechanizm i lokalizacja pierwotnego urazu, a także ce- chy indywidualne, takie jak wiek, płeć, typ skóry oraz wszel- kie okoliczności wpływające na przebieg gojenia. Najtrud- niej goją się rany w miejscach zwiększonego napięcia mię- śniowego, o dużej ruchliwości, blisko okostnej [23]. Podział blizn obejmuje: blizny niedojrzałe, będące w fazie przebudo- wy; fizjologiczne – po optymalnym gojeniu, nieznacznie róż- niące się od tkanki zdrowej; stwardniałe – niesprężyste z ten- 6 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 18 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” Ndencją do wciągania; zanikowe (atroficzne) – często potrądzi- kowe typu „ospy wietrznej”, ice pick, czy rolling, których cechą charakterystyczną jest niedobór kolagenu w procesie gojenia i słabe unaczynienie; przerostowe (hipertroficzne) – uniesio- ne ponad poziom skóry na skutek nadmiernej produkcji ko- lagenu, jednak nie wyrastające poza brzegi rany; keloidy – tworzące nacieki do zdrowych tkanek oraz blizny aktywne, w których obserwuje się przewlekłe podrażnienie, o cechach przerostu i nietypowym dla tej fazy unaczynieniu [3]. Podobną odpowiedzią na działanie stresora jest powstanie przebarwienia. Wzmożona produkcja melaniny jest reakcją obronną organizmu na czynnik uszkadzający. Może nim być nie tylko nadmierna ekspozycja na promieniowanie ultrafio- letowe (UV, ultraviolet radiation) ale także przedłużony stan zapalny, stres związany z urazem mechanicznym, zmiana- mi gospodarki hormonalnej czy działaniem niektórych leków. Melanina powstaje w melanocytach znajdujących się w war- stwie podstawnej naskórka, skąd transportowana w melano- somach dociera wypustkami dendrytycznymi do keratynocy- tów wyższych warstw. O wyjątkowej roli ochronnej względem komórek świadczy jej nagromadzenie w okolicy jąder komór- kowych, dla których stanowi rodzaj tarczy. W procesie mela- nogenezy obserwuje się zmianę pH środowiska z początko- wo kwaśnego, o wartości 5,0 do niemal obojętnego – 6,8, co znaczy, że niezbędny w syntezie melaniny enzym – tyrozynaza osiąga w takich warunkach największą aktywność. Utrzyma- nie prawidłowego gradientu pH polegające na jego obniżeniu w warstwie rogowej oraz wsparciu sprawnej bariery hydroli- pidowej skóry stanowi ważny element profilaktyki przebar- wień. Przedłużony stan zapalny spowodowany zaburzeniem procesów gojenia może skutkować hydrolizą lipidów między- komórkowych, zmianą ich składu oraz budowy przestrzen- nej i wpływać na spójność warstwy rogowej, a także jej funk- cje barierowe. Biorąc pod uwagę znamienny udział czynników emocjonalnych w procesach naprawczych tkanek, można do- mniemać, że każdy rodzaj dyskomfortu w tym obszarze bę- dzie stwarzać ryzyko powstawania blizn i przebarwień [24, 25]. Defekty estetyczne wynikające z przypadkowych zdarzeń lub czynników niezależnych od danej osoby są zwykle ła- twiejsze do zaakceptowania niż te, które powstają w wyni- ku działań mających na celu poprawę wyglądu, a kończących się niepożądanym efektem. Dlatego w praktyce świadome- go kosmetologa wszelkie działania na skórze klienta powinny być poprzedzone szczegółowym wywiadem. Kluczowe są tu- taj uważność i empatia, które pozwalają uwzględnić również aspekty zdrowia emocjonalnego oraz historię ewentualne- go leczenia psychiatrycznego. W myśl priorytetowego wspar- cia procesów regeneracji skóry jej nadmierne bodźcowanie lub narażanie na duży dyskomfort bólowy wydają się bezce- lowe, a nawet szkodliwe. Poddanie inwazyjnemu zabiegowi skóry dysfunkcyjnej o ograniczonych możliwościach regene- racyjnych może mieć skutek odwrotny do zamierzonego lub nawet spowodować pogorszenie się jej stanu [5]. W indywi- dualnej ocenie bezpieczeństwa zabiegu pomocne mogą być elementy diagnostyki laboratoryjnej. Analiza nawet podsta- wowych parametrów daje pogląd na przebieg procesów goje- nia i może ułatwić decyzję o wykonaniu zabiegu. Dla przykła- du, w grupie osób ze znacznym utrudnieniem gojenia rany pooperacyjnej obserwuje się wyższy poziom potasu, niższy poziom płytek krwi, a także niższy poziom CRP w porówna- niu z osobami i z brakiem lub nieznacznymi utrudnieniami gojenia [26]. W celu zapobiegania nieprawidłowym skutkom zabiegów estetycznych istotne jest również uświadomienie klientów o istocie przestrzegania zaleceń pozabiegowych, a także pomoc w wyborze wspierającej proces regeneracji pielęgnacji domowej [5]. Stres emocjonalny w procesach starzenia się skóry Doświadczaniu chronicznego stresu emocjonalnego