Basic HTML Version
19
Kosmetologia Estetyczna / 2012 / 1 / vol. 1
cia toksynami bakterii występowały w Europie w XVIII
wieku, a ponieważ jednym z pierwszych zidentyfikowa-
nych źródeł była niedostatecznie wędzona kiełbasa i ka-
szanka (krwawa kiszka), została ochrzczona mianem jadu
kiełbasianego. Zatrucie jadem kiełbasianym – botulizm
– występowało stosunkowo często w Europie i w USA jesz-
cze do lat 20. ubiegłego stulecia, do czasu gdy wprowa-
dzono nowe metody konserwowania żywności (toksyna
rozkłada się po podgrzaniu do 80 °C przez co najmniej
minutę). Objawami botulizmu są zaburzenia widzenia,
mowy i przełykania, a jeżeli nie podjęto leczenia, u 10-
-65% zatrutych bezdech i śmierć następują zwykle w ciągu
18-36 godzin [32].
Działanie botulinotoksyny polega na uniemożliwie-
niu uwalniania się neuroprzekaźnika – acetylocholiny
– z pęcherzyków synaptycznych, co powoduje zablokowa-
nie transmisji cholinergicznej, która jest konieczna dla
wielu procesów życiowych, w tym dla pobudzenia recep-
torów płytki nerwowo-mięśniowej, inicjującego skurcz
mięśnia [33]. Zatrucie botulinotoksyną powoduje więc
paraliż mięśni prążkowanych i ta jej właściwość znalazła
zastosowanie medyczne, początkowo w okulistyce.
Po raz pierwszy jad kiełbasiany został zastosowany do
leczenia zeza w 1968 r., przy czym wyniki opublikowano
w prasie medycznej dopiero pięć lat później [34], a jako
lek botulinotoksyna A została zaaprobowana przez FDA
dopiero w roku 1978. W 1987 r. kanadyjska okulistka Jean
Carruthers zaobserwowała zniknięcie zmarszczek do-
okoła oczu po stosowaniu botulinotoksyny A w leczeniu
kurczu powiek. Obserwacją tą podzieliła się ze swoim
mężem, Alastairem, który był dermatologiem. Po opubli-
kowaniu swoich obserwacji [35] od roku 1992 małżeństwo
Carruthersów prowadziło kampanię na rzecz stosowa-
nia botoksu w kosmetyce, podsumowując swoje wyniki
w 1996 r. [36], a ostatecznie botulinotoksyna jako środek
na usuwanie zmarszczek została dopuszczona przez FDA
na rynek amerykański w 2002 r.
W ten sposób rozpoczęła się oszałamiająca kariera
jadu kiełbasianego, produkowanego początkowo pod na-
zwą Botox®, która obecnie stała się nazwą pospolitą. Do-
chody ze sprzedaży botoksu rosną w lawinowym tempie.
W roku 1993 globalne zyski ze sprzedaży botoksu wyno-
siły 25 milionów dolarów, w osiem lat później – 310 milio-
nów [37]. W ciągu następnych lat botoks znalazł również
rozliczne zastosowania medyczne nie tylko w okulistyce,
ale również neurologii, jako lek przeciwbólowy w bólach
neuropatycznych i spastycznych, w nadmiernej potliwo-
ści oraz w migrenach i w 2010 r. sprzedano go za 1,4 mi-
liarda dolarów, z czego na cele kosmetyczne – za 700
milionów [38]. Botoks stał się jednym z najważniejszych
ekonomicznie środków kosmetycznych.
Botoks stał się również niesłychanie cennym narzę-
dziem badawczym, właśnie ze względu na swoją zdolność
wywoływania długotrwałego, ale odwracalnego parali-
żowania wybranych grup mięśniowych. Jak przekonamy
się dalej, badania tego typu pozwoliły zrozumieć zależ-
ności pomiędzy naszym wyrazem twarzy, samopoczu-
ciem i rozumieniem innych ludzi.
Swoje powodzenie w kosmetyce botoks zawdzięcza
zdolności do usuwania zmarszczek. Tworzą się w wyni-
ku różnych czynników, ale jednym z nich jest stały przy-
kurcz mięśni mimicznych, a botoks, powodując blokadę
transmisji cholinergicznej, znosi przykurcz i powodu-
je długotrwałe wygładzenie skóry. Botoks usuwa więc
zmarszczki, które są objawem z reguły niepożądanym,
ponieważ zdradzają nasz wiek.
Odmładzanie twarzy
Jak już powiedziano, w prymitywnych społecznościach,
które wyznaczyły drogi naszej ewolucji, zdolność do re-
produkcji i sygnalizująca ją uroda determinowały pozycję
społeczną kobiety, osiąganą głównie przez związanie się
z najpotężniejszymi, najdzielniejszymi, najbogatszymi
partnerami. Piękno, a więc pozycja kobiety, jest ściśle
związane z młodością i od zarania dziejów kobiety podej-
mowały wysiłki, aby zahamować i odwrócić wpływ czasu
na wygląd twarzy. Już w prehistorii stosowano zabiegi
kosmetyczne, takie jak makijaż. Potem rozwinęły się
kosmetyczne zabiegi chroniące skórę oraz chirurgicz-
ne i niechirurgiczne procedury estetyczne [4]. Mimo to
dopiero ostatnio zainteresowano się naukowo tym, ja-
kie cechy fizjologiczne determinują to, na ile lat wygląda
kobieta. Przeprowadzone niedawno badania, mające na
celu wyjaśnienie, dlaczego niektóre kobiety wyglądają
młodziej, niż powinny, potwierdziły intuicyjnie znane
prawdy, że z wyglądem starym związane są zmarszczki
i worki pod oczami i zmarszczki na skórze, a ponadto
plamy pigmentowe i nierównomierność ubarwienia cery,
uszkodzenia słoneczne, męski typ łysienia i siwizna [39].
Rozwój kosmetologii doprowadził do tego, że poza
chirurgią plastyczną istnieje obecnie wiele możliwości
niechirurgicznego modelowania, a nawet cofania nie-
których związanych z wiekiem zmian twarzy i stanowią
one główną część zabiegów kosmetycznych [40]. Jednym
z najskuteczniejszych środków odmładzających twarz
jest właśnie botoks, stosowany w formie zastrzyków.
Promuje się obecnie kremy z botulinotoksyną, ale jak na
razie wśród kosmetologów i dermatologów przeważa opi-
nia, że mają one działanie znacznie słabsze i nie zastąpią
kuracji iniekcyjnej. Ta ostatnia zapewnia natomiast bar-
dzo dobre rezultaty – twarz staje się gładka, zmarszczki
znikają. Botoks stał się ulubioną kuracją wielu gwiazd
kultury masowej i celebrytek, a za nimi – rzesz dbających
o swój wygląd kobiet.
Czy botoks przynosi
tylko piękno?
Kuracja botoksem powoduje kilkumiesięczny paraliż
mięśni mimicznych. Po tym, co powiedziano o roli twarzy
w komunikacji społecznej, nie ulega wątpliwości, że ku-
racja może nieść za sobą poważne efekty psychologiczne.
Botoks a emocje
Dobrze znanym efektem ubocznym botoksu jest nie-
zdolność do pełnego wyrażenia emocji. Ostatnio bada-
nia ujawniły drugi efekt uboczny – niemożność pełnego
odczuwania emocji. Botoks po podaniu domięśniowym
wywołuje paraliż mięśni twarzy, co powoduje zniknięcie
zmarszczek, ale również brak ruchów mimicznych. Kon-
sekwencje tego to więcej niż wywołanie wrażenia twarzy