Basic HTML Version
32
vol. 1 / 1 / 2012 / Kosmetologia Estetyczna
Wprowadzenie
Ostatnie lata obfitują w liczne doniesienia dotyczące roli
wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (WNKT). Po-
nownie analizowane są badania sprzed wielu lat, przepro-
wadzane są nowe doświadczenia. Zainteresowanie tema-
tem pogłębia zapewne fakt, że WNKT to substancje niemal
pozbawione skutków ubocznych, dobrze tolerowane w każ-
dej grupie wiekowej i występujące w żywności. Obecnie
wiadomo, że nasycone kwasy tłuszczowe spożywane
w nadmiarze prowadzą do otyłości i insulinooporności,
podwyższają poziom cholesterolu i są odpowiedzialne za
zmiany miażdżycowe. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe
mają ochronny wpływ na układ sercowo-naczyniowy. Ze
względu na swój udział w procesach przekaźnictwa wew-
nątrzkomórkowego mogą być pomocne w leczeniu wielu
chorób, głównie o podłożu zapalnym. Muszą być dostarcza-
ne z pożywieniem, gdyż organizm ludzki nie ma możliwo-
ści ich syntezy ze względu na brak odpowiednich układów
enzymatycznych. Dieta, w której egzogenne WNKT stano-
wią 1-2% całodziennego zapotrzebowania energetycznego,
zapobiega wystąpieniu objawów ich niedoboru.
Celem pracy jest przeanalizowanie dotychczasowych
badań dotyczących roli wielonienasyconych kwasów tłusz-
czowych w ochronie skóry przed działaniem szkodliwych
czynników, a także ukazanie korzyści z ich przyjmowania.
Występowanie
Kwasy tłuszczowe występujące w przyrodzie zbudowane
są z łańcuchów o parzystej liczbie atomów węgla. Wśród
nich wyróżnia się kwasy nasycone oraz jedno- i wielonie-
nasycone. Nasycone i niektóre nienasycone mogą być syn-
tetyzowane
de novo
w organizmach zwierząt. Lipogeneza
zachodzi w cytozolu komórek wielu tkanek, zwłaszcza
w wątrobie, nerkach, mózgu, płucach, gruczole sutkowym
i tkance tłuszczowej. Zarówno w tkankach roślinnych, jak
i zwierzęcych obecny jest enzym delta-9-desaturaza, któ-
ry katalizuje wprowadzenie podwójnego wiązania między
9. i 10. atomem węgla kwasu nasyconego. Z kwasu palmi-
tynowego powstaje w ten sposób kwas palmitooleinowy
(C16: 1 n-7), zaś ze stearynowego – oleinowy (C18: 1 n-9).
W tkankach roślinnych występują również enzymy umoż-
liwiające wprowadzenie podwójnego wiązania między ist-
niejące już wiązanie podwójne przy C9, a węgiel Ω (lub n)
nametylowymkońcu łańcucha. Wwyniku działania delta--
-12-desaturazy z kwasu oleinowego powstaje kwas lino-
lowy (C18: 2 n-6, LA), przekształcany dalej przez delta-15-
-desaturazę do kwasu alfa-linolenowego (C18:3 n-3, ALA).
W tkankach zwierzęcych podwójne wiązania mogą być
wprowadzone jedynie między istniejące już wiązanie po-
dwójne, a grupę karboksylową z powodu braku odpowied-
nich desaturaz. Nie zachodzi, więc synteza kwasów lino-
lowego i alfa-linolenowego i muszą być one dostarczone
w diecie. Dlatego też określa się je mianem niezbędnych
nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT; ang.
essen-
tial fatty acids
– EFA) [1]. Olejami roślinnymi zawierającymi
znaczące ilości WNKT – linolowego oraz alfa-linolenowe-
go, powszechnie wykorzystywanymi w codziennej diecie
naszego klimatu, są oleje: lniany (15% LA i 58% ALA), ku-
kurydziany (57% LA + 1% ALA), słonecznikowy (63% LA +
0,5% ALA) i sojowy (56% LA + 8% ALA). Podstawowe WNKT
rodziny n-6 (kwasy: linolowy i gamma-linolenowy; GLA)
występują w dużych ilościach w oleju wiesiołkowym
Ol.