odpo- wiada rozwój chronicznego stanu zapalnego, który obejmu- je cały organizm nie wyłączając skóry. Utrzymujące się prze- wlekle podprogowe zapalenie odzwierciedla podwyższony poziom mediatorów prozapalnych tj. IL-1, IL-6, białka CRP, czy reaktywnych form tlenu. Zdaje się ono niezmiennym sta- nem gotowości organizmu do walki z czynnikami stresowy- mi, do których przywykł. Procesy, które wyzwala wraz z ich konsekwencjami można by zawrzeć w definicji inflammagin- gu. Wiąże się on ze zmienioną liczbą immunokompetentnych komórek i ograniczeniami funkcjonowania układu immuno- logicznego, przez które ilość uszkodzeń zaczyna przewyż- szać zdolność organizmu do regeneracji. W obrazie histolo- gicznym skóry widoczne jest zaburzone namnażanie się fi- broblastów oraz idąca za nim ograniczona produkcja elastyny i kolagenu. Skóra staje się atroficzna, naskórek mniej szczel- ny, a jego funkcje barierowe coraz słabsze. Z tej perspekty- wy wpływ czynników emocjonalnych na potencjał regenera- cyjny tkanek dotyczy złożonych procesów starzenia i pociąga wszystkich zafascynowanych tematyką długowieczności [5]. Działania przeciwstarzeniowe w gabinecie kosmetolo- gicznym nie ograniczają się do zabiegów inwazyjnych i wy- soce stymulujących. W profilaktyce starzenia równie ważne są wszystkie te metody kosmetologiczne, które służą reduk- cji stresu emocjonalnego, dostarczają relaksu, a wśród nich także kosmetyka biała, czyli odpowiedź na podstawowe po- trzeby skóry tzn. jej oczyszczenie, nawilżenie i ochrona przed czynnikami zewnętrznymi. Zregenerowana i wypielęgnowa- na naskórkowo skóra jest gotowa na dalszą stymulację. Decy- dując się na zabiegi bodźcujące i przebudowujące skórę (z za- kresu laseroterapii, z wykorzystaniem mikronakłuć, mezote- rapii igłowej, fal radiowych czy technik łączonych z udziałem kwasów itd.) należy wziąć pod uwagę malejące wraz z wie- kiem zdolności organizmu do regeneracji, otoczyć klienta opieką okołozabiegową i wskazać konkretne produkty, które będą wspierały proces gojenia. W niniejszej pracy omówiono zaledwie kilka z wielu składników aktywnych, które skutecz- nie koją skórę poddaną stymulacji [5]. 6 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 19 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” NPierwszym z nich jest alantoina, którą wyróżnia bezpie- czeństwo działania i łatwa dostępność. Jako modulator za- palenia alantoina hamuje rekrutację komórek zapalnych w miejsce zranienia, promuje proliferację fibroblastów i syn- tezę macierzy zewnątrzkomórkowej, niezbędne w odbudowie tkanki. Podobne właściwości łagodzące wykazuje kwas gli- cyretynowy, pozyskiwany z lukrecji, którego wszechstronne działanie wpisuje się we współczesne trendy pielęgnacyjne. Poza regulowaniem poziomu cytokin prozapalnych tj. IL-6, TNF-α czy IL-10, kwas glicyretynowy zwiększa aktywność en- zymów antyoksydacyjnych – dysmutazy ponadtlenkowej i pe- roksydazy glutationowej, a także zapobiega nieprawidłowej ekspresji metaloproteinaz MMP-1 i MMP-3 degradujących składniki macierzy pozakomórkowej. O jego działaniu prze- ciwalergicznym świadczy wpływ na równowagę odpowiedzi limfocytów Th1 i Th2-zależnej. Właściwości kwasu glicyrety- nowego odgrywają istotną rolę w ochronie skóry przed czyn- nikami środowiskowymi, stresem oksydacyjnym i fotosta- rzeniem. Jest to składnik szczególnie polecany w profilaktyce przebarwień. Wyciąg z wąkroty azjatyckiej coraz częściej po- jawia się w kosmetykach przeznaczonych do pielęgnacji cer wrażliwych i zestresowanych. Wśród najcenniejszych skład- ników tej rośliny wyróżniają się asiaticozyd i madekasozyd, znane ze swoich wszechstronnych właściwości regenerują- cych i łagodzących. Pierwszy z nich stymuluje syntezę kolage- nu typu I, glikozaminoglikanów oraz zwiększa poziom przeci- wutleniaczy na początkowych etapach gojenia. Madekasozyd jest cenny szczególnie we wspomaganiu gojenia ran oparze- niowych. Wyciąg z wąkroty wyróżnia silne działanie nawil- żające pomocne w procesie odbudowy funkcji barierowych skóry. Najbardziej kojarzony z działaniem przeciwzapalnym pantenol, a dokładnie D-pantenol zawdzięcza swoją biolo- giczną aktywność enzymatycznej konwersji do kwasu pan- totenowego, będącego składnikiem koenzymu A. Miejscowe stosowanie dekspantenolu skutecznie łagodzi podrażnienia skóry wywołane działaniem detergentów i produktów higie- nicznych, takich jak laurylosiarczan sodu (SLS, sodium lauryl sulfate), który odpowiada za tworzenie piany oraz usuwanie zanieczyszczeń i