Basic HTML Version
17
Kosmetologia Estetyczna / 2012 / 1 / vol. 1
Odbiornik
Obserwując twarze innych osób, zazwyczaj nie mamy
trudności z rozpoznaniem ich emocji. Zrozumienie
mechanizmu odczytywania takich emocji umożliwiło
przełomowe odkrycie, jakim było opisanie neuronów lu-
strzanych [9]. Rizzolatti i jego współpracownicy z uniwer-
sytetu w Parmie przypadkowo odkryli istnienie w mózgu
układu neuronów, których zadaniem jest automatyczne
naśladowanie ruchów innych osób. W skład tego układu
wchodzą neurony czuciowe w korze ciemieniowej, po-
budzane przez rejestrujące ruchy w otoczeniu neurony
w korze wzrokowej. Neurony ciemieniowe są sprzężone
z odpowiednimi neuronami ruchowymi w korze przed-
ruchowej i powodują ich automatyczne pobudzenie.
Ten „rezonans motoryczny” sprawia, że bezwiednie na-
śladujemy ruchy innych osób (widać to bardzo dobrze
u małych dzieci), w tym ruchy mimiczne. Dlatego na
widok osoby uśmiechającej się automatycznie następuje
u nas skurcz mięśnia jarzmowego i mięśnia okrężnego
oka, co powoduje, że odpowiadamy na uśmiech pięknym
uśmiechem Duchenne’a.
Sprzężenie
mimiki i nastroju
Przekazywanie emocji innym osobom za pomocą zacho-
wań ekspresywnych jest bardzo skuteczne, jak mówił
już XVIII-wieczny niemiecki dramaturg i teoretyk te-
atru Gotthold Lessing (1729-1781): „Kiedy aktor właści-
wie imituje wszystkie zewnętrzne objawy i wszystkie
zmiany cielesne, będące wyrazem szczególnych stanów
wewnętrznych, powstałe stąd wrażenie automatycznie
wytworzy w jego duszy stan całkowicie zgodny z jego
ruchami, postawą i tonem głosu [10]. A Karol Darwin za-
uważa: „Swobodne wyrażanie emocji przez sygnały ze-
wnętrzne nasila ją. Z drugiej strony hamowanie tak silnie,
jak to tylko możliwe, wszystkich sygnałów na zewnątrz
łagodzi nasze emocje. Kto pozwala sobie na gwałtowne
gesty, nasili swój szał; kto nie kontroluje objawów stra-
chu, doświadczy strachu w większym stopniu, a kto po-
zostaje pasywny, gdy opanuje go rozpacz, traci szanse na
odzyskanie elastyczności myśli” [6].
Emocje możemy przekazywać innym w różny sposób,
na przykład gestykulacją czy tonem głosu. Twarz jest
jednak jednym z najważniejszych narzędzi przekazy-
wania emocji, a obserwacje, że zmiany wyrazu twarzy
mogą wyzwalać lub modulować przeżycia emocjonalne,
doprowadziły do sformułowania „hipotezy sprzężenia
mimiki i nastroju” (
Facial Feedback Hypothesis
) [11]. Hipo-
teza ta zakłada, że świadome nadawanie twarzy wyrazu
emocjonalnego powoduje analogiczne zmiany w subiek-
tywnym nastroju. Wiąże się to z zauważonym już przez
Darwina zjawiskiem, że ekspresja nasila emocje. Adel-
mann i Zajonc [12] opisali, że nasilenie wyrazu twarzy jest
skorelowane ze zwiększeniem pobudzenia układu auto-
nomicznego i nasileniem odczucia emocji, a zahamowa-
nie ekspresji twarzy – z odpowiednimi zahamowaniami
odpowiedzi. Grupa badaczy z Londynu [13] oraz mieszana
grupa amerykańsko-włoska [14] wykazały zaś, używając
technik neuroobrazowania (fNMR), że naśladowanie wy-
razów twarzy przy oglądaniu klipów wideo o dużym ła-
dunku emocjonalnym (smutne, wściekłe i wesołe) powo-
dowało pobudzenie obszarów przedmotorycznych kory,
kory skroniowej, wyspowej oraz jąder migdałowatych,
które nie występowało przy oglądaniu pasywnym.
