< PreviousSTRESZCZENIE Pandemia COVID-19 była zagrożeniem dla zdrowia publiczne- go zarówno w aspekcie fizycznym, jak i psychicznym. U wielu osób zakażonych SARS-CoV-2 zaobserwowano szereg skut- ków ubocznych, wśród których wymienia się m.in. łysienie. W pracy dokonano przeglądu dostępnych działań na temat suplementacji, wspomagania leczenia oraz przykładowych terapii z zakresu postcovidowego wypadania włosów. Z wielu różnych źródeł wiadomo, że problem łysienia dotykał zarówno mężczyzn, jak i kobiet, niezależnie od wieku, pocho- dzenia czy statusu społecznego. Diagnoza oraz terapia przepro- wadzana przez specjalistów po przebytym zakażeniu COVID-19 stanowią klucz do przywrócenia prawidłowego cyklu wzrostu włosów oraz utrzymania odpowiedniego stanu skóry głowy. Słowa kluczowe: trychologia, covid, łysienie, terapie wspomagające, postcovidowe wypadanie włosów Wioletta Mazur 0009-0002-5357-1037 Akademia Nauk Stosowanych im. Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu, ul. Zamkowa 4, 58-300 Wałbrzych +48 500 107 873 wmazur@ans.edu.pl Sposób cytowania / Cite Mazur W. Syndrom postcovidowego wypadania włosów. Aesth Cosmetol Med. 2023;12(6):199-206. https://doi.org/10.52336/acm.2023.021 Syndrom postcovidowego wypadania włosów Post-covid-19 hair loss syndrome ABSTRACT The COVID-19 pandemic was a public health threat both in the physical and psychological aspects. Many side effects were observed in people infected by SARS-CoV-2, including alopecia. This article reviews the available supplementation, treatment support, and therapies for post-COVID-19 hair loss. A variety of sources indicated that the alopecia affected both men and women, regardless of age, background, or social status. Diagnosis and therapy by specialists were a key to resort the normal hair growth cycle and maintain adequate scalp health after SARS-CoV-2 infection. Keywords: trichology, covid, alopecia, supportive therapies, post-covid-19 hair loss WSTĘP Pandemia COVID-19 charakteryzowała się rozległym zakre- sem skutków ubocznych, które były często trudne do jedno- znacznego zdiagnozowania. Objawy związane z infekcją czę- sto były podobne lub wręcz zupełnie odmienne od siebie. W niniejszej publikacji przytoczone zostały różne mecha- nizmy reakcji organizmu na wirusa oraz potencjalnie metody leczenia łysienia. Kobiety częściej niż mężczyźni zgłaszały się do specjalistów po pomoc w powstrzymaniu utraty włosów. Włosy są bowiem w kulturze zachodu jednym z ważniejszych symboli kobiecości. Zdrowe i zadbane podnoszą u większo- ści kobiet pewność siebie i poczucie własnej wartości [1]. Gdy pojawiają się problemy z ich utratą, przerzedzeniami i miej- scowym łysieniem, spada samoocena, co z kolei ma wpływ na dłuższy okres leczenia i gorsze efekty pozabiegowe [2]. COVID-19 – INFORMACJE OGÓLNE Koronawirusy są znane od wielu lat. Początkowo w XX wieku rozpoznawano przypadki zachorowań wśród zwierząt, gdzie występowały choroby układu nerwowego, płuc, choroby wie- lonarządowe czy układu pokarmowego. Zwierzęta, które były szczególnie narażone na te wirusy, to głównie: ptactwo, świ- nie, koty, rzadziej bydło [3]. Wirusy z grupy Coronaviridae są jednymi z największych wirusów zawierających jako materiał genetyczny kwas ry- bonukleinowy (RNA, ribonucleic acid) o długim genomie i du- żym wirionie. Posiadają w znacznej większości gen kodujący białka, co w ostateczności przekłada się do powstawania ze- stawów białkowych odpowiedzialnych za replikację genomu, interferencję z mechanizmami obronnymi atakowanego or- ganizmu oraz modyfikację środowiska komórkowego [3]. This is an article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 Unported (CC BY 4.0) https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/ Artykuł przeglądowy / Review article 6 / 2023 Kosmetologia Estetyczna 98 BIE_04982_cz_Bie_Prof_Reti_Power_reklama_102x280.indd 122 lis 2023 14:55:47 I-LOG GUASHA INNOWACYJNE WIELOFUNKCYJNE URZĄDZENIE DO MASAŻU I-LOG Guasha – innowacyjne wielofunkcyjne urządzenie do masażu Guasha z galwanem, funkcjami czerwonych i niebieskich świateł LED, terapii IR i mikroprądami. Jedyny taki produkt na rynku, który wyróż- nia się wykorzystaniem kilku nowoczesnych technologii działających jednocześnie lub osobno w jednym urządzeniu. Wyróżnia go ergono- miczny kształt guasha, dopasowujący się do anatomii twarzy i ciała. Skuteczność urządzenia potwierdzona jest badaniami klinicznymi, a jego jakość międzynarodowymi certyfikatami. Pobudza ono tworze- nie się kolagenu, spłyca zmarszczki, ujędrnia i uelastycznia. Poprawia owal twarzy, redukuje stres i stany napięcia mięśniowego. J&M Partners wprowadziła na rynek markę „I-LOG” we współpra- cy z ekspertami w dziedzinie skóry i twórcami urządzeń kosmetycz- nych w oparciu o najnowsze technologie. Do produkcji urządzenia kosmetycznego I-LOG użyto doskonałych i bezpiecznych materiałów. Producent J&M Korea Południowa. Dystrybutor: Dagra Cosmetics. VAGHEGGI BIANCO CRISTALLO Bianco Cristallo – edycja limitowana kremu przeciwzmarszczkowego do twarzy. Zawiera specjalny rewitalizujący składnik aktywny, pozy- skiwany z lodowców. Rozświetla, wygładza, minimalizuje zmarszczki. STRESZCZENIE Pandemia COVID-19 była zagrożeniem dla zdrowia publiczne- go zarówno w aspekcie fizycznym, jak i psychicznym. U wielu osób zakażonych SARS-CoV-2 zaobserwowano szereg skut- ków ubocznych, wśród których wymienia się m.in. łysienie. W pracy dokonano przeglądu dostępnych działań na temat suplementacji, wspomagania leczenia oraz przykładowych terapii z zakresu postcovidowego wypadania włosów. Z wielu różnych źródeł wiadomo, że problem łysienia dotykał zarówno mężczyzn, jak i kobiet, niezależnie od wieku, pocho- dzenia czy statusu społecznego. Diagnoza oraz terapia przepro- wadzana przez specjalistów po przebytym zakażeniu COVID-19 stanowią klucz do przywrócenia prawidłowego cyklu wzrostu włosów oraz utrzymania odpowiedniego stanu skóry głowy. Słowa kluczowe: trychologia, covid, łysienie, terapie wspomagające, postcovidowe wypadanie włosów Wioletta Mazur 0009-0002-5357-1037 Akademia Nauk Stosowanych im. Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu, ul. Zamkowa 4, 58-300 Wałbrzych +48 500 107 873 wmazur@ans.edu.pl Sposób cytowania / Cite Mazur W. Syndrom postcovidowego wypadania włosów. Aesth Cosmetol Med. 2023;12(6):199-206. https://doi.org/10.52336/acm.2023.021 Syndrom postcovidowego wypadania włosów Post-covid-19 hair loss syndrome ABSTRACT The COVID-19 pandemic was a public health threat both in the physical and psychological aspects. Many side effects were observed in people infected by SARS-CoV-2, including alopecia. This article reviews the available supplementation, treatment support, and therapies for post-COVID-19 hair loss. A variety of sources indicated that the alopecia affected both men and women, regardless of age, background, or social status. Diagnosis and therapy by specialists were a key to resort the normal hair growth cycle and maintain adequate scalp health after SARS-CoV-2 infection. Keywords: trichology, covid, alopecia, supportive therapies, post-covid-19 hair loss WSTĘP Pandemia COVID-19 charakteryzowała się rozległym zakre- sem skutków ubocznych, które były często trudne do jedno- znacznego zdiagnozowania. Objawy związane z infekcją czę- sto były podobne lub wręcz zupełnie odmienne od siebie. W niniejszej publikacji przytoczone zostały różne mecha- nizmy reakcji organizmu na wirusa oraz potencjalnie metody leczenia łysienia. Kobiety częściej niż mężczyźni zgłaszały się do specjalistów po pomoc w powstrzymaniu utraty włosów. Włosy są bowiem w kulturze zachodu jednym z ważniejszych symboli kobiecości. Zdrowe i zadbane podnoszą u większo- ści kobiet pewność siebie i poczucie własnej wartości [1]. Gdy pojawiają się problemy z ich utratą, przerzedzeniami i miej- scowym łysieniem, spada samoocena, co z kolei ma wpływ na dłuższy okres leczenia i gorsze efekty pozabiegowe [2]. COVID-19 – INFORMACJE OGÓLNE Koronawirusy są znane od wielu lat. Początkowo w XX wieku rozpoznawano przypadki zachorowań wśród zwierząt, gdzie występowały choroby układu nerwowego, płuc, choroby wie- lonarządowe czy układu pokarmowego. Zwierzęta, które były szczególnie narażone na te wirusy, to głównie: ptactwo, świ- nie, koty, rzadziej bydło [3]. Wirusy z grupy Coronaviridae są jednymi z największych wirusów zawierających jako materiał genetyczny kwas ry- bonukleinowy (RNA, ribonucleic acid) o długim genomie i du- żym wirionie. Posiadają w znacznej większości gen kodujący białka, co w ostateczności przekłada się do powstawania ze- stawów białkowych odpowiedzialnych za replikację genomu, interferencję z mechanizmami obronnymi atakowanego or- ganizmu oraz modyfikację środowiska komórkowego [3]. This is an article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 Unported (CC BY 4.0) https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/ Artykuł przeglądowy / Review article 6 / 2023 Kosmetologia Estetyczna 99 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” NWysoce prawdopodobne jest, że nosicielem tej odmiany są nietoperze. Wiele badań udowodniło, że wirus obecny w tych zwierzętach jest zdolny do zakażenia człowieka i jest najbar- dziej zbliżony swoją budową do odmiany ludzkiej (RsSHC014 oraz Rs3367). Pierwsze odmiany ludzkiego koronawirusa opisano w la- tach 60. XX wieku, gdzie wyizolowano szczep numer B814 od dziecka z objawami przeziębienia [4]. Zachorowanie było ła- godne i miało lekki przebieg. Choroba trwała kilka dni i ustę- powała bez pozostawiania żadnych zmian w organizmie. Z biegiem lat wirus dokonał mutacji i już w 2002 roku odno- towano poważne zachorowania odmianą SARS-CoV w chiń- skiej prowincji Guangdong [3]. Jego znakiem rozpoznawczym stało się szybkie rozprzestrzenianie i bardzo ciężki przebieg niewydolności oddechowej. Pojawienie się tej odmiany spo- wodowało zgon u prawie tysiąca ludzi. COVID-19 to nazwa przenoszonej drogą kropelkową cho- roby zakaźnej układu oddechowego, wywołana wirusem SARS-CoV-2. Jej pierwszy przypadek został udokumento- wany w Chinach, w mieście Wuhan w listopadzie 2019 roku. Przez cały okres trwania pandemii sklasyfikowano na świecie dziewięć odmian wirusa, kolejno nazywanego literami grec- kiego alfabetu (alfa, beta, gamma, delta, mu, eta, iota, kappa oraz lambda). Pierwsze pięć zostało określone przez WHO jako warianty budzące obawę (brytyjski, południowoafrykań- ski, brazylijski, indyjski, kolumbijski) ze względu na szybkie rozprzestrzenianie się wśród ludzi i ciężki przebieg choroby. Na dzień 12.04.2023 r. wskazano ogólną liczbę zachorowań od początku trwania pandemii. Na rys. 1 przedstawiono zacho- rowania całkowite, które obejmowały 685 182 506 udokumen- towanych zakażonych wirusem COVID-19 ludzi na świecie. Z czego 6 839 254 (1%) to zgony, 20 360 323 (3%) osoby w trak- cie leczenia oraz 657 982 929 (96%) liczba ozdrowieńców [5]. Sytuacja w Europie w tym samym przedziale czasowym róż- niła się niewielkim odsetkiem osób objętych opieką lekarską (dotyczy różnicy 2%). Liczba ta mogła być podyktowana struk- turą organizacyjną medycyny w krajach rozwiniętych. Nato- miast dane przedstawione na rys. 1 ukazywały również kraje, w których dostęp do ochrony zdrowia jest silnie ograniczony. W przypadku Europy, liczba zachorowań wynosiła 248 173 444, z czego zgony oraz osoby objęte leczeniem to 1%: 2 033 405 i 2 161 911. Natomiast ozdrowieńcy stanowili 98% odnotowanych przypadków, czyli 243 978 128 (rys. 2). Podsumowując pandemię COVID-19 na świecie, można jednoznacznie stwierdzić, że stanowiła realne zagrożenie dla ludzkiego życia i zdrowia. Z powodu ciężkiego przebiegu w wielu przypadkach szacowano, że powrót do pełni zdrowia mógł zająć od kilku miesięcy do nawet 3-4 lat. Analizując liczbę ozdrowieńców i biorąc pod uwagę fakt występowania problemów z włosami, zazwyczaj 3-4 miesią- ce po zakończonym leczeniu, przyjmuje się, że problem stał się sprawą o zasięgu globalnym, a specjaliści nie byli w sta- nie pomóc wszystkim chorym w tym samym czasie. Świado- ma, prawidłowa pielęgnacja skóry i włosów oraz konsultacja ze