nadmiaru sebum z ciała i włosów. Liczne ba- dania kliniczne potwierdzają również jego zdolność do wspo- magania procesu gojenia się ran. Usprawnia migrację ko- mórek zaangażowanych w procesy przebudowy i stymuluje syntezę kolagenu. Ponadto silnie nawilża, wspiera funkcje ba- rierowe skóry i może być stosowany wspomagająco w lecze- niu atopowego zapalenia skóry (AZS, atopic dermatitis) [27]. Holistyczna opieka nad skórą z dysfunkcjami Skóra narażona na działanie czynników stresowych nie odzy- ska pełnego komfortu, dopóki nie zostanie przywrócona rów- nowaga w organizmie. Pielęgnacja takiej skóry powinna być ściśle powiązana z troską o holistyczne zdrowie całego orga- nizmu. Życie zgodne z rytmami okołodobowymi, dobrej jako- ści sen, troska o prawidłowe nawodnienie i odżywienie orga- nizmu, bycie w ruchu mają realny wpływ na samopoczucie i mogą stopniowo prowadzić do utraconej równowagi. Zdro- wa skóra w subiektywnym odbiorze emanuje pięknem. Ko- smetologia, jako interdyscyplinarna dziedzina, powinna wy- korzystywać każdą interakcję z klientem do edukacji oraz, w granicach swoich kompetencji, oferować wsparcie w pro- cesie odzyskiwania przez niego komfortu [1]. Poszerzanie i aktualizowanie wiedzy, śledzenie najnow- szych trendów oraz umiejętność krytycznego ich ocenia- nia to kluczowe cechy, które powinien rozwijać każdy spe- cjalista w branży beauty. W odniesieniu do pielęgnacji skó- ry poddanej stresowi emocjonalnemu może dotyczyć to m.in. czynników modulujących nastrój. Jednym z nowszych i co- raz bardziej interesujących zagadnień w kosmetologii jest układ endokannabinoidowy, który reguluje niemal wszyst- kie procesy zachodzące w organizmie, szczególnie te związa- ne z funkcjonowaniem ośrodkowego i autonomicznego ukła- du nerwowego. Uczestniczy w procesach pamięci, zapewnia prawidłowy przekaz informacji w mózgu, wpływa na per- cepcję i odczuwanie bólu, a także reguluje wydzielanie neu- roprzekaźników odpowiedzialnych za odczuwanie sytości i wpływających na nastrój. Jego funkcja bywa także określa- na „mostem” pomiędzy ciałem a umysłem, który służy utrzy- maniu wewnętrznej równowagi. Dietą i suplementacją moż- na modulować działanie tego układu [28]. Receptory układu endokannabinoidowego, obecne w różnych narządach, tkan- kach i komórkach, w tym w funkcjonalnych strukturach skó- ry, reagują zarówno na endokannabinoidy wytwarzane przez organizm, jak i na fitokannabinoidy pochodzące z roślin. Ich czołowym przedstawicielem jest kannabidiol (CBD, cannabi- diol) należący do jednej z wielu grup składników aktywnych, którym zawdzięcza swoje działanie popularny współcze- śnie olej konopny. Najnowsze badania ukazują jego potencjał w hamowaniu uwalniania mediatorów stanu zapalnego tj. Il- 8, czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego VEGF czy me- taloproteinazy-9 (MMP-9) oraz pozytywny wpływ na funk- cje barierowe skóry. Poza doustną suplementacją korzyst- na może okazać się także miejscowa aplikacja produktów konopnych np. hydrożele, które skutecznie eliminują szko- dliwe działanie SLS. Dzięki nim można przyspieszyć powrót do początkowego stanu nawilżenia skóry i ograniczyć TEWL. W jednym z badań obserwacyjnych aplikacja takiego żelu na podrażnioną skórę poskutkowała zmniejszeniem świądu u 67% badanych, ponadto odnotowano poprawę zmian skór- nych związanych z atopią. Obserwuje się także udział ekstrak- tów konopnych w hamowaniu elastazy i kolagenazy, co ma znaczenie przeciwstarzeniowe [29-33]. W przebiegu stanu zapalnego ran przewlekłych znaczą- cy może być czynnik dietetyczny. Wynika to z równolegle za- chodzących procesów między osią jelito-mózg, a osią skóra- -mózg. Dysbioza jelitowa związana z niewłaściwą dietą lub stresem może odgrywać kluczową rolę w regulacji zacho- wań lękowych i funkcji poznawczych, a przy tym prowadzić 6 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 20 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” Ndo rozwoju chorób skóry (wzrost zainteresowania probioty- koterapią) [34, 35]. Rozważając te kwestie nie sposób pomi- nąć korzystnego wpływu pozytywnych emocji na procesy go- jenia, które świadczą o tym, że warto jest je w sobie wyzwalać i pielęgnować. Dla przykładu β-neoendorfina (β-NEP, β-neo- endorphin) odgrywa ważną rolę regulacyjną w tych procesach przyspieszając m.in. migrację keratynocytów [36]. PODSUMOWANIE Na zdolności regeneracyjne skóry mogą mieć wpływ licz- ne czynniki współtowarzyszące doświadczaniu stresu emo- cjonalnego tj. niezaspokojone potrzeby organizmu związane z higieną snu czy sposobem odżywiania się, jak również pod- dawanie się leczeniu psychiatrycznemu. Omówienie zdro- wia emocjonalnego w gabinecie kosmetologicznym odgry- wa istotną rolę w prawidłowej kwalifikacji klienta do zabiegu. Umożliwia zapobieganie działaniom niepożądanym, precy- zyjny dobór pielęgnacji pozabiegowej oraz w razie potrze- by wprowadzenie alternatywnych, mniej inwazyjnych proce- dur odpowiednich dla cer narażonych na działanie czynni- ków stresowych. LITERATURA / REFERENCES 1 . Kolankowska-Trzcińska M. Kosmetologia holistyczna. Wstęp do psycho- kosmetologii. Wrocław: Indygo Zahir Media; 2019. 