Basic HTML Version
16
vol. 1 / 1 / 2012 / Kosmetologia Estetyczna
Wstęp
Twarz jest najbardziej ludzką i najbardziej indywidualną
częścią naszego ciała i odgrywa kluczową rolę w naszym
życiu społecznym. Jest ona jednym z najbogatszych źró-
deł informacji o drugiej osobie i przekaźnikiem infor-
macji o nas samych. Zdolność szybkiej i trafnej analizy
twarzy odegrała istotną rolę w ludzkiej ewolucji. Jeden
rzut oka na twarz drugiej osoby mówi, czy jest to osoba
znana nam czy obca, gdyż twarz jest jedną z trzech cech,
po których rozpoznajemy innych ludzi (pozostałe dwie to
głos i sylwetka). Twarz drugiej osoby, nawet widzianej po
raz pierwszy, wiele mówi o jej płci, nastroju, rasie i wieku.
Patrząc na twarz, wyrabiamy sobie również osąd o inteli-
gencji, uczciwości, życzliwości czy wrogości obserwowa-
nej osoby (chociaż może być to wrażenie mylne). Twarz
jest rozpoznawana jako całość przez wyspecjalizowane
neurony w zakręcie wrzecionowatym w korze skronio-
wej i w bocznym kompleksie potylicznym i rozpoznawa-
na jest łatwo tylko wówczas, gdy jest ułożona czołem do
góry. Rozpoznawaniu twarzy poświęcono wiele dobrych
artykułów przeglądowych [1, 2].
Twarz
– indykator wieku
Wiek jest w wielu cywilizacjach ważnym atrybutem
siły oraz pozycji i pełni istotną funkcję w organizacji
społeczeństwa. Dawniej wiek był zazwyczaj atrybutem
mądrości życiowej, a organem kierującym niewielkimi
społecznościami była z reguły rada starców. Jednak we
współczesnym społeczeństwie, w którym image odgry-
wa jeszcze większą rolę niż dawniej, a wygląd zewnętrzny
jest dominujący w interakcjach społecznych, wysoko ceni
się młodość, a pozytywne aspekty późnego wieku prze-
stają być doceniane.
Zwłaszcza dla kobiety młodość, a nie wiek dojrzały jest
najlepszym okresem życia. Z biologicznego punktu wi-
dzenia jest to okres najsprawniejszej reprodukcji, w któ-
rym powinna ona znaleźć partnera seksualnego. Dlatego
wówczas kobieta staje się atrakcyjna dla mężczyzny, a im
jest piękniejsza, tym większe szanse na zdobycie wybra-
nego partnera. Z wiekiem spada wartość biologiczna ko-
biety jako reproduktorki, a sygnalizują to zmiany w apa-
rycji zmniejszające jej atrakcyjność seksualną. W związku
z tym zazwyczaj, choć nie we wszystkich kulturach, po-
zycja społeczna kobiety z wiekiem się obniża, zwłaszcza
gdy nie znalazła sobie wcześniej odpowiedniego part-
nera. Kobiety zawsze starają się więc wyglądać młodziej,
niż wynika to z ich wieku chronologicznego. Interesują-
ce badania amerykańskie wykazały, że jeżeli mężczyźni
w średnim wieku z reguły wyglądają starzej, niż powinni,
kobiety wyglądają młodziej [3].
W miarę upływu czasu zachodzą w twarzy wyraźne
zmiany, wywołane zarówno czynnikami genetyczny-
mi (np. siwienie), jak i środowiskowymi (np. nadmierna
ekspozycja na słońce). Ponieważ ocena wieku jest istotna
w relacjach społecznych, aby, na przykład, określić war-
tość reprodukcyjną potencjalnej partnerki seksualnej,
zdolność oszacowania wieku rozwinęła się w naszym ga-
tunku bardzo dobrze, wykorzystując właśnie twarz jako
indykator. Badania wykazały, że ocena wieku zależy od
wyglądu okolic warg (objętość i zmarszczki górnej wargi),
okolicy oczu („kurze łapki”, zmarszczki i worki po oczami,
ciemne obwódki dookoła oczu), występowania i wyrazi-
stości zmarszczek na czole (zmarszczki smutku) i jedno-
rodności pigmentacji (brązowe plamy, przebarwienia) [4].
Ludzie bardzo dobrze potrafią ocenić wiek z twarzy, na-
wet wówczas, gdy samo rozpoznanie twarzy jest utrud-
nione (na obrazach obróconych i negatywowych) [5].
Jednym z wyraźnych wskaźników wieku są trwałe
zmarszczki. Ich powstawanie łączy się z utratą elastycz-
ności skóry, a niektóre są wywołane nawykowymi gry-
masami mimicznymi (na przykład marszczeniem czoła)
i powstałymi w ich wyniku stałymi przykurczami mięśni
mimicznych. Prawa biologii są nieubłagane. Związany
z wiekiem spadek, a w końcu zanik płodności powoduje
wyraźny sygnał dla potencjalnego partnera – nie ode-
gram już roli matki, a wobec tego staję się nieatrakcyjna.
Z młodością wiąże się piękno, a znikanie piękna sygna-
lizuje znikanie atrakcyjności – twarz staje się niepocią-
gająca, traci sex-appeal. Pociąga to za sobą konieczność
przebudowania swojej roli społecznej (np. z kochanki na
babcię), zazwyczaj z obniżeniem swojej pozycji społecznej.
Twarz – nadajnik
i odbiornik komuni-
katów społecznych
Nadajnik
Wyrażanie emocji jest jednym z najważniejszych społecz-
nie zachowań ludzkich, a twarz jest głównym niewerbal-
nym przekaźnikiem sygnałów emocjonalnych. Pierwszy
zajął się tym zjawiskiem Karol Darwin w swojej książce
„O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt”, wydanej w 1872 r.
[6]. Wyrażanie emocji przez twarz jest możliwe dzięki
skurczom mięśni mimicznych, powodujących chwilo-
we pojawianie się różnego typu zmarszczek. Wyrażanie
emocji u człowieka ma zasadnicze znaczenie dla komu-
nikacji społecznej i przeżycia. Zróżnicowana aktywacja
mięśni mimicznych, taka jak przy uśmiechu lub zachmu-
rzeniu, nasępieniu czy rozpaczy, wskazuje na stan emo-
cjonalny obserwowanej osoby i może oznaczać akceptację
lub agresję, pożądanie lub obrzydzenie, uwagę lub pogar-
dę. Takie natychmiastowe przekazywanie innym infor-
macji emocjonalnych było kluczowym zjawiskiem w ewo-
lucji człowieka [6]. Według Ekmana i Friesena [7] istnieje
sześć emocjonalnych wyrazów twarzy, rozpoznawalnych
we wszystkich kulturach: złość, gniew, smutek, obrzy-
dzenie, zdziwienie i radość. Trzy pierwsze są związane ze
zwiększoną aktywnością mięśni kurczących brwi (mię-
sień smutku,
musculus corrugator supercilii
), wywołującą
obniżenie brwi i przyciągnięcie ich do siebie, co powodu-
je powstanie pionowych bruzd na czole. Takie zmarszczki
związane są ze stanem, określanym jako nasępienie się,
które Darwin uważał za jeden z najważniejszych wyra-
zów twarzy ludzkiej.
Wyrazem twarzy interesowano się początkowo głów-
nie jako sygnałem społecznym, przekazującym innym
nasze stany uczuciowe, ale zwrócono później uwagę na
fakt, że twarz musi pełnić również funkcję odbiornika
emocji, aby komunikacja była kompletna [8].