< Previouska i rozświetlanie cery, posiadanie właściwości wygładzają- cych, lekko natłuszczających i nawilżających skórę, przeciw- działanie powstawaniu zaskórników, działanie tonizujące i przeciwzapalne, poprawę napięcia i jędrności skóry, wzmac- nianie naturalnej bariery ochronnej skóry [11]. Olejek jojoba Olej jojoba (INCI: Simmondsia Chinensis Seed Oil) posiada po- stać płynnego wosku, o charakterystycznym złoto-żółtym za- barwieniu. Otrzymywany jest z nasion krzewu jojoba. Składa się głównie z nasyconych i nienasyconych alkoholi i kwasów tłuszczowych. Olej jojoba zawiera również witaminy A, E i F, a także skwalen i fitosterole. Olejek łatwo wnika w naskórek i odbudowuje jego strukturę. Do jego najważniejszych wła- ściwości należą: działanie zmiękczające, ochrona skóry przed szkodliwym działaniem środowiska, spowolnienie proce- sów rogowacenia, zapobieganie powstawaniu zaskórników, zmniejszenie wydzielania sebum, spowalnianie procesu sta- rzenia, działanie odżywcze i nawilżające [12]. Zważywszy na występowanie witaminy E, olejek jojoba należy do grupy an- tyoksydantów zwalczających wolne rodniki, a także stanowi ochronę przed degradacją włókien kolagenu i elastyny [13]. Olejek sojowy Olej sojowy (INCI: Glycine Soja Oil) jest wytwarzany z nasion soi zwyczajnej. Stanowi cenne źródło nienasyconych kwa- sów tłuszczowych, ponadto zawiera dużą ilość flawonoidów, lecytyny, fitosteroli i witaminy E. Jego walory regeneracyjne i przeciwstarzeniowe skutecznie odpowiadają na potrzeby skóry dojrzałej i odwodnionej, która wymaga odpowiedniego odżywienia i właściwego poziomu nawilżenia. Ponadto wśród właściwości oleju wskazuje się na: udział w odbudowie naturalnej bariery ochronnej skóry, nawet w przypadku mocno zniszczonej i wysuszonej cery, właści- wości wygładzające i ujędrniające oraz właściwości prze- ciwrodnikowe, dzięki czemu może się przyczyniać do reduk- cji blizn i przebarwień [14]. Ekstrakt z hibiskusa Ekstrakt z hibiskusa (INCI: Hibiscus Rosa-Sinensis Flower Extract). Hibiskus jest powszechnie nazywany ketmią albo różą chińską. Najwięcej dobroczynnych składników znajdu- je się w kielichach kwiatów. Ekstrakt z kwiatów hibiskusa jest bogaty w antocyjany, polifenole i flawonoidy, czyli głównie związki o charakterze antyoksydantów. Ponadto zawiera wita- minę C i kwasy organiczne, dzięki temu chroni przed powsta- waniem „pajączków” i wzmacnia ścianki naczyń krwiono- śnych. Działa ujędrniająco, łagodząco i zmiękczająco, a także delikatnie złuszcza naskórek [15]. Koenzym Q10 Koenzym Q10 (INCI: Ubiquinone) jest substancją krystalicz- ną o intensywnym żółtym kolorze i specyficznym zapachu. Łatwo rozpuszcza się w tłuszczach. Pomimo że jest natural- nym składnikiem ludzkiego organizmu, to o jego właściwo- ściach zaczęto mówić dopiero w latach 40. XX wieku. Bada- nia prowadzone w połowie XX wieku udowodniły, iż koenzym Q10 występuje w wielu narządach różnych gatunków. Ta po- wszechność występowania wpłynęła na nadanie mu nazwy ubichinon, co oznacza wszechobecny [16]. Występuje głów- nie w mitochondrium, ale także błonach aparatu Golgiego, w retikulum endoplazmatycznym, lizosomach, peroksyso- mach oraz we frakcji mikrosomalnej. Wśród jego funkcji naj- częściej wskazuje się na [16]: • udział w procesach energetycznych i procesie oddychania, • działanie antyoksydacyjne [17], • wspomaganie procesów ochronnych skóry wynikające z łagodzącego i regenerującego działania, • zapobieganie rozkładowi kolagenu, dzięki czemu ma wła- ściwości przeciwstarzeniowe, przeciwzmarszczkowe, uję- drniające