2 . Ziółkowski G. Pielęgnacja skóry i rany – Podstawowe informacje w zakre- sie pielęgnacji rany. Produkty do przygotowania łożyska i antyseptyki rany. Polskie Stowarzyszenie Pielęgniarek Epidemiologicznych. 2011;7:13-17. 3 . Bringeland Nils E, Boeger D, Terapia blizn. Metody stymulujące gojenie się ran i usprawniające funkcjonowanie układu powięziowego. Wrocław: MedPharm Polska; 2020:24-25. 4 . Bauer Moisés E, Teixeira Antonio L. Inflammation in psychiatric disor- ders: what comes first? Ann NY Acad Sci. 2019;1437(1):57-67. 5 . Drobnik A, Słodka A. Kosmetologia z immunologią skóry. Warszawa: Wyd. PZWL; 2022. 6 . Sutherland AE, Bennett NC, Herst PM. Psychological stress affects the severity of radiationinduced acute skin reactions in breast cancer pa- tients. Eur J Cancer Care. 2017;26(6):1-8. https://doi.org/10.1111/ecc.12737 7 . Fukuda S, Baba S, Akasaka T. Psychological stress has the potential to cause a decline in the epidermal permeability barrier function of the horny layer. International Journal of Cosmetic Science. 2015;37(1):63-69. 8 . Jiang B, Cui L, Zi Y, et al. Skin surface lipid differences in sensitive skin caused by psychological stress and distinguished by support vector ma- chine. Journal Cosmetic Dermatol. 2018;18(4):1121-1127. 9 . Lyu F, Wu T, Bian Y, et al. Stress and its impairment of skin barrier func- tion. International Journal of Dermatology. 2023;62(5):621-630. 10 . Mańka S, Majewska E. Immunoregulacyjne działanie melatoniny. Me- chanizm działania i wpływ na komórki procesu zapalnego. Postepy Hig Med Dosw. 2016;70:1059-1067. 11 . Xerfan EMS, Andersen ML, Facina AS, et al. Sleep loss and the skin: Pos- sible effects of this stressful state on cutaneous regeneration during nocturnal dermatological treatment and related pathways. Dermatolo- gic Therapy. 2022;35/2:1-4. https://doi.org/10.1111/dth.15226 12 . Eriksson E, Liu PY, Schultz GS, et al. Chronic wounds: Treatment con- sensus. Wound Repair Regen. 2022;30(2):156-171. 13 . Fan Chiang YH, Lee YW, Lam F, et al. Smoking increases the risk of po- stoperative wound complications: A propensity score-matched cohort study. Int Wound J. 2023;20:391-402. 14 . Lassig AAD, Bechtold JE, Lindgren BR, et al. Tobacco exposure and wound healing in head and neck surgical wounds. Laryngoscope. 2018;128(3):618-625. 15 . Battista JT, Piacentino D, Schwandt ML, et al. Investigating the relation- ship between early life adversity, inflammation and alcohol use. Addict Biol. 2023:28(5):e13274. 16 . Khalil H, Cullen M, Chambers H, et al. Medications affecting healing: an evidence-based analysis. Int Wound J. 2017;14(6):1340-1345. 17 . Kjaer H.F, Mortz CG, Bindslev-Jensen C. Does treatment with antide- pressants, antipsychotics, or benzodiazepines hamper allergy skin te- sting? Clin Transl Allergy. 2021:11(7). https://doi.org/10.1002/clt2.12060 18 . Murawiec S, Olejnik N, Kudlik A. Farmakoterapia zaburzeń lękowych: które substancje są wskazywane przez polskich psychiatrów jako leki pierwszego wyboru? Psychiatria Spersonalizowana. 2023;2(1):7-15. 19 . Jian J, Yi-Heng H, Bang-Hui Z, et al. Effects of depression on healing and inflammatory responses of acute wounds in rats. Wound Repair Regen. 2019;27(5):462-469. 20 . Jaworek AK, Dudek D, Szafraniec K, et al. Depresja jako istotny problem kliniczny wśród pacjentów chorujących na atopowe zapalenie skóry - przegląd najnowszych doniesień. Przegląd Lekarski. 2018;75(10):515-519. 21 . Aszklar K, Piotrowska A. Częstość występowania oraz typy dermatolo- gicznych działań niepożądanych leków przeciwdepresyjnych. Aesth Co- smetol Med. 2020;9(3):341-346. 22 . Lis A, Wyszomierska K, Znajdek K, et al. Zjawisko fotonadwrażliwości – istotne działanie niepożądane powszechnie stosowanych leków. Biul Wydz Farm WUM. 2021;3:18-27. 