specjalistą w jak najkrótszym czasie po wystąpieniu obja- wów, mogła dać szybkie i zadowalające efekty. PATOGENEZA ZMIAN SKÓRNYCH W COVID-19 Zmiany dermatologiczne zostały zaobserwowane w większo- ści przypadków u kobiet. Pod uwagę brano różne czynniki, ta- kie jak: grupa wiekowa, społeczna, ekonomiczna. Niewielki od- setek zainfekowanych stanowili mężczyźni. Jednakże u żadnej z grup nie ustalono łączących ich cech. Na pozór ostre zmiany skórne ustępowały w trakcie leczenia wraz z pozostałymi obja- wami. Z kolei objawy łagodne, niekiedy bagatelizowane, z bie- giem czasu mogły opóźniać proces leczenia lub go hamować. Inaczej było w przypadku, gdy zmiany dermatologiczne za- czynały się pojawiać w okresie 2-3 miesięcy po wyzdrowie- niu. Poza dermatologicznym aspektem spotykano się również z problemami trychologicznymi pacjentów, które w zależno- ści od przebiegu leczenia, zachorowania i rekonwalescencji mogły się od siebie znacząco różnić. Poza szeroko obserwowanymi objawami chorobowymi ukła- du oddechowego, COVID-19 miał również swój wpływ na stan skóry człowieka. W jednym z badań można znaleźć informacje o obecności receptorów wirusowych enzymu konwertujące- go angiotensynę typu 2 (ACE2, angiotensin-converting enzyme 2) oraz transbłonowej proteazy serynowej 2 (TMPRSS2, trans- membrane serine protease 2) w warstwie podstawnej naskór- Rys.1 Obecność COVID-19 na świecie na dzień 14.02.2023 r. Źródło:Opracowanie własne na podstawie [5] Rys.2 Obecność COVID-19 w Europie na dzień 14.02.2023 r. Źródło:Opracowanie własne na podstawie [5] Zgony 1% W trakcie leczenia 1% Ozdrowieńcy 98% Zgony 1% W trakcie leczenia 3% Ozdrowieńcy 96% 6 / 2023 Kosmetologia Estetyczna 100 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” Nka, a dokładniej w komórkach śródbłonka naczyń włosowatych. Sklasyfikowano je jako pośrednie zajęcie skóry. A same infekcje powstawały w wyniku zakażenia komórek śródbłonka [6]. Kolejnym badaniem udowodniono wpływ ostrej odpowie- dzi immunologicznej organizmu, gdzie bazofile i komórki tuczne spowodowały wystąpienie osutki [7]. Objawami powtarzającymi się w trakcie leczenia były: wy- kwity plamkowo-grudkowe, pokrzywka, martwice, zmia- ny pseudoodmrożeniowe, rumień. Każda z wymienionych zmian, poza martwicą, ustępowała do czasu zakończenia le- czenia farmakologicznego [8]. W odniesieniu do martwicy, występowała ona u osób w podeszłym wieku, hospitalizowa- nych, z licznymi chorobami współistniejącymi, w tym wraz z incydentami zakrzepowymi. Głównym problemem stały się skutki postcovidowe, gdzie już po zakończonym leczeniu, zaczynały się kolejne proble- my zdrowotne, tym razem dermatologiczno-trychologiczne. Utrata włosów to problem dotykający w większości przypad- ków kobiety, początki obserwowano 1-3 miesięcy po ozdro- wieniu. ŁYSIENIA POSTCOVIDOWE Wytypowano trzy rodzaje utraty włosów jako skutek przeby- cia infekcji koronawirusem: łysienie telogenowe, adrogeno- we oraz plackowate. Łysienie telogenowe Łysienie telogenowe (telogen effluvium) w korelacji ze stanem postcovidowym, obejmuje ostry przebieg choroby charakte- ryzujący się nadmierną utratą włosów w okresie krótszym niż pół roku od wystąpienia pierwszych przerzedzeń. Łysie- nie jest rozproszone i nie pozostawia po sobie blizn. Czynniki mające wpływ na występowanie tego typu łysienia to przede wszystkim: stres, osłabienie organizmu, zaburzenia odżywia- nia i niedobory mikro- i makroelementów (witamina D, biał- ka, kwasy tłuszczowe, żelazo, cynk) oraz leczenie farmakolo- giczne (ACE-inhibitory, heparyna, retinoidy) [9]. Skuteczność leczenia tego rodzaju łysienia zależy w dużej mierze od szyb- kości rozpoczęcia terapii. Telogenowa utrata włosów cechu- je się długim czasem leczenia i może trwać od 9 do 12 mie- sięcy. Najważniejsze jest ograniczenie czynników mających zły wpływ na proces rekonwalescencji (w tym uregulowanie gospodarki hormonalnej, zmniejszenie ekspozycji na stres, uzupełnienie witamin z grupy B, wprowadzenie finasterydu, minoksydylu czy też kortykosteroidów) [9]. Łysienie anagenowe Łysienie anagenowe (anagen effluvium) to drugie pod wzglę- dem łysienia zagadnienie w aspekcie postcovidowym. Jego przebieg jest odwrotny niż w przypadku łysienia telogenowe- go - wypadanie występuje już w fazie anagenu. Uraz macie- rzy włosa zaburza prawidłowy wzrost włosa, uszkadza łody- gę i w następstwie włos wypada. Ten typ łysienia jest całko- wicie odwracalny, pod warunkiem przyjęcia odpowiedniego planu terapeutycznego. Oprócz leczenia farmakologicznego zalecane są zabiegi odżywiające, dotleniające, kondycjonują- ce, nawilżające skórę głowy: mezoterapię igłową, mikroigło- wą, karboksyterapię, peeling wodorowy oraz prądy d’Arso- nvala. Ważne aby było one uzupełnione odpowiednia pielę- gnacją domową: szampony, wcierki, serum. Łysienie plackowate Łysienie plackowate (alopecia areata) charakteryzuje się wy- padaniem włosów z pozostawieniem pustych miejsc na skó- rze głowy, głównie w części potylicznej i ciemieniowej. Śred- nica miejsc pozbawionych włosów może wynosić kilka mi- limetrów, ale miejsca te często łączą z innymi ogniskami, tworząc większe obszary gładkiej skóry. Na brzegach, zmiany są ostro odgraniczone od zdrowych miejsc włosami wykrzyk- nikowymi. Są one charakterystyczne przy zdiagnozowaniu łysienia plackowatego. Zmiany chorobowe mogą się nasilać, ustępować i powracać w różnych okresach życia. Wystąpienie tego rodzaju utraty włosów może być wynikiem ostrych in- fekcji wirusowych i bakteryjnych z towarzyszącą wysoką go- rączką, a także może być spowodowane wyczerpaniem orga- nizmu, intensywnym stresem lub problemami z tarczycą [12]. Leczenie obejmuje naświetlanie lampami emitującymi promieniowanie ultrafioletowe typu A (UVA, ultraviolet radia- tion A), fotochemioterapię – promieniowanie UVA wraz z do- ustnie podanym lekiem z grupy psoralenów (PUVA, psoralen ultraviolet A), mezoterapię mikroigłową oraz igłową z użyciem preparatów witaminowych, krioterapię, farmakoterapię, np. leki zawierające dinitrochlorobenzen, ditranol, difencypron czy