i uelastyczniające, • wpływ na produkcję kwasu hialuronowego. Koenzym Q10 wraz z witaminą E skutecznie zwalcza wol- ne rodniki oraz wszelkie zalegające w organizmie toksyny [16]. Zapobiega uszkodzeniu komórek, gdyż stanowi ich pierwszą linię obrony. Wraz z upływem czasu organizm wytwarza co- raz mniej koenzymu, do skutków jego niedoboru należą spo- wolnienie procesów energetycznych oraz odnowy biologicz- nej komórek. Pomiary in vivo przeprowadzone na skórze świ- ni wykazały penetrację naskórka przez koenzym Q10. Dzięki dostarczeniu odpowiedniej ilości tego cennego związku, moż- liwa jest skuteczna ochrona przed procesami starzenia, m.in. niwelowanie już istniejących zmarszczek oraz regeneracja skóry [18]. Zważywszy na udział związku w wielu procesach na poziomie komórkowym, jedną z jego właściwości jest ochrona skóry przed niedotlenieniem oraz pobudzanie metabolizmu i regeneracji. Produkty, które zawierają w swym składzie Q10, chronią skórę przed zanieczyszczeniami ze strony środowiska oraz wolnymi rodnikami jednocześnie zwiększając zdolności obronne naskórka. Aplikacja koenzymu pozwala stymulować oddychanie komórkowe. Badania przeprowadzone po aplika- cji tego związku potwierdziły, że stosowany na skórę przez kil- ka tygodni powodował zanik drobnych zmarszczek, znaczny wzrost jędrności, wilgotności oraz elastyczności skóry. Nastą- piło również rozjaśnienie przebarwień [16]. Ekstrakt z liści miłorzębu japońskiego Miłorząb japoński (dwuklapowy) jest najstarszym drzewem świata, którego historia sięga ery mezozoicznej. Powszech- nie nazywany jest żywą skamieliną, bowiem stanowi jedy- ny żywy gatunek z rzędu miłorzębów. Jego główną właściwo- ścią jest długowieczność. Szacuje się, iż większość gatunków żyje ok. 2000 lat [19]. Nie bez przyczyny zatem ekstrakt z li- ści miłorzębu (INCI: Ginko Biloba Leaf Extract) uważa się za źródło młodości. W Chinach liście miłorzębu stanowią su- rowiec leczniczy wykorzystywany w leczeniu chorób ser- 4 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 28 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” Nca i płuc. Standaryzowane ekstrakty z liści są poddawane in- tensywnym badaniom farmakologicznym i klinicznym, kon- centrującym się przede wszystkim na określaniu ich wpływu na krążenie obwodowe i mózgowe w organizmach starzeją- cych się oraz na układ sercowo-naczyniowy. Również działa- nie antyoksydacyjne stanowi przedmiot badań farmakologów i cytofizjologów. Obecnie ekstrakty z liści miłorzębu wykorzy- stywane są zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych w fitoterapii oraz jako suplement dla polepszenia pamięci [20]. Ekstrakt z liści miłorzębu japońskiego składa się z flawo- noidów oraz terpenoidów [19]. Posiada właściwości silnie przeciwutleniające, których siła porównywalna jest z wła- ściwościami witaminy C. Działanie antyoksydacyjne ekstrak- tu przypisuje się przede wszystkim frakcji flawonoidowej liści miłorzębu. Przeciwutleniające właściwości flawonoidów Gin- kgo biloba mogą być spowodowane bezpośrednim wygasza- niem wolnych rodników, chelatowaniem prooksydacyjnych jonów metali ciężkich, działaniem dysmutazy nadtlenkowej oraz wzrostem poziomu metabolitów antyoksydacyjnych, np. glutationu [21]. Charakteryzuje się działaniem przeciwsta- rzeniowym ze względu na działanie zwiększające produkcję kolagenu i fibronektyny. Związki flawonoidowe działają sil- nie wzmacniająco na sieć naczyń krwionośnych, przy jedno- czesnym zmniejszeniu ich przepuszczalności, w ten sposób