23 . Bagłaj M, Bagłaj M. Blizny jako problem kliniczny w praktyce dermatolo- ga estetycznego. Dermatologia Estetyczna. 2014;16(2):80-85. 24 . Kilian-Pięta E, Hoppe M. Wpływ melanogenezy na powstawanie prze- barwień. Kosmetologia Estetyczna. 2019;8(4):419-422. 25 . Czerwonka W. Przebarwienia skóry. Etiologia i leczenie za pomocą lase- ra. Kosmetologia Estetyczna. 2015;4(2):159-162. 26 . Kuberka I. Wpływ wybranych czynników klinicznych na gojenie rany po- operacyjnej po pobraniu żyły odpiszczelowej do przeszczepu u pacjenta leczonego w oddziale kardiochirurgii. Wrocław: Repozytorium Uniwer- sytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu; 2023. 27 . Ferreira MS, Sousa JM, Almeida IF. Sensitive skin: Active ingredients on the spotlight. Int J Cosmet Sci. 2022;44(1):56-73. 28 . Pawlak M, Łaczmański Ł, Milewicz A. Rola układu endokannabinoido- wego i polimorfizmów genu CNR1 w powstawaniu otyłości. Endokryno- logia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii. 2011;7(3):192-196. 29 . Kurek-Górecka A, Balwierz R, Mizera P, et al. Znaczenie terapeutyczne i kosmetyczne oleju konopnego. Farm Pol. 2018;74(12):704-708. 30 . Sivesind TE, Maghfour, J, Rietcheck H, et al. Cannabinoids for the Treat- ment of Dermatologic Conditions. JID Innov. 2022;2(2)1-12. https://doi.org/10.1016/j.xjidi.2022.100095 31 . Zagórska-Dziok M, Bujak T, Ziemlewska A, et al. Positive Effect of Can- nabis sativa L. Herb Extracts on Skin Cells and Assessment of Cannabi- noid-Based Hydrogels Properties. Molecules. 2021;26(4):802. 32 . Maghfour J, Rietcheck H, Rundle CW, et al. An Observational Study of the Application of a Topical Cannabinoid Gel on Sensitive Dry Skin. J Drugs Dermatol. 2020;19(12):1204-1208. 33 . Sangiovanni E, Fumagalli M, Pacchetti B, et al. Cannabis sativa L. extract and cannabidiol inhibit in vitro mediators of skin inflammation and wo- und injury. Phytother Res. 2019;33(8):2083-2093. 34 . De Almeida CV, Antiga E, Lulli M. Oral and Topical Probiotics and Post- biotics in Skincare and Dermatological Therapy. A Concise Review. Mi- croorganisms. 2023;11(6):1-17. https://doi.org/10.3390/microorganisms11061420 35 . Hadian Y, Fregoso D, Nguyen C, et al. Microbiome-skin-brain axis: A novel paradigm for cutaneous wounds. Wound Repair Regen. 2020;28(3):282-292. 36 . Yang DJ, Moh SH, Choi YH, et al. B-Neoendorphin enhances wo- und healing by promoting cell migration in keratinocyte. Molecules. 2020;25(20):4640. otrzymano / received: 05.09.2024 | poprawiono / corrected: 11.09.2024 | zaakceptowano / accepted: 21.09.2024 6 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 21 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” N6 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 23 PREZENTACJA KOSMETOLOGIA ESTETYCZNA P HYBRYDOWA EKSFOLIACJA Badania kliniczne wykazują, że kwas migdałowy najlepiej działa w kwaśnym środowisku, co za- inspirowało naukowców do połączenia go z wi- taminą C. Opierając się na tych danych, Clarena stworzyła MandeliC Hybrid Peel – innowacyjną formułę, w której stabilna witamina C wzmac- nia działanie rozjaśniające kwasu migdałowe- go. Dzięki odporności na wysoką temperaturę i niskiemu pH glukozyd kwasu askorbinowego pomaga w redukcji przebarwień, jednocześnie odmładzając skórę. Ta kosmetyczna hybryda sta- nowi kluczowy element nowoczesnej eksfoliacji, zapewniając efektywne działanie wybielające. COMPACT H3 PEN Compact H3 Pen to zaawansowane urządzenie do mezoterapii mikroigłowej, które łączy precy- zyjne dozowanie koktajli zabiegowych z łatwością użytkowania. Dzięki zintegrowanym kartridżom system umożliwia automatyczne i dokładne apli- kowanie preparatów, co znacząco poprawia efek- tywność zabiegów. Sześciostopniowa regulacja prędkości oraz możliwość dostosowania wysuwu igieł w zakresie 0,25-1,0 mm pozwalają na indy- widualne dopasowanie parametrów do potrzeb każdej skóry. Dodatkową zaletą urządzenia jest bezprzewodowość, która zapewnia komfort oraz pełną mobilność podczas zabiegu. SCHEMAT ZABIEGU I PIELĘGNACJA DOMOWA Zabieg zaczyna się dokładnym oczyszczeniem skóry za pomocą Micellar Vit. U Lotion, a na- stępnie odtłuszczeniem jej produktem Pre Peel Cleanser. Kolejnym krokiem jest nalanie do wybranego rodzaju kartridża kwasu MandeliC Hybrid Peel i ustawienie prędkości dozowania do jego konsystencji. Kluczową częścią proce- dury jest wykonanie mezoterapii urządzeniem Compact H3 Pen, z dostosowaniem głębokości pracy igieł do rodzaju skóry i jej problemów. Na- stępnie neutralizujemy kwas preparatem