Oenotherae
(71% LA + 10% GLA). Kwas gamma-linolenowy
wchodzi ponadto w skład oleju z nasion ogórecznika (
Bo-
rago officinalis
) oraz oleju z nasion porzeczki czarnej (
Ri-
bes nigrum
). Dodatkowo olej z nasion ogórecznika zawiera
trigtlicerydy kwasu eikozapentaenowego. Źródłem izome-
rów WNKT rodziny n-3 są wyłącznie oleje z ryb morskich
(trany) oraz tłuszcze jadalnych produktów morza [2].
Kwas alfa-linolenowy zawarty jest także (w oleju cano-
la) oraz w zielonych warzywach liściastych i orzechach.
Głównym źródłem w diecie kwasów omega-3 (kwasu
eikozapentaenowego; EPA i dokozaheksaenowego; DHA)
są ryby, których dietą jest fitoplankton produkujący te
substancje. Ryby hodowlane mogą jednak nie zawierać
kwasów omega-3, jeśli są karmione np. kaszą kukury-
dzianą, z kolei jeśli karmione są mączką rybną, mogą za-
wierać stabilny poziom EPA i DHA. Żywność, która zosta-
ła wzbogacona w kwasy omega-3 pochodzące z tłustych
ryb lub z mikroglonów może stanowić alternatywne źró-
dło, ale na ogół nie jest zalecana jako substytut spożycia
ryb. Obecnie nie jest możliwe uzyskanie we wzbogacanej
żywności poziomu EPA przydatnego w kardiologii [3].
Znaczenie
Jedną ze znaczących zmian odżywiania się człowieka
w ciągu ostatnich kilkuset lat jest zmniejszenie spoży-
cia wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3.
Duża zawartość długołańcuchowych WNKT pochodzą-
cych z tłuszczów rybnych w diecie Eskimosów z Grenlan-
dii (kwasu eikozapentaenowego i dokozaheksaenowego)
tłumaczy rzadkie występowanie chorób układu sercowo--
-naczyniowego w tej populacji [4]. Stosowanie w lecznic-
twie koncentratów z olejów rybnych wprowadzono po ob-
serwacji, że wśród Eskimosów, mimo wysokokalorycznej,
bogatej w tłuszcz diety, bardzo rzadko występuje miaż-
dżyca oraz zawał mięśnia sercowego. Uznano, że przyczy-
ną tego zjawiska nie są czynniki genetyczne, lecz obec-
ność substancji ochronnych w oleju rybnym. Stwierdzono
bowiem, że emigranci eskimoscy, pozbawieni tradycyjne-
go pożywienia rybnego, zapadają równie często jak Euro-
pejczycy na wyżej wymienione choroby cywilizacyjne [2].
Pierwszym objawem niedoboru WNKT w tkankach bywa
zapalenie skóry (obserwacje dotyczą zarówno ludzi, jak
i zwierząt). Stwierdzono, że u osób z zapaleniem skóry po-
ziom LA w osoczu nieco przekraczał normę, podczas gdy stę-
żenie jego metabolitów (kwasu gamma-linolenowego i diho-
mo-gammalinolenowego) byłoniższe niż uosób zdrowych [5].
Kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6 są opisywane
jako bezpieczne substancje wspomagające leczenie ta-
kich chorób skóry, jak: atopowe zapalenie skóry, łuszczy-
ca, trądzik pospolity, toczeń rumieniowaty układowy, rak
skóry typu
non melanoma
i czerniak. Rola tych kwasów
jest zróżnicowana i obejmuje regulację przepuszczalno-
ści bariery warstwy rogowej, dojrzewania i różnicowania
komórek w warstwie rogowej naskórka, tworzenia się
i wydzielania ciał lamellarnych oraz hamowanie syntezy
prozapalnych eikozanoidów. Kwasy te podwyższają próg
oparzenia słonecznego, hamują działanie prozapalnych
cytokin (TNF-alfa, interferonu gamma i interleukiny-12),
hamują lipooksygenazy, wspomagają gojenie się ran oraz
apoptozę w komórkach nowotworowych, w tym czernia-
ka. Spełniają te funkcje samodzielnie i poprzez modula-