ester dwubutylowy kwasu skwarowego (SADBE, squaric acid dibutyl ester) [9]. Czas trwania terapii może trwać do roku, w zależności od wyciszenia objawów towarzyszących. Podsumowując wszystkie aspekty utraty włosów po zakaże- niu wirusem SARS-CoV-2 można dojść do wniosku, że wystę- powały podobne lub identyczne mechanizmy zapalne. W za- leżności od organizmu atakowały z mniejszą lub większą siłą. Skutkowało to różnym stopniem osłabienia i wyczerpania układu odpornościowego. Jako że owłosienie nie jest niezbęd- nym czynnikiem w funkcjonowaniu człowieka, organizm „po- święca” ten wytwór skórny, by móc ochronić się przed infekcja- mi i procesami zapalnymi, które wyniszczają tkanki. ZALECANE BADANIA KONTROLNE PO OZDROWIENIU Większość pacjentów korzystających z usług gabinetu try- chologicznego i prezentujących wcześniej opisane obja- wy stanowią kobiety. Dzięki szybkiej reakcji specjaliści mogą skutecznie zahamować nadmierne wypadanie włosów i po- prawić kondycję skóry głowy w krótkim czasie. Jako że po- siadanie włosów jest istotnym aspektem psychologicznym w prawidłowym funkcjonowaniu człowieka, wszelkie dyspro- porcje na tym podłożu mogą zachwiać równowagę psychicz- 6 / 2023 Kosmetologia Estetyczna 101 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” Nną, a w konsekwencji obniżyć poczucie wartości, pewności siebie czy atrakcyjności. Przed planowaną wizytą w gabinecie zaleca się przeprowadze- nie ogólnego pakietu badań laboratoryjnych. Ważnym aspektem jest doświadczenie specjalisty, który po dokładnym wywiadzie jest w stanie określić, które badania są niezbędne, a które dodat- kowe. Dzięki wynikom tych pierwszych badań, ekspert jest w sta- nie zidentyfikować potencjalne przyczyny problemu. Do prawidłowej diagnostyki trychologicznej potrzebne jest wykonanie badań zawartości wyszczególnionych związków chemicznych oraz badań podstawowych tj.: morfologia krwi, że- lazo, witamina D, ferrytyna, odczyn OB, CRP, D-dimery, fibry- nogen, TSH (w tym FT3, FT4), kwas foliowy, witamina B12, cynk, miedź, sód, potas, wapń, magnez, antyTPO, antyTG. Wyniki mogą wskazać dysfunkcje układowe, czy też potwierdzić obec- ność stanu zapalnego w organizmie. Na podstawie tych wyni- ków można opracować plan działań mających na celu zidenty- fikowanie przyczyny wypadania włosów oraz pogorszenia sta- nu skóry głowy, a następnie opracować strategię terapeutyczną. ZABIEGI TRYCHOLOGICZNE WSPOMAGAJĄCE POROST WŁOSÓW Kosmetologia oraz trychologia dysponują wieloma różnymi procedurami zabiegowymi, które mogą wspomóc organizm w walce z utratą włosów. Zabiegi można wykonywać za po- mocą kosmetyków, dermokosmetyków, preparatów leczni- czych oraz urządzeń. Zabiegi nieinwazyjne Wśród zabiegów nieinwazyjnych wymienia się takie jak: ledo- terapia, masaż skóry głowy, wykorzystywanie specjalistycz- nych peelingów i wcierek, krioterapia, elektroterapia przy zastosowaniu prądów D’Arsonvala, mezoterapia bezigłowa, sauna parowa na włosy, oksybrazja, elektroterapia przy po- mocy prądu galwanicznego grzebieniowego, laseroterapia niskoenergetyczna (LLLT, low level laser therapy), naświetla- nia lampą ultrafioletową oraz infuzję tlenową. • LLLT jest szczególnie wskazany przy łysieniu androgeno- wym. Uważa się, że przenikanie światła czerwonego w mi- tochondriach prowadzi do fotodysocjacji tlenku azotu (NO), co z kolei powoduje zwiększoną produkcję adenozynotrój- fosforanu (ATP, adenosine triphosphate). Moduluje reak- tywne formy tlenu i indukuje czynniki transkrypcyjne. Za- lecane przy wyborze tej metody jest łączenie jej z lekami miejscowymi, tj. minoksydyl czy finasteryd [10]. Warto zaznaczyć, że ograniczanie terapii jedynie do naświe- tlań może być procesem długotrwałym, a oczekiwanie na za- dowalające efekty może trwać nawet kilka lat. Wszystko uza- leżnione jest oczywiście od indywidualnych predyspozycji osoby poddawanej zabiegowi. • Infuzja tlenowa stosowana jest w celu poprawy meta- bolizmu komórkowego, przyspieszenia procesu gojenia i zmniejszenia podrażnień skóry. Dodatkowo działa prze- ciwzapalnie i przeciwbakteryjnie. Swoje zastosowanie znajduje w łysieniu androgenowym oraz telogenowym. W połączeniu z ampułkami zawierającymi preparaty wspo- magające może dawać zadowalające efekty. Składniki aktyw- ne ampułek m.in.: roślinne komórki macierzyste, ekstrakty z roślin, witaminy, peptydy biomimetyczne, mukopolisacha- rydy (glikozaminoglikany) i inne, docierają w głąb mieszków włosowych w większym stopniu niż miejscowe wcierki. Zabiegi inwazyjne Do terapii inwazyjnych zaliczane są zabiegi za pomocą któ- rych podanie specjalistycznych preparatów zachodzi śród- skórnie lub podskórnie i naruszona zostaje bariera naskór- kowa. Do tych metod należy: mezoterapia mikroigłowa, me- zoterapia igłowa, karboksyterapia [9]. • Mezoterapia skóry głowy polega na podaniu witamin, mi- nerałów, peptydów, środków farmaceutycznych czy amino- kwasów do skóry głowy. Do zabiegów wybierane są spraw- dzone i całkowicie bezpieczne preparaty, posiadające od- powiednie certyfikaty. Nie zaburzają pracy organizmu i nie wpływają negatywnie na którykolwiek z układów. • Karboksyterapia polega na podskórnej aplikacji czystego gazu medycznego. Jest jedną z najskuteczniejszych form walki z łysieniem plackowatym oraz androgenowym. Po- danie gazu wspomaga tworzenie nowych naczyń krwiono- śnych oraz poprawia mikrokrążenie skóry. Skutkuje to na- tychmiastowym odżywieniem komórek włosa, a także sty- muluje wzrost nowych cebulek. Zabieg ten przynosi dobre rezultaty zazwyczaj już po wyko- naniu jednej serii zabiegowej, czyli po 6 zabiegach realizo- wanych co 2 tygodnie [11]. DIETA Odpowiednia dieta również ma wpływ na czas trwania i efek- ty terapii. Najefektywniejszym wyborem jest działanie die- ty przeciwzapalnej. W tabeli 1 wymieniono główne założenia żywienia dietetycznego oraz produkty, które trzeba wyelimi- nować lub zredukować do minimum. Analizując informacje podane w tabeli 1 można w łatwy sposób określić schemat doboru posiłków. Muszą to być produkty lekkostrawne, zdrowe, dostarczające dużo ener- gii. Opierając się również na podstawowych zasadach diete- tycznych, powinno się uwzględniać częste dostarczanie po- siłków organizmowi, średnio co 3-4 godziny. Porcje powinny być małe, bogate w produkty z każdej grupy (warzywa, pro- dukty zbożowe, tłuszcze, białka). W każdym dniu należy zadbać o nawodnienie organizmu, które powinno się wahać w granicach 2-3 litrów. W bilansie tym uwzględnia się również wodę dostarczaną w posiłkach (głównie zupy). Przestrzeganie tych podstawowych zasad wspomaga orga- nizm w ograniczeniu wytwarzania się stresu oksydacyjnego oraz cytokin prozapalnych. 6 / 2023 Kosmetologia Estetyczna 102 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” Nną, a w konsekwencji obniżyć poczucie wartości, pewności siebie czy atrakcyjności. Przed planowaną wizytą w gabinecie zaleca się przeprowadze- nie ogólnego pakietu badań laboratoryjnych. Ważnym aspektem jest doświadczenie specjalisty, który po dokładnym wywiadzie jest w stanie określić, które badania są niezbędne, a które dodat- kowe. Dzięki wynikom tych pierwszych badań, ekspert jest w sta- nie zidentyfikować potencjalne przyczyny problemu. Do prawidłowej diagnostyki trychologicznej potrzebne jest wykonanie badań zawartości wyszczególnionych związków chemicznych oraz badań podstawowych tj.: morfologia krwi, że- lazo, witamina D, ferrytyna, odczyn OB, CRP, D-dimery, fibry- nogen, TSH (w tym FT3, FT4), kwas foliowy, witamina B12, cynk, miedź, sód, potas, wapń, magnez, antyTPO, antyTG. Wyniki mogą wskazać dysfunkcje układowe, czy też potwierdzić obec- ność stanu zapalnego w organizmie. Na podstawie tych wyni- ków można opracować plan działań mających na celu zidenty- fikowanie przyczyny wypadania włosów oraz pogorszenia sta- nu skóry głowy, a następnie opracować strategię terapeutyczną. ZABIEGI TRYCHOLOGICZNE WSPOMAGAJĄCE POROST WŁOSÓW Kosmetologia oraz trychologia dysponują wieloma różnymi procedurami zabiegowymi, które mogą wspomóc organizm w walce z utratą włosów. Zabiegi można wykonywać za po- mocą kosmetyków, dermokosmetyków, preparatów leczni- czych oraz urządzeń. Zabiegi nieinwazyjne Wśród zabiegów nieinwazyjnych wymienia się takie jak: ledo- terapia, masaż skóry głowy, wykorzystywanie specjalistycz- nych peelingów i wcierek, krioterapia, elektroterapia przy zastosowaniu prądów D’Arsonvala, mezoterapia bezigłowa, sauna parowa na włosy, oksybrazja, elektroterapia przy po- mocy prądu galwanicznego grzebieniowego, laseroterapia niskoenergetyczna (LLLT, low level laser therapy), naświetla- nia lampą ultrafioletową oraz infuzję tlenową. • LLLT jest szczególnie wskazany przy łysieniu androgeno- wym. Uważa się, że przenikanie światła czerwonego w mi- tochondriach prowadzi do fotodysocjacji tlenku azotu (NO), co z kolei powoduje zwiększoną produkcję adenozynotrój- fosforanu (ATP, adenosine triphosphate). Moduluje reak- tywne formy tlenu i indukuje czynniki transkrypcyjne. Za- lecane przy wyborze tej metody jest łączenie jej z lekami miejscowymi, tj. minoksydyl czy finasteryd [10]. Warto zaznaczyć, że ograniczanie terapii jedynie do naświe- tlań może być procesem długotrwałym, a oczekiwanie na za- dowalające efekty może trwać nawet kilka lat. Wszystko uza- leżnione jest oczywiście od indywidualnych predyspozycji osoby poddawanej zabiegowi. • Infuzja tlenowa stosowana jest w celu poprawy meta- bolizmu komórkowego, przyspieszenia procesu gojenia i zmniejszenia podrażnień skóry. Dodatkowo działa prze- ciwzapalnie i przeciwbakteryjnie. Swoje zastosowanie znajduje w łysieniu androgenowym oraz telogenowym. W połączeniu z ampułkami zawierającymi preparaty wspo- magające może dawać zadowalające efekty. Składniki aktyw- ne ampułek m.in.: roślinne komórki macierzyste, ekstrakty z roślin, witaminy, peptydy biomimetyczne, mukopolisacha- rydy (glikozaminoglikany) i inne, docierają w głąb mieszków włosowych w większym stopniu niż miejscowe wcierki. Zabiegi inwazyjne Do terapii inwazyjnych zaliczane są zabiegi za pomocą któ- rych podanie specjalistycznych preparatów zachodzi śród- skórnie lub podskórnie i naruszona zostaje bariera naskór- kowa. Do tych metod należy: mezoterapia mikroigłowa, me- zoterapia igłowa, karboksyterapia [9]. • Mezoterapia skóry głowy polega na podaniu witamin, mi- nerałów, peptydów, środków farmaceutycznych czy amino- kwasów do skóry głowy. Do zabiegów wybierane są spraw- dzone i całkowicie bezpieczne preparaty, posiadające od- powiednie certyfikaty. Nie zaburzają pracy organizmu i nie wpływają negatywnie na którykolwiek z układów. • Karboksyterapia polega na podskórnej aplikacji czystego gazu medycznego. Jest jedną z najskuteczniejszych form walki z łysieniem plackowatym oraz androgenowym. Po- danie gazu wspomaga tworzenie nowych naczyń krwiono- śnych oraz poprawia mikrokrążenie skóry. Skutkuje to na- tychmiastowym odżywieniem komórek włosa, a także sty- muluje wzrost nowych cebulek. Zabieg ten przynosi dobre rezultaty zazwyczaj już po wyko- naniu jednej serii zabiegowej, czyli po 6 zabiegach realizo- wanych co 2 tygodnie [11]. DIETA Odpowiednia dieta również ma wpływ na czas trwania i efek- ty terapii. Najefektywniejszym wyborem jest działanie die- ty przeciwzapalnej. W tabeli 1 wymieniono główne założenia żywienia dietetycznego oraz produkty, które trzeba wyelimi- nować lub zredukować do minimum. Analizując informacje podane w tabeli 1 można w łatwy sposób określić schemat doboru posiłków. Muszą to być produkty lekkostrawne, zdrowe, dostarczające dużo ener- gii. Opierając się również na podstawowych zasadach diete- tycznych, powinno się uwzględniać częste dostarczanie po- siłków organizmowi, średnio co 3-4 godziny. Porcje powinny być małe, bogate w produkty z każdej grupy (warzywa, pro- dukty zbożowe, tłuszcze, białka). W każdym dniu należy zadbać o nawodnienie organizmu, które powinno się wahać w granicach 2-3 litrów. W bilansie tym uwzględnia się również wodę dostarczaną w posiłkach (głównie zupy). Przestrzeganie tych podstawowych zasad wspomaga orga- nizm w ograniczeniu wytwarzania się stresu oksydacyjnego oraz cytokin prozapalnych. Woda jest bardzo ważną zawartością organizmu, jej obec- ność stanowi do 70% masy ciała. Obniżenie jej wartości o nie- całe 20% może doprowadzić do śmierci z odwodnienia. Woda występuje we wszystkich tkankach ludzkich, w tym w trzech przestrzeniach: przewodu pokarmowego, wewnątrzkomór- kowego oraz pozakomórkowego. Podtrzymuje wszystkie pro- cesy biologiczne zachodzące w człowieku i odpowiedzialna jest za termoregulację [14]. SUPLEMENTACJA WSPOMAGAJĄCA POROST WŁOSÓW Suplementy diety powinny być uwzględnione w codziennej diecie jako uzupełnienie, a nie substytut zróżnicowanej diety. Odpowiednio dobrane, wspomagają gospodarkę organizmu i dostarczają mu odpowiednich mikro-, makroelementów, witamin i innych substancji odżywczych, które najczęściej re- prezentowane są przez: • Witaminy: D, A, z grupy B (1- tiamina, 2-ryboflawina, 3-nia- cyna, 5- kwas pantontenowy, 6- pirodyksyna, 7- biotyna, 9- kwas foliowy, 12- kolbamina), C. • Aminokwasy: L-cysteina, L-metionina, L-lizyna. • Inne substancje: biotyna, żelazo, olej z kiełków pszenicy, ekstrakt z prosa, kwas pantotenowy, kwas foliowy, kwas hialuronowy, niacyna, biotyna, ryboflawina, algi morskie wyciąg z bambusa, cynk, miedź, krzem, skrzyp polny, fiołek trójbarwny [15-21]. Produkty zawierające wymienione składniki dostępne są w różnych konfiguracjach oraz stężeniach. Przed podjęciem decyzji warto skonsultować wybór ze specjalistą. Na uwa- gę zasługują również pierwiastki niezbędne do prawidłowe- go funkcjonowania organizmu i udziału we wzroście włosa. W tabeli 2 przedstawiono rolę poszczególnych pierwiastków oraz dlaczego są tak istotne w diecie. Najefektywniejszym sposobem na przyswajanie pierwiast- ków jest ich spożywanie wraz z pokarmem. Jeśli istnieją po- dejrzenia dotyczące niedostatecznego wchłaniania tych sub- stancji przez organizm lub ich całkowitego braku, warto prze- prowadzić odpowiednie badania krwi. Analizując otrzymane wyniki, można szybko ustalić odpowiednią suplementację organizmu przy użyciu preparatów zawierających odpowied- nie dawki, które są potrzebne dla organizmu. Przy suplementacji trzeba też uwzględnić wszystkie przyj- mowane leki i ewentualne choroby. Bardzo często dochodzi do „zablokowania” lub znacznego osłabienia możliwości dzia- łania danej substancji przez lek. FARMAKOLOGIA W TRYCHOLOGII W celu poprawy stanu skóry głowy, jak i włosów, wykorzy- stuje się terapie farmakologiczne. W tabeli 3 przedstawiono w skrócie mechanizmy ich działania oraz zastosowanie. Ta- bela została opracowana na podstawie aktualnych danych z różnych źródeł oraz badań naukowych [9]. Tabela1 Podział produktów na prozapalne, przeciwzapalne oraz przykładowe diety stosowane w zmniejszeniu procesów zapalnych w organizmie Działanie przeciwzapalne w diecie Składniki dietyProponowane rodzaje dietCzego należy unikać • Owoce jagodowe • Warzywa krzyżowe • Pomarańczowe owoce i warzywa • Zielone warzywa liściaste • Rośliny strączkowe • Ryby morskie • Pełnoziarniste produkty zbożowe • Oleje roślinne • Przyprawy i zioła (w tym kurkuma [12], czosnek) • Kakao • Niskotłuszczowy nabiał • Kwasy omega-3 • Błonnik Śródziemnomorska, bazująca głównie na owocach i wa- rzywach z okolic basenu Morza Śródziemnego. Istotną rolę odgrywają tu tłuste ryby i wysoka podaż kwasów omega-3 i omega-6. Ponadto w diecie znaleźć można zboża i strączki. • Żywność wysokoprzetworzona • Alkohole • Tłuszcze nasycone • Produkty z wysokim IG • Produkty z wysokim ładunkiem glikemicznym • Duża ilości soli • Słodkie i słone przekąski • Czerwone mięso • Gluten Dieta Dash, opiera się na spożywaniu warzyw, owoców, orze- chów, drobiu, ryb oraz roślin strączkowych. Wegetariańska, z odpowiednio zwiększoną ilością roślin strączkowych. Dieta ta wymaga dużych umiejętności kompo- nowania posiłków, by uniknąć powstawania wszelkich niedo- borów witaminowych oraz mikro- i makroelementów. Źródło:Opracowanie własne na podstawie [13] Tabela2 Pierwiastki niezbędne do prawidłowego wzrostu włosa PierwiastekDziałanie Wapń Odpowiada za równowagę kwasowo-zasadową krwio- biegu. Poprzez prawidłowe wydzielanie hormonów i en- zymów stymuluje wzrost komórek, co przekłada się na wzrost włosów. Żelazo Niezbędne do transportu i magazynowania tlenu. Dotle- nia podziały komórkowe w mieszkach włosowych. Cynk Stabilizuje poziom witaminy A w organizmie. Ta z kolei zwiększa nasycenie keratyną włosów poprzez procesy keratynizacji naskórka. MagnezOdpowiada za wytwarzanie ATP. Miedź Niezbędna w tworzeniu kolagenu oraz melaniny, poma- ga włączyć żelazo do czerwonych krwinek, ma również funkcję antyoksydacyjną. KrzemSkładnik kolagenu, wzmacnia naczynia krwionośne. Siarka Bierze udział w syntezie keratyny. Źródło:Opracowanie własne na podstawie [22] 6 / 2023 Kosmetologia Estetyczna 103 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” NTabela3 Leki stosowane w leczeniu łysienia Nazwa produktuMechanizm działaniaDawkowanieSchorzenieUwagi Minoksydyl- Indukcja cyrkulacji krwi, - działanie rozkurczowe naczyń krwionośnych Preparat 2% lub 5% w maksymalnej dawce 100 mg=2 ml dziennie Łysienie androgenowe, łysienie telogenowe Początkowe zaostrzenie wypadania włosów, należy rozpoczynać od mniejszych dawek Nanoxidilj.w.j.w.Łysienie androgenoweInna forma leku Minoksydyl Aminexilj.w.j.w.Łysienie androgenowePochodna Minoksydylu Octan Cyproteronu Steroidowy antyandrogen-Stwierdzona hiperandrogenemia Dużo efektów ubocznych, w tym: choroby zakrzepowe, niedokrwistość, magazynowanie wody w organizmie, zaburzenia nastroju FlutamidBloker androgenowy, hamuje przemianę DHT 250 mg na dobęŁysienie androgenoweMało badań klinicznych na szeroką skalę potwierdzającą skuteczność terapii DutasterydHamownie 5α reduktazy typu I i II -Łysienie androgenoweLepsza tolerancja niż Flutamid FinasterydBloker androgenów2,5-5 mg na dobęHiperandrogeniczność, normoandrogeniczność, łysienie telogenowe Stwierdzona tetragenność finasterydu SpironolaktonBloker receptorów androgenowych 25-200 mg na dobęŁysienie androgenoweEfekt uboczny: zaburzenia miesiączkowania Analogi prostaglandyn Wydłużenie fazy anagenu-Łysienie androgenoweObecnie trwają testy nad skutecznością terapii Difencypron Stymulacja rekcji alergicznej (miejscowy wzrost liczby białych krwinek) Preparat 2%, podaż miejscowa Łysienie plackowateKonieczna ochrona głowy przed promieniowaniem UV dobę po zabiegu TramcynolonGlokortykosteroid5-10 mg/ml, iniekcje śródskórnie Łysienie plackowateDziałania niepożądane: atrofia, zmiany pigmentacyjne Źródło:Opracowanie własne na podstawie [9] Rynek farmakologiczny ciągle działa nad pozyskaniem no- wych środków leczniczych przeznaczonych do walki z łysie- niem. Możliwości technologiczne, jakie daje obecnie medy- cyna i bioinżynieria, są nieporównywalne do stanu sprzed 5 czy 10 lat. Trychologia jest jedną z młodszych poddziedzin dermatolo- gii, która prężnie się rozwija. Wielowymiarowe działanie przy współpracy z wieloma specjalistami może dać rewelacyjne efekty terapeutyczne. Wspólne planowanie zabiegów wspo- magających powrót do zdrowia pomiędzy dermatologiem, try- chologiem, kosmetologiem czy endokrynologiem jest niezwy- kle ważne. Jedynie synergiczne działania mogą pomóc w przy- wróceniu prawidłowego funkcjonowania organizmu. PIELĘGNACJA DOMOWA − WYBRANE SKŁADNIKI Dla wzmocnienia i podtrzymania efektów zabiegowych wyko- nywanych w gabinecie, należy również pamiętać o prawidło- wej pielęgnacji skóry głowy i włosów w domu. Znanych jest wiele pozytywnych właściwości składników naturalnych, któ- re można samodzielnie komponować, tworząc wyjątkowe for- muły. Jednymi z bardziej popularnych są substancje aktywne Tabela4 Składniki wykorzystywane do pielęgnacji włosów i skóry owłosionej głowy ZastosowanieEkstrakty roślinne Teleangiektazje, skóra płytko unaczyniona Miłorząb japoński, kasztanowiec Łupież, działanie bakterio- i grzybobójcze Łopian, kigelia afrykańska, aloes, len, kozieradka pospolita, cebula, mięta pieprzowa, trawa cytrynowa Przeciwzapalne, dezynfekujące, przeciwświądowe Szałwia, cynamonowiec, kasztanowiec, pokrzywa, lukrecja, ruszczyk kolczasty, aloes, melisa, arnika górska, rdest wielokwiatowy, mięta pieprzowa, ekstrakt z winorośli AntyoksydacyjneKawowiec, lukrecja Gojenie ran, podrażnienia Nagietek lekarski, owies, rumianek, dziurawiec zwyczajny OczyszczająceOczar wirginijski, rumianek ŁojotokSkrzyp polny, kozieradka pospolita, tatarak Wzmacniające włosyKoper, chmiel Źródło:Opracowanie własne na podstawie [9, 12] 6 / 2023 Kosmetologia Estetyczna 104 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” Nz ekstraktów roślinnych. Znaleźć tu można: miłorząb japoński, łopian, kigelię afrykańską, szałwię, kawowiec, cynamonowiec, kasztanowiec, pokrzywę, nagietek, lukrecję, ruszczyk kolcza- sty, owies, oczar wirginijski, rumianek, dziurawiec zwyczaj- ny, aloes, skrzyp, koper, melisę czy chmiel [13]. W tabeli 4 upo- rządkowano składniki zgodnie z ich zastosowaniem. Tłuszcze z kolei zasługują na osobne opisanie, ze wzglę- du na ich szerokie spektrum zastosowania. Poza działaniami leczniczymi, pomagają doraźnie w wizualnej kondycji wło- sów, co daje wydźwięk w lepszym samopoczuciu. W tabe- li 5 sklasyfikowano wybrane oleje według zastosowania ich w pielęgnacji domowej. Tabela5 Tłuszcze wykorzystywane w pielęgnacji włosów i skóry głowy NazwaZastosowanie Olej jojobaŁupież, łojotok Olej z pestek moringaNabłyszcza włosy, odbudowuje łuskę, chroni przed wysokimi temperaturami Olej z nasion olejowca gwinejskiego Łojotok, ochrona przed czynnikami zewnętrznymi Olej z nasion meadowfoamOdbudowa i regeneracja suchej skóry Olej z awokadoSucha skóra, cienkie włosy z tendencją do wypadania Kwas linolowyŁojotok, regeneracja podrażnień skóry Kwas linolenowyŁZS, łuszczyca Kwas omega-3 i omega-6Wzmacniają keratynę włosa Olej z toczykaNawilża włosy Olej z katranu abisyńskiegoNawilża włosy Olej arganowyZmniejsza puszenie się włosów Olej abisyńskiNawilża i zmiękcza łodygę włosa Olej limanthesSilny przeciwutleniacz Olej z nasion słonecznikaPrzeciwzapalne, antyoksydacyjne Olej z szałwii muszkatołowej Przeciwzapalne, przeciwgrzybiczne, przeciwbakteryjne, regulujące wydzielanie sebum Olej kokosowyWygładza włosy Olej z nasion bawełnyTermoochronne, regeneracyjne, równowaga wodno-lipidowa Olej z orzechów makadamia Chroni włosy przed uszkodzeniami Olej ze słodkich migdałówNatłuszcza i nabłyszcza włosy, chroni przed uszkodzeniami Oliwa z oliwekAntyoksydacyjne Olej z czarnuszkiNawilżenie włosów Źródło:Opracowanie własne na podstawie [9, 12] Wszystkie wymienione składniki można dowolnie łączyć ze sobą, w postaci wcierek, lotionów, płukanek, peelingów, masek itp. Można znaleźć gotowe produkty w gabinetach try- chologicznych lub dermatologicznych. Mogą być też wykona- ne na zamówienie w punktach aptecznych. PODSUMOWANIE Jednoznacznym wskazaniem głównej przyczyny łysienia w aspekcie postcovidowym, jest z pewnością przebycie ostre- go stanu zapalnego. Bardzo często stan ten przekształca się w przewlekłą formę, często trudniejszą do wyciszenia. Im dłużej trwa stan zapalny, tym bardziej zagrożone są tkanki właściwe organizmu. Zaczynają być bowiem traktowane jako ciało obce i zostają wyniszczane. Przywrócenie homeostazy jest niemalże niemożliwe na tym etapie. Leczenie powinno być stopniowe, rozpoczynające się od małych dawek, z cza- sem prowadzące do zwiększenia wartości. Najistotniejsze działanie to wyciszenie ognisk chorobo- wych w tkankach. Stosowane w tym celu są najczęściej leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych i steroido- wych leków przeciwzapalnych. Przy istnieniu innych scho- rzeń układu oddechowego, pokarmowego itp., warto rów- nież rozważyć farmakoterapię. Dopiero po całkowitym wyci- szeniu organizmu można rozpocząć terapie kondycjonujące włosy i skórę głowy. Jako że kobiety to największa grupa kon- sumentów korzystająca z zabiegów upiększających – ich licz- ba w gabinetach trychologicznych wzrosła kilkukrotnie po ozdrowieniu. Problem, z którym zgłaszały się do specjalisty to zwiększona utrata włosów, przerzedzenia, utrata połysku i zdrowego wyglądu łodyg. Dzięki najnowocześniejszej technologii sprzętowej i moż- liwości pozyskiwania cennych ekstraktów odżywczych i re- generujących, problemy łysienia możliwe są do opanowania. W zależności od typu, którego dotyczą, wybierana jest odpo- wiednia terapia z uwzględnieniem monitorowania osiągnię- tych efektów i ewentualnej modulacji kolejnych działań, aby zamierzone efekty były możliwie szybkie i prawidłowe. LITERATURA / REFERENCES 1 . Bzdoń I. Kat, rzemieślnik czy artysta. Wpływ symbolicznego znaczenia włosów na postrzeganie funkcji fryzjera. Uniwersytet Jagielloński, Wy- dział Filozoficzny, Kulturoznawstwo: Porównawcze Studia Cywilizacji. Praca magisterska. 