Neu- tralizer Lotion, tonizujemy skórę Vit. U Tonic i nakładamy maskę Hydroalgae Vit. U Mask na twarz oraz Vit. U Anti-Couperose Mask na szy- ję i dekolt. Zabieg kończymy aplikacją kremu Vit. U Cream. W celu uzyskania trwałych efek- tów zaleca się stosowanie w pielęgnacji domowej Azelac 10% Cream, który zawiera 10-proc. kwas azelainowy i wspomaga procesy rozjaśniania oraz odmładzania skóry. K osmetolodzy nieustannie poszukują skutecznych i szybko działających metod wybielania przebarwień i rozjaśniania cery. Jedną z najskuteczniejszych jest MandeliC Hybrid Peel, który łączy 40-proc. kwas migdałowy z witaminą C w stabilnej formie glukozydu kwasu askorbinowego. KOMPAKTOWA MEZOTERAPIA KWASOWA ODMŁADZAJĄCO-WYBIELAJĄCA MEZOTERAPIA MIKROIGŁOWA Z 40% KWASEM MIGDAŁOWYM +48 71 328 07 11 +48 71 722 03 37 zamowienia@clarena.pl clarena.pro ClarenaPro ClarenaPro ClarenaProPOLSKA MARKA NAJBLIŻEJ FIZJOLOGII SKÓRY Główne składniki EPI serum estGen: biomimetyczny pentapeptyd RoyalEpigen P5 mleczko pszczele egzosomy Lactobacillus egzosomy i czynniki wzrostu z colostrum Aktywujemy geny młodości Testowany dermatologicznie EPI serum estGen Zaawansowany modulator zmian w ekspresji genów odpowiedzialnych za procesy starzenia. Preparat o wysokim potencjale regenerującym komórki i właściwościach podnoszących poziom witalności skóry. Więcej informacji i kontakt z opiekunami regionalnymi marki na estgen.pl :6 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 25 ARTYKUŁ KOSMETOLOGIA ESTETYCZNA E TEORIE STARZENIA W pierwszej kolejności należy zdefiniować, czym jest starzenie. Odpowiedź wydaje się natural- na – siwe włosy i zmarszczki. Zmiany związane z procesem starzenia prowadzą do pogorszenia funkcjonowania organizmu, a towarzyszy mu stopniowe pogorszenie funkcji poznawczych i ru- chowych oraz zwiększone ryzyko rozwoju chorób, w tym nowotworów, cukrzycy, chorób neurode- generacyjnych, układu krążenia czy układu mię- śniowo-szkieletowego. Naturalne pytanie to, jaka jest przyczyna procesów starzenia i jaki jest ich mechanizm. Teorie starzenia wskazują na takie czynniki, jak zmiany w funkcjonowaniu układu odpornościowego, wpływ wolnych rodników, za- programowanie na poziomie genetycznym lub mutacja i niestabilność materiału genetycznego. Wydaje się, że żadna z teorii samodzielnie nie może wyjaśnić mechanizmów tego procesu, waż- ne jest więc, aby właściwie je łączyć, co nie ozna- cza, że nie są poszukiwane nowe wyjaśnienia. W starzejących się tkankach obserwuje się zwiększoną liczbę komórek, które przestają się dzielić, czyli dochodzi do zatrzymania replikacji, a często łączy się to ze zwiększoną aktywnością metaboliczną, przejawiającą się zmniejszonym wykorzystaniem kwasów tłuszczowych, zwięk- szoną glikolizą i zwiększonym wytwarzaniem reaktywnych form tlenu, które mogą wpły- wać na inne komórki, a nawet przenosić proces starzenia na sąsiadujące komórki. W związku z tym, komórki mogą przyjmować fenotyp wy- dzielniczy związany ze starzeniem, określany terminem SASP (senescence-associated secre- tory phenotype), co wiąże się ze zwiększoną pro- dukcją cytokin prozapalnych i proapoptotycz- nych, wpływając na metabolizm, np. poprzez indukcję insulinooporności. Starzejące się ko- mórki tracą podstawowe funkcje, jednak równo- cześnie stają się odporne na proces zaprogramo- wanej śmierci komórki, czyli apoptozę. Naukowiec z Mayo Clinic, Jan van Deursen, w 2008 r. opublikował pracę, wskazującą na związek między komórkami starzejącymi się (senescent cells) a cechami starzenia, w tym za- nikiem mięśni, zaćmą i lipodystrofią. Wkrót- ce jego zespół odkrył, że wyeliminowanie tych „starzejących się” komórek pozwalało zapobiec wielu negatywnym procesom spowodowanym przez wiek. Pojawiło się określenie, które może się wydawać raczej jak pochodzące z popkultu- ry niż z języka publikacji naukowych – „komórki zombie”, którym to mianem określa się komórki starzejące się. Są one żywe, ale nie całkiem. Ko- mórki te dzielą się wolno lub przestają się dzielić, ale co może ważniejsze – mogą przenosić swo- je cechy na inne komórki, które też stają się jak zombie. Ten mechanizm przenoszenia wiąże się z fenotypem SASP i wydzielaniem szeregu pro- zapalnych cytokin, takich jak Il-6 i Il-8, oraz che- mokin, a substancje te mogą zamieniać kolejne sąsiadujące komórki w komórki zombie. W ciągu kolejnych lat dziesiątki eksperymen- tów potwierdziły, że komórki zombie gromadzą się w starzejących się narządach i że ich elimi- nacja może złagodzić, a nawet