Basic HTML Version
51
Kosmetologia Estetyczna / 2012 / 1 / vol. 1
Historia hirudoterapii
Hirudoterapia, czyli leczenie różnych chorób lub dolegli-
wości zdrowotnych za pomocą pijawek, jest zaliczana do
naturalnych metod leczenia. Stosowano ją już w staro-
żytności [5]. Znalezione malowidła ścienne potwierdzi-
ły wykorzystywanie tej metody leczenia w starożytnym
Egipcie. Również chińskie pisma z I wieku opisują w do-
kładny sposób technologię medycznego użycia pijawek.
Podobne doniesienia znajdują się także w literaturze san-
skryckiej, perskiej czy arabskiej [6].
Z czasów późniejszych pochodzą zapiski rzymskiego leka-
rza Galena (131-201), który uważał, że naturalną równowagę
organizmu można przywrócić przez krwawienie. Opisał on
45 punków ciała, z których zalecał upuszczanie krwi [4]. Na-
zwa „Hirudo” użyta została po raz pierwszy przez Rzymian.
W średniowieczu lekarze dokonywali upustów krwi
u pacjentów chorych równie często jak u osób zdrowych,
traktując zabieg jako doskonałą profilaktykę.
Rys. 2
Pijawki stawiano już w
średniowieczu
Źródło:
http://www.euro-bion.pl/
hirudoterapia,4.html
We wspomnianych cza-
sach przystawianie pi-
jawek dokonywane było
według ściśle przestrzeganych zasad, które dziś można
raczej nazwać przesądami. Bardzo duży nacisk kładziono
na odpowiednie, ściśle określone dni. Wzorowano się na
specjalnie do tego celu opracowanych tablicach anato-
miczno-astrologicznych, które „gwarantowały” pomyśl-
ny przebieg zabiegu [6, 7].
Zabiegi z wykorzystaniem pijawek największym powo-
dzeniem cieszyły się w XVIII i XIX wieku. Rozkwit hiru-
doterapii związany był z francuskim lekarzem naczelnym
szpitala Val de Grâce w Paryżu – François J.V. Broussais
(1772-1838). Rozpowszechnił on teorię, iż wszystkie cho-
roby wynikają z nadmiaru krwi, a najlepszą metodą le-
czenia jest przystawianie pijawek. Szacuje się, że w tam-
tym czasie we Francji do zabiegów leczniczych zużywano
ok. 80 milionów pijawek rocznie [4, 6-8]. Hirudoterapia
zyskała popularność w całej Europie. Motywy związane
z pijawkami i hirudoterapią przenikły również do mody
i około roku 1824 francuskie kobiety nosiły biżuterię „à la
Broussais”, która przypominała pijawki.
Pijawki ponownie stały się sławne w medycynie
w 1884 r., kiedy to profesor fizjologii Jan B. Haycraft od-
krył, że krew nie ulega krzepnięciu w przewodzie po-
karmowym tych bezkręgowców. Kolejnym przełomem
okazało się wyizolowanie przez profesora F. Markward-
ta substancji odpowiedzialnej za brak krzepnięcia krwi,
czystego antykoagulanta – hirudyny.
W ostatnich latach wyizolowano i opisano kilkaset
związków czynnych produkowanych przez pijawki. Sub-
stancje te, nazywane hirudozwiązkami, znalazły zasto-
sowanie w medycynie. Odkrycie tak wielu cennych dla
medycyny substancji zapewniło ponowny wzrost zainte-
resowania opisanym sposobem leczenia.
Rodzaje pijawek
Spośród wielu gatunków pijawek w hirudoterapii wy-
korzystywanych jest zaledwie kilka. Są to pijawki z ga-
tunków:
Hirudo medicinalis
(pijawka lekarska)
, Hirudo
verbana, Hirudo troctina, Hirudinaria manillensis, Ma-
crobdella decora, Theromyzon tessulatum, Glossiphonia
lata, Haemadipsa hainana
oraz
Haementeria ghilianii
[3, 8]. Podczas zabiegów przystawiania pijawek używa
się tylko i wyłącznie pijawek hodowanych w specjalnych
laboratoriach. Tylko pijawki hodowane w izolowanych,
w pełni kontrolowanych warunkach, bez kontaktu ze
środowiskiem naturalnym, zapewniają pełne bezpie-
czeństwo leczonym pacjentom.
Ważniejsze substancje
wytwarzane przez
pijawki
Ślina pijawek bogata jest w substancje korzystne dla
ludzkiego zdrowia. Do tej pory zidentyfikowano ponad
100 substancji czynnych, jednak część z nich nie została
jeszcze zbadana [9]. Pijawki nadal więc kryją przed na-
ukowcami wiele tajemnic. Najlepiej poznaną substancją
wytwarzaną przez pijawki jest
hirudyna
. Jest to nieenzy-
matyczny polipeptyd, składający się z 65 aminokwasów,
wśród których dominują dwa: glutamina i asparagina.
Hirudyna ma właściwości antykoagulacyjne, co ozna-
cza, że wpływa na zmniejszenie krzepliwości i zarazem
zwiększenie płynności krwi [10]. Dzieje się tak dlatego,
że hirudyna jest inhibitorem trombiny [9, 10]. (Hirudyna
była pierwszym zastosowanym w lecznictwie bezpośred-
nim inhibitorem trombiny). W medycynie stosowana jest
w sposób pozajelitowy, gdyż nie jest wchłaniana przez
przewód pokarmowy. Cząsteczka hirudyny ma masę ok. 7
kDa, stabilizowana jest trzema mostkami disiarczkowy-
mi i składa się z trzech regionów: centralnego rdzenia,
tzw. palca i pętli. Peptyd ten uzyskuje swoje bardzo ak-
tywne działanie przy współdziałaniu z kilkoma innymi
wydzielinami gruczołów ślinowych pijawek (m.in.: heme-
tyną, hementeryną, antystatyną).
W wydzielinie gruczołów ślinowych pijawek obecne są
również inne substancje o leczniczym działaniu –
apyra-
za, saratyna, kalina
czy
destabilaza
zmniejszają lepkość
krwi poprzez hamowanie agregacji płytek krwi [11-14].
Egliny, bdeliny
i
hirustazyna
[15] są silnymi środkami
przeciwzapalnymi.
Egliny
to niskocząsteczkowe białka, inhibitory czyn-
ników biorących udział w rozwoju stanów zapalnych oraz
bardzo aktywne antyoksydanty. W 1977 r. wyizolowane
zostały dwa rodzaje eglin o różnych masach cząsteczko-
wych [16]. Obecnie wyróżnia się kilka odmian eglin wy-
twarzanych przez pijawki. Najlepiej poznaną jest eglina C,
która składa się z 70 aminokwasów.
Bdeliny
to inhibitory
enzymów biorących udział w powstawaniu stanów zapal-
nych i ich rozprzestrzenianiu się w tkankach (do proteaz
o takim działaniu należą trypsyna, chymotrypsyna i pla-
zmina). Zostały odkryte w 1969 r. [17]. Na uwagę, zasługuje
fakt, że bdelina ma działanie przeciwstawne do działania
hirudyny. Jak do tej pory nie wyjaśniono roli, jaką bdeliny
odgrywają u pijawek.
Hirustazyna
jest białkiem o masie
5,8 kDa, zbudowanym z 55 aminokwasów o działaniu za-
pobiegającym krzepnięciu krwi [15].
Osobną grupę związków, mogących mieć zastoso-
wanie w medycynie, stanowią neuroprzekaźniki, czyli