zapobiegają powstawaniu obrzęków, wylewów podskórnych i siniaków [22]. Poza działaniem antyoksydacyjnym przypisu- je mu się właściwości przeciwzapalne [20]. Olej z wiesiołka Olej z wiesiołka (INCI: Oenothera Biennis Seed Oil) wykorzy- stywany jest zarówno w kosmetologii, jak i lecznictwie. Za- wiera witaminę E, selen, cynk, magnez, wapń, kwasy tłuszczo- we, fitosterole oraz białko bogate w aminokwasy [23]. Otrzy- mywany jest za pomocą metody tłoczenia na zimno nasion wiesiołka dwuletniego. Jest to jeden z najcenniejszych ole- jów kosmetycznych o wysokiej zawartości NNKT – biologicz- nie czynnych niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczo- wych (EFA, essential fatty acid): alfa-linolowego (ALA, alpha- -lipoic acid) w ilości do 79% oraz gamma-linolenowego (GLA, gamma-linolenic acid) w ilości do 12%. Olej z wiesiołka zawie- ra również saponiny, polifenole i glikolipidy. Ma zabarwie- nie lekko żółtawe do zielonkawego. Do najważniejszych wła- ściwości oleju należą: działania regulujące, przeciwzapalne, ochronne, potencjał antyoksydacyjny, zapobieganie starzeniu się skóry, zwiększanie elastyczności skóry, poprawa struktury skóry, wyrównywanie kolorytu oraz łagodzenie wszelkich po- drażnień. Stosowany jest przy pielęgnacji skóry, paznokci oraz włosów. Olej z nasion wiesiołka dostarcza dużej ilości kwasów tłuszczowych oraz witamin, które przeciwdziałają łuszczeniu się skóry, atopowemu zapaleniu skóry, błyszczeniu się cery czy powstawaniu wyprysków. Ponadto hamuje powstawanie trądziku różowatego przez obniżenie produkcji serum. Dodat- kowo ta roślina przeciwdziała wypadaniu włosów [24]. Kofeina Kofeina (INCI: Caffein) wykorzystywana przez przemysł ko- smetyczny wytwarzana jest na drodze syntezy laboratoryj- nej. Kofeina jest alkaloidem purynowym, występującym na- turalnie w liściach krzewu herbacianego i ostrokrzewu pa- ragwajskiego Mate, nasionach kawy, kakao oraz w ponad 60 innych gatunkach roślin. Występuje pod postacią białego lub białawego krystalicznego proszku o gorzkim smaku. Jest bez- wonną substancją, dość łatwo rozpuszcza się w wodzie, szcze- gólnie wrzącej, natomiast trudno w rozpuszczalnikach orga- nicznych np. etanolu (96%). Substancja łatwo sublimuje [25]. Pochodząca z nasion kawy charakteryzuje się właściwościa- mi antyoksydacyjnymi, wygładzającymi i napinającymi skó- rę. Ponadto wykazuje działania obkurczające, dzięki czemu redukuje obrzęki i cienie pod oczami. Kofeina ma doskona- ły wpływ na skórę. Ujędrnia ją i polepsza krążenie krwi w na- czyniach włosowatych. Istotnie wpływa na komórki tłuszczo- we (adipocyty). Kosmetyki zawierające kofeinę są skuteczne w walce z cellulitem, pomagają w usuwaniu substancji tok- sycznych z organizmu oraz przyśpieszają odpływ limfy z tkan- ki tłuszczowej [26]. Można je także stosować w pielęgnacji skóry twarzy m.in.: do peelingów, które oczyszczają skórę, po- prawiają jej koloryt i przygotowują ją do innych zabiegów ko- smetycznych. Ekstrakty z kawy cechuje zdolność poprawienia mikrokrążenia krwi, a także właściwości ściągające [27]. Kawowe zabiegi kosmetyczne znajdują się bardzo często w ofercie ośrodków SPA. Zwykle osoby, które na co dzień nie pijają kawy, lubią jednak jej zapach i chętnie używają perfum czy kosmetyków z nutą kawową. Kofeina jest wykorzystywana także w zabiegach mezoterapii, podczas których za pomocą mikroiniekcji aktywne substancje wprowadzane są w głęb- sze warstwy skóry. W preparatach kosmetycznych wykorzy- stuje się także komórki macierzyste uzyskane z hodowli Cof- fea