Przez pewien czas pozostawało nierozstrzygnięte, czy
sprzężenie pomiędzy mimiką a nastrojem istnieje również
w przypadku nieświadomych ruchów mimicznych, wy-
woływanych na przykład przez neurony lustrzane czy też
poprzez treści emocjonalne oglądanych czy opisanych zda-
rzeń, ale obecnie wydaje się to udowodnione [15]. Reakcje
mimiczne są bardzo szybkie i w ciągu 300-400 ms mięsień
marszczący brwi i mięsień jarzmowy kurczą się w sposób
adekwatny do wyrazu obserwowanej twarzy, co sugeruje,
że reakcja mięśniowa wynikająca z działania neuronów lu-
strzanych wyprzedza reakcję emocjonalną [16].
Mięśnie twarzy
a przekazywanie
i rozumienie emocji
Z tego, co powiedziano, wynika, że twarz nie tylko prze-
kazuje, ale również odbiera i ewokuje emocje. Nasz wyraz
twarzy wpływa na nasze samopoczucie, a samopoczucie
– na wyraz twarzy. Dotyczy to nie tylko wyrazu twarzy
wywołanego obrazem innej twarzy. Gdy czytamy tekst,
to wyraz twarzy zmienia się, w zależności od zawartości
emocjonalnej tekstu. Wykazano, że czytane słowa i zda-
nia miłe powodują skurcze innych grup mięśni twarzy
niż niemiłe. Teksty o negatywnej wartości emocjonal-
nej powodują marszczenie czoła, gdyż aktywują mięsień
marszczący brwi (
m. corrugator supercilii
), a gdy czytamy
teksty miłe i wesołe, uśmiechamy się, gdyż słowa o emocji
pozytywnej aktywują mięśnie jarzmowe, unoszące kąt ust
i wargę górną [17]. Z drugiej strony muskulatura twarzy
wyzwala wstępujące pobudzenia w układzie limbicznym
i korze mózgowej i prowokuje sprzężenia zwrotne, które
zmieniają nasz stan afektywny [18, 12]. Skurcz mięśni jarz-
mowych powoduje odpowiednie pobudzenie neuronów
układu limbicznego, wywołując podniesienie nastroju.
Jeżeli za pomocą bandaży podniesiono badanym ochotni-
kom kąciki ust, większość z nich odczuwała radość [19].
Sprawna mimika jest bardzo istotna, gdyż niemożność
przybierania emocjonalnych wyrazów twarzy wpływa na
nastrój. Pacjenci z paraliżem twarzy rozwijają objawy de-
presji [20], a nasilenie tych objawów koreluje ze stopniem
uszkodzenia zdolności do uśmiechania się [21]. Sprawna
mimika, jak wykazały dalsze badania, potrzebna jest
nie tylko do rozumienia emocji rozmówcy, ale także, by
zrozumieć emocje zawarte w czytanym tekście. Układy
emocjonalne mózgu, jak wspomniano, biorą udział nie
tylko w czytaniu twarzy, ale – jak udowodniono – w ro-
zumieniu mowy [22]. Mowa czytana pozornie nie musi
być związana z ruchami mimicznymi (ciche czytanie),
ale powiązanie mowy czytanej z ruchami mimicznymi
można obserwować u większości dzieci i części osób do-
rosłych, zwłaszcza nienależących do intelektualistów:
osoby te, czytając, wykonują wyraźne ruchy warg. Język
nie jest wyłącznie manipulacją abstrakcyjnymi symbola-
mi z użyciem reguł syntaktycznych, jak to implikują ję-
zykoznawcze prace Chomsky’ego. Zrozumienie wymaga
myślowej symulacji zawartości zdania [23], aktywującej
obwody neuronalne zaangażowane w działanie fizyczne,