2009. 2 . Szybist A. Jakość życia, zaburzenia emocji oraz snu u pacjentek z łysie- niem plackowatym lub bliznowaciejącym. Katedra i Klinika Dermatolo- gii, Wydział Lekarski w Katowicach, Śląski Uniwersytet Medyczny w Ka- towicach. Praca doktorska. 2020. 3 . Pyrć K. Ludzkie koronawirusy. Postępy Nauk Medycznych. 2015;28 (4B): 48-54. 4 . Kahn JS, McIntosh K. History and recent advances in coronavirus di- scovery. The Pediatric Infectious Disease Journal. 2005;24(11 Suppl): S223-S227. https://doi.org/10.1097/01.inf.0000188166.17324.60 5 . Worldometer https://www.worldometers.info/coronavirus. Accessed 12.04.2023. 6 / 2023 Kosmetologia Estetyczna 105 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” N6 . Bourgonje AR, Abdulle AE, Timens W. Angiotensin-converting enzyme 2 (ACE2), SARS-CoV-2 and the pathophysiology of coronavirus disease 2019 (COVID-19). The Journal Of Pathology. 2020; 251:228-248. https://doi.org/10.1002/path.5471 7 . Criado PR, Pagliari C, Carneiro FRO. Quaresma JAS. Lessons from der- matology about inflammatory responses in Covid-19. Reviews in Medical Virology. 2020;30:e2130. https://doi.org/10.1002/rmv.2130 8 . Landa N, Mendieta-Eckert M, Fonda-Pascual P, Aguirre T. Chilblain-like lesions on feet and hands during the COVID-19 pandemic. International Journal od Dermatology. 2020;59:739-743. https://doi.org/10.1111/ijd.14937 9 . Musiał C. Trychologia kosmetologiczna i lekarska. Warszawa: Wyd. PZWL; 2022:39-42, 50-52, 171-176. 10 . Nestor MS. Treatment options for androgenetic alopecia: Efficacy, side effects, compliance, financial considerations, and ethics. Journal of Co- smetic Dermatology. 2021;20(12):3759-3781. https://doi.org/10.1111/jocd.14537 11 . Doghaim NN. Study of the efficacy of carboxytherapy in alopecia. Jour- nal of Cosmetic Dermatology. 2018;17(6):1275-1285. https://doi.org/10.1111/jocd.12501 12 . Siemiątkowska J. Zarys trychologii kosmetycznej. Stargard: Otton-Druk; 2015:63-64, 156-170. 13 . Kurczyńska A, Książek E. Immunostymulujące składniki żywności w pre- wencji i łagodzeniu przebiegu procesów zapalnych. Zeszyty Nauko- we Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy. 2018;27(2):45-60. 14 . Łubkowska B. Rola wody w życiu człowieka i środowisku. Żywienie a śro- dowisko. Gdańsk: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania; 2016. 15 . Trichopartner. https://trichopartner.pl/produkt/proteoglikany-nourkrin- -tabletki/. Accessed: 10.05.2023. 16 . Medsowa. https://medsowa.pl/s/re gital-forte-zdrowe-wlosy-i-paznoc- kie-tabletki. Accessed: 10.05.2023. 17 . DOZ. https://www.doz.pl/apteka/p55978Solgar_Formula_Wlosy_Skora_ Paznokcie_tabletki_60_szt. Accessed: 10.05.2023. 18 . Wapteka. https://www.wapteka.pl/vitapil-z-biotyna-mocne-lsniace-wlosy- 60 -tabletek-769,p. Accessed: 10.05.2023. 19 . Priorin Extra – analiza i opinia Pana Tabletki. https://pantabletka.pl/prio- rin-extra-opinia/. Accessed: 10.05.2023. 20 . Naturell. https://www.naturell.pl/produkty/naturell-silica/. Accessed: 10.05.2023. 21 . Nutriome. https://nutridome.pl/hairvity. Accessed: 10.05.2023. 22 . Krupka J. Minerały życia. Analiza pierwiastkowa włosa. Warszawa: Insty- tut Energomedica; 2018. otrzymano / received: 17.06.2023 poprawiono / corrected: 23.06.2023 zaakceptowano / accepted: 29.06.2023 6 / 2023 Kosmetologia Estetyczna 106 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine”6 / 2023 Kosmetologia Estetyczna 107 ARTYKUŁ KOSMETOLOGIA ESTETYCZNA E Nadmierne wypadanie włosów to pro- blem, z którym po porodzie boryka się znaczny odsetek kobiet na całym świecie. Niepokojąco dużo włosów, utraconych pod- czas mycia, czesania, a nawet yodzgennyyh czynności, jest fizjologicznym procesem cy- klu życia włosa, w yzasge ody oroangzs wra- ca do równowagi hormonalnej sprzed ciąży. Przyczyny tego stanu są złożone – zmiany, które w trakcie trwania ciąży pozytywnie wpływały na poprawę kondycji włosów, teraz powodują utratę ich objętości. Podczas ciąży dochodzi do wielu zmian hormo- nalnych, mających bezpośredni wpływ na fazę wzrostu włosów, a także ich jakość i kondycję. Następuje zwiększenie poziomu estrogenów w organizmie kobiety, które wpływają na wydłu- żenie fazy wzrostu włosa (anagenu). Dodatkowo, kilkukrotnie wyższy poziom estrogenów przyczynia się do poprawy wzrostu i zmniejszo- nego wypadania ze względu na opóźnianie fazy spoczynku (telogenu). W warunkach niezmie- nionych fizjologicznie około 85% włosów znajdu- je się w fazie wzrostu. W drugim i trzecim tryme- strze liczba ta może wzrosnąć do nawet 90%. Po ciąży poziom estrogenów gwałtownie spada – włosy, które standardowo wypadłyby w trakcie 9 miesięcy, po porodzie przechodzą w fazę teloge- nu, co w efekcie daje intensywne i gwałtowne wypadanie włosów. MECHANIZM ŁYSIENIA POPORODOWEGO Nadmierne wypadanie włosów po ciąży – łysie- nie telogenowe, to proces fizjologiczny, charak- teryzujący się nagłym i rozproszonym wypada- niem włosów. Ze względu na charakter przebiegu można go sklasyfikować: Wypadanie włosów po ciąży Paulina Hanusz-Prętczyńska mgr trycholog-kosmetolog, ekspertka z zakresu trychologii funkcjonalnej, członkini Polskiego Stowarzyszenia Trychologicznego oraz International Trichoscopy Society, nieustannie poszerza swoją wiedzę, uczestnicząc w branżowych konferencjach, kongresach i szkoleniach, w pracy szczególną uwagę przykuwa do wyników i interpretacji badań, a także diety, pasjonatka holistycznego podejścia do klientaNext >