bengalensis, które efektywnie nawilżają skórę, jak również stymulują fibroblasty do syntezy kolagenu [28]. Olejek eteryczny z drzewa różanego Olejek eteryczny z drzewa różanego (INCI: Aniba Rosaeodo- ra Oil) stanowi jeden z najcenniejszych olejków dostępnych na rynku. Posiada właściwości redukujące zmarszczki oraz uelastycznia i wygładza naskórek. Ponadto wykazuje dzia- łanie delikatnie liftingujące oraz proregeneracyjne. Olejek zmiękcza naskórek, wygładza, łagodzi podrażnienia, elimi- nuje pękanie i łuszczenie. Wspomaga pielęgnację skóry su- chej, wrażliwej i alergicznej. Jest niezwykle skuteczny w lecze- niu alergicznego zapalenia skóry, trądziku różowatego, zmian skórnych o podłożu bakteryjnym i wirusowym. Sprawdza się przy cerze naczyniowej, bowiem rośliny te zawierają w sobie szereg związków potencjalnie biologicznie czynnych, są to między innymi: fenole, β-karoten, likopen, kwas askorbino- wy, tokoferol, bioflawonoidy, kwasy owocowe, garbniki, pek- tyny, cukry, kwasy organiczne, aminokwasy i kwasy tłuszczo- we [29]. 4 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 29 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” NSkwalan Skwalan (INCI: Squalane) to tłusta i oleista substancja, która jest naturalnym składnikiem ludzkiego sebum. Jego szczegól- ną cechą jest błyskawiczne wchłanianie. Skwalan jest prze- ciwutleniaczem, zapobiega uszkodzeniom powodowanym przez UV i powstawaniu plam starczych, stymuluje wzrost ko- mórek i posiada właściwości antybakteryjne. Jako składnik spoiwa międzykomórkowego wpływa na utrzymanie odpo- wiedniej struktury wodno-lipidowej, która zapewnia prawi- dłowe nawodnienie skóry. Zapewnia jej miękkość, elastycz- ność oraz chroni przed parowaniem wody z wnętrza skóry, dodatkowo lekkie działanie bakterio- i grzybobójcze skwalanu chroni uszkodzoną skórę przed infekcjami. Skwalan to rów- nież antyoksydant chroniący lipidowe struktury skóry przed utlenianiem i wolnymi rodnikami pomagając utrzymać dobrą kondycję skóry oraz opóźnić efekty jej starzenia. Działa nawil- żająco, wzmacnia naturalną barierę lipidową skóry, lekko na- tłuszcza [30]. Ważną funkcją skwalanu jest zwiększanie trans- portu składników aktywnych w głąb skóry. Skwalan wykazu- je wysokie powinowactwo do lipidowych struktur naskórka, dobrze penetruje do głębszych warstw skóry i stanowi bar- dzo dobry nośnik dla składników biologicznie aktywnych ta- kich jak witamina A, E i innych surowców biologicznie czyn- nych rozpuszczalnych w tłuszczach. Skwalan pomaga również utrzymać prawidłowy poziom nawilżenia skóry, zapobiegając jej nadmiernemu złuszczaniu. Tworzy na powierzchni skó- ry film wzmacniający naturalną barierę lipidową skóry. Ze względu na właściwości nawilżające i regeneracyjne zaleca- ny jest do stosowania w kosmetykach do cery dojrzałej, aler- gicznej, atopowej i z egzemą, trądzikowej (redukuje przebar- wienia, blizny potrądzikowe), podrażnionej i po opalaniu, dla osób o skłonnościach alergicznych. Można go stosować bez- pośrednio na skórę (np. do masażu) oraz jako składnik goto- wych kosmetyków. Jest stosowany jako substancja zwiększa- jąca rozproszenie barwnika w pomadkach, powodując wysoki połysk. Spełnia funkcję utrwalacza przedłużającego trwałość perfum, w kremach uniemożliwia utratę wody ze skóry, po- przez odtworzenie jej warstwy hydrolipidowej [30]. PODSUMOWANIE Skóra zmienia się wraz z wiekiem. Po 30. roku życia procesy jej starzenia ulegają przyśpieszeniu, co związane jest z czynnika- mi zewnątrzpochodnymi oraz obniżeniem poziomu hormo- nów żeