Basic HTML Version
57
Kosmetologia Estetyczna / 2012 / 1 / vol. 1
Cytostatyki w
istotny sposób mogą upośledzać stan, kon-
dycję i wygląd skóry i
jej przydatków. Często pojawia się
suchość skóry z
towarzyszącym świądem, przebarwienia
i odbarwienia skórne oraz fotodermatozy. Istnieje duża po-
datność na infekcje skórne, szczególnie zakażenia grzybicze.
Zmiany w
obrębie płytki paznokciowej mogą przybie-
rać różne formy – paznokcie stają się kruche i
łamliwe,
o spowolnionymwzroście, z tendencją do rozwarstwiania
się płytki paznokciowej. Częste jest zażółcenie płytki lub
różnobarwne przebarwienia [5].
Zazwyczaj około 2.-3. tygodnia od wprowadzenia chemio-
terapii pojawia się wypadanie włosów, czas ten jest jednak
uzależniony od stopnia agresywności leczenia. Utrata może
dotyczyć wszystkich rodzajów włosów, nie tylko włosów
dojrzałych, więc obejmuje nie tylko włosy skóry głowy, ale
i
innych okolic ciała. Pełny odrost włosów pojawia się zwy-
kle do roku od zakończenia chemioterapii, ale kolor i
fak-
tura włosa mogą być inne niż przed rozpoczęciem leczenia.
Odpowiedź skórna
wczesna i późna
Zmiany po naświetlaniach promieniowaniem twardym (jo-
nizującym), wynikające z
zaburzeń czynnościowych i
struk-
turalnych, mogą ujawniać się już po kilku dniach od napro-
mienienia (zmiany wczesne) i zwykle dotyczą tkanek objętych
napromienianiem (fot. 1). Naskórek reaguje bardziej żywioło-
wo niż skóra właściwa, dlatego zmiany wczesne po naświetla-
niach to zwykle zmiany naskórkowe, a dopiero później poja-
wiają się zmiany wwarstwach skóry właściwej. Wprzypadku
skóry są to zazwyczaj: rumienie o przejściowym charakterze,
złuszczanie naskórka suche lub wilgotne, obniżenie aktyw-
ności gruczołów łojowych i potowych, uczucie świądu, gorąca,
a
czasem nawet bólu i wyraźne podrażnienie skóry. Zwykle
pojawia się też utrata owłosienia o
czasowym charakterze,
zodrostempojawiającymsiępo6miesiącach lubniecopóźniej.
Pierwsze zmiany w
postaci suchości skóry są zwykle
wynikiem uszkodzenia przez promieniowanie gruczołów
łojowych i potowych, a szybko pojawiająca się epilacja ma
charakter łysienia dystroficznego, zwykle czasowego, ale
przy wysokich dawkach promieniowania może występo-
wać epilacja trwała, np. w przypadku leczenia guzów mó-
zgu, nowotworów głowy i szyi czy mięsaków.
W
przeciwieństwie do chemioterapii utrata owłosie-
nia ma charakter lokalny i
jest ograniczona wyłącznie
do miejsc naświetlanych. Już pierwsze dawki promie-
niowania silnie stymulują melanocyty, co jest powodem
pojawiania się przebarwień. Rumień jest objawem sta-
nu zapalnego i
efektem działania uwalnianych cytokin.
Po upływie kilku tygodni, zwykle około miesiąca, obser-
wuje się wyraźne zmniejszenie liczby komórek macierzy-
stychwwarstwie podstawnej naskórka, czego konsekwen-
cją będzie pojawiające się złuszczanie suche naskórka.
Wraz ze wzrostem dawki promieniowania zmniejsza się
liczba komórek przeżywających, ale zależność ta nie ma
charakteru liniowego (nie jest wprost proporcjonalna)
[4]. Złuszczaniu naskórka często towarzyszy świąd skó-
ry. Dalsze niszczenie komórek macierzystych zmienia
charakter złuszczania na wilgotny, z
często towarzyszą-
cymi wysiękami. Odczyny wczesne mają zwykle charakter
zmian przemijających [6]. Odczyny późne po radioterapii
występują zwykle po
3-6 miesiącach od na-
promieniania. Zwykle
są to przebarwienia
lub odbarwienia skó-
ry,
teleangiektazje,
krwawienia i
pod-
wyższona urazowość
skóry, stwardnienia
i
zwłóknienia (fot. 2).
Większość zmian typu
późnego to reakcja fi-
broblastów. Populacja
fibroblastów zmniej-
sza się i
zaczynają
produkować kolagen
o
nieregularnym
układzie włókien, co
doprowadza
do
zwłóknień, zgrubień
i
stwardnień. Zmiany te z kolei, utrudniając drenaż, po-
wodują powstawanie obrzęków. Zbliznowacenie może
przybierać różne postacie, jeżeli chodzi o
stopień grada-
cji, z powstawaniem dużych bliznowców utrudniających
krążenie chłonki i
prowadzących do przykurczów. Bli-
znowacenie zwykle nasila obrzęk i przyspiesza pojawia-
nie się zmian troficznych, jak zasinienie, owrzodzenia,
pękanie wmiejscu blizny, miejscowe oziębienie skóry czy
złuszczanie naskórka.
Leczenie operacyjne często powoduje powstawanie
bliznowców i
trudnych do zakamuflowania ubytków
tkankowych (fot. 3). Równoczesne wprowadzenie che-
mioterapii i
radioterapii dodatkowo utrudnia proces
przebudowy blizny i
zmienia wygląd skóry w
tej okolicy.
Wspomaganie kosmetyczne często trwa miesiące lub lata.
Zjawiska te u
różnych pacjentek są silnie zróżnicowa-
ne ze względu na czynniki genetyczne (białko VEGFR-3)
[6]. Zmiany późne czasem są częstsze u
pacjentek star-
szych i otyłych. Promieniowanie, uszkadzając śródbłonek
naczyń krwionośnych, powoduje też pojawianie się tele-
agniektazji, zmian bardzo późnych, zwykle do kilku lat
od naświetlania. Późną zmianą może też być pojawiająca
się czasami martwica. Być może część zmian późnych
może być wynikiem uszkodzenia DNA limfocytów, a
tak-
że ekspresji genu p53 [6, 7].
Fot. 2
Przebarwienia i odbarwienia powierzchni skóry po
radioterapii
Źródło:
Opracowanie własne.
Fot. 3
Bliznowce i ubytki tkankowe po leczeniu operacyjnym
Źródło:
Opracowanie własne.