zapobiec pew- nym chorobom, a oczyszczenie organizmu z ta- kich komórek przywraca sprawność, zmniejsza symptomy starzenia, a także stymuluje powsta- wanie nowej tkanki i w rezultacie poprawia ogól- ny stan organizmu. S tarzenie dotyka wszystkie organizmy. Świadomość zmian postępujących z wie- kiem skłania ludzi do szukania rozwiązań zatrzymujących ten proces, jednak rezulta- ty nie są zbyt satysfakcjonujące. Co więcej, wraz ze wzrostem średniej długości życia, ta kwestia staje się coraz bardziej istotna. Czy dzisiaj dzięki odkryciom naukowym stajemy u progu nowych rozwiązań tego odwieczne- go problemu? Komórki zombie kluczem do długowieczności? Marcin Wasylewski dr n. biol. w obszarze biochemii, wykładowca akademicki na kierunkach medycznych, biotechnologii i kosmetologii, prowadził badania naukowe w Polsce i laboratoriach europejskich w obszarze biochemii i biomateriałów6 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 26 ARTYKUŁ KOSMETOLOGIA ESTETYCZNA E ZATRZYMAĆ CZAS Przytoczone odkrycia otwierają drogę do opracowania no- wej klasy leków – senolityków, które przez usuwanie sta- rzejących się komórek będą poprawiały stan zdrowia i jeśli nie cofały symptomu starzenia, to przynajmniej istotnie ten proces spowalniały. Senolityki Senolitykiem może być substancja bioaktywna wpływa- jąca na przemianę starzejących się komórek, aktywując ich zdolność do naturalnego samozniszczenia w procesie apoptozy. Dzięki temu komórki zombie mogą zostać usu- nięte z organizmu bez uszkadzania zdrowych, prawidłowo funkcjonujących komórek. Co do aktywności senolitycznej, ważne jest rozróżnienie pomiędzy działaniem np. antyok- sydacyjnym, pozwalającym redukować czynniki prowa- dzące do transformacji komórek w komórki starzejące się, a zdolnością do usuwania już zakumulowanych w tkance komórek zombie w sposób nieszkodzący sąsiadującym zdrowym komórkom. Pierwsze senolityki, takie jak daza- tynib czy kwercetyna, zostały odkryte dzięki zastosowaniu takiego podejścia. • Dazatynib to inhibitor kinazy tyrozynowej, który został dopuszczony do użytku klinicznego w USA w leczeniu białaczki szpikowej i limfoblastycznej. • Kwercetyna to flawonoid o silnych właściwości antyok- sydacyjnych i przeciwzapalnych, obecny w takich owo- cach i warzywach, jak czarna porzeczka, borówki, jabłka, pomarańcze, brokuły, kapusta, rumianek czy dziurawiec i skrzyp polny. Kwercetyna zapobiega zaburzeniom i cho- robom powiązanym z wiekiem, a także zmniejsza ryzyko ich powstania. Wraz z innymi substancjami, kwercetyna może usuwać starzejące się komórki z tkanek, a zastoso- wana samodzielnie może wywołać efekt odmładzający w zdrowych komórkach. Także związki fenolowe, jak fisetyna czy kurkumina mogą wykazywać działanie senolityczne. • Fisetyna jest przeciwutleniaczem i występuje w tru- skawkach, winogronach, cebuli czy ogórkach. • Kurkumina ma działanie senolityczne. Jest ona pozy- skiwana z korzenia kurkumy (Curcuma zedoaria) i po- wszechnie stosowana jako naturalny żółty pigment oraz składnik mieszanek przyprawowych. Zajmuje ważne miejsce w tradycyjnej medycynie Dalekiego Wscho- du. Współczesne badania wykazały pozytywne wyniki, głównie pod względem jej właściwości przeciwutleniają- cych, przeciwzapalnych i przeciwnowotworowych. Innymi znanymi substancjami o działaniu senolitycznym są m.in.: • resweratrol, biorący udział w usuwaniu szkodliwych i uszkodzonych komórek, czy likopen, przeciwutle- niacz pomagający w utrzymaniu dobrej kondycji naczyń krwionośnych, chroniący przed zawałem, udarem oraz wykazujący działanie przeciwnowotworowe; • substancje obecne w roślinach są często wskazywane jako obiecujące senolityki i np. ekstrakty z różaneczni- ka alpejskiego (Rhododendron ferrugineum L.) zawierają szereg substancji, które zdolne są eliminować komórki zombie ze skóry. Ludzkie fibroblasty pod wpływem tego ekstraktu wykazywały mniejszą liczbę komórek zombie, nie wpływając jednocześnie na normalne komórki pro- liferujące, działając podobnie jak znany lek senolityczny Navitoclax. Z punktu widzenia fitochemii wiadomo, że Rhododendron ferrugineum zawiera szereg związków fe- nolowych, w tym flawonoidy, pochodzące z kwercetyny, kemferolu i mirycetyny, glikozydy dihydroflawonolu, po- chodzące głównie z taksyfoliny, a także floroacetofenony. W badaniach wykazano, że stosowanie takich ekstrak- tów powierzchniowo zmniejsza zaczerwienienie skóry, obserwowano także efekt rozjaśnienia skóry i zwiększe- nia jej elastyczności. PODSUMOWANIE Stosowanie senolityków pozwala zredukować komórki zombie, a przez to poprawić stan tkanki i zredukować efek- ty starzenia. Skóra jest eksponowana nie tylko na czynniki wewnętrzne, ale także na czynniki zewnętrzne, jak promie- niowanie UV czy zanieczyszczenia. Tym bardziej potrzebne są działania pozwalające zachować jej zdrowy stan. Dzięki stosowaniu senolityków w kosmetykach, cel ten stanie się znacznie łatwiejszy do osiągnięcia, a skóra będzie wyglądała młodziej, co wynikać będzie z autentycznej poprawy jej stanu. BIBLIOGRAFIA 1. Davan-Wetton CS, Pessolano E, Perretti M, Montero-Melendez T. Senescence under appraisal: hopes and challenges revisited. Cellular and Molecular Life Sciences. 2021;78(7):3333-3354. 2. van Deursen JM. Senolytic therapies for healthy longevity. Science. 2019;364(6441):636-637. 3. Dolgin E. Send in the senolytics. Nature biotechnology. 2020;38(12):1371-1378. 4. Dorf N, Maciejczyk M. Skin senescence – from basic research to clinical prac- tice. Frontiers in Medicine. 2024;11:1484345. 5. Franco AC, Aveleira C, Cavadas C. Skin senescence: mechanisms and impact on whole-body aging. Trends in molecular medicine. 2022;28(2):97-109. 6. Hubert J, Kotland A, Henes B, et al. Deciphering the phytochemical profile of an alpine rose (Rhododendron ferrugineum L.) Leaf extract for a better under- standing of its senolytic and skin-rejuvenation effects. Cosmetics. 2022;9(2):37. 7. Scudellari M. To stay young, kill zombies. Nature. 2017;550(7677):448-450. 8. Wandrey F, Schmid D, Zülli F. Senolytics: Eliminating “zombie cells” in the skin A novel anti-aging mechanism to combat senescent cells. HPC Today. 2020;15:18-20.6 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 27 PREZENTACJA KOSMETOLOGIA ESTETYCZNA P PEPTYDOWE INHIBITORY TYROZYNAZY Preparaty Agemelan Holistic przeciwdziałają hiperpigmentacji i przyspieszonemu starzeniu skóry. Zawierają MELAN INHIBITOR 2-PEPTIDE SYSTEM – kompleks dwóch wybielających pep- tydów działających synergistycznie. Zmniejsza on melanogenezę przez hamowa- nie kluczowych szlaków melanogennych oraz skutecznie redukuje przebarwienia. Zapewnia również działanie przeciwzapalne na bodźce środowiskowe, jak promieniowanie UV. DERMOKURACJA SENOLITYCZNA PRZECIW PROZAPALNYM KOMÓRKOM „ZOMBIE” Ochrona białek w celu odnowy kolagenu i struk- tury skóry, których uszkodzenia wywołują i nasilają zmiany pigmentacyjne. Składnik ak- tywny SENOLITYCZNY EKSTRAKT MŁODOŚCI PROTEOMU eliminuje senescencyjne komórki prozapalne, tzw. komórki zombie, przyspiesza- jące starzenie się innych komórek skóry. Chro- ni strukturę białek tworzących proteom przed uszkodzeniami oksydacyjnymi (karbonylacją) oraz spowalnia proces przyspieszonego starze- nia, degradację kolagenu i utratę elastyczności. OCHRONA I WZMOCNIENIE BARIERY OCHRONNEJ SKÓRY W formule aktywnej zabiegu zastosowano pepty- dowy system antybakteryjny i antyoksydacyjny NISINOXID®. Ma on właściwości odmładzające i regenerujące o potwierdzonej badaniami sku- teczności. Wzmacnia ochronę mikrobiomu oraz funkcje bariery skóry przed skutkami uszko- dzeń zapalnych i oksydacyjnych. LEKKO KWAŚNE pH Niższe lekko kwaśne pH preparatów wzmac- nia barierę ochronną skóry przed patogena- mi (szkodliwe bakterie, grzyby, pleśnie), sty- muluje ochronę przeciwzapalną i gospodarkę enzymatyczną. Jest pierwszą barierą przed bakteriami, skutkami promieniowania UV i zanieczyszczeniami środowiska. APLIKACJA ZABIEGU LLLT LASER PDT/LED/THERMO/mikroigły (do 0,5 mm) potęgują efekty zabiegowe w walce z przebarwieniami, a jednocześnie odmła- dzają skórę i pobudzają jej procesy metabo- liczne. Są to metody bezpieczne, nieinwazyjne, zwłaszcza dla skóry z melazmą, której towa- rzyszą większe unaczynienie i ryzyko uszko- dzeń zapalnych. A GEMELAN HOLISTIC to kompleksowa dermoterapia przeciw hiperpigmentacji i przyspieszonemu starzeniu. Koncentruje się na redukcji powstałych uszkodzeń skóry w postaci zmian pigmentacyjnych oraz na korekcji szlaków melanogenezy i zahamowaniu ścieżki tworzenia się nadmiaru pigmentu. Jednym z założeń jest również poprawa kondycji skóry i jej funkcji bariery ochronnej, których osłabienie powoduje pojawienie się i pogłębienie tych zmian, a także częste nawracanie problemu. AGEMELAN HOLISTIC PRZECIW HIPERPIGMENTACJI I PRZYSPIESZONEMU STARZENIU Khrystyna Shekhovtsova ekspert A1 Skin Science Ponikowska, dermatolog i lekarz medycyny estetycznej CHANTARELLE Laboratory Derm Aesthetics ul. Sierakowska 29 05-092 Łomianki +48 22 610 43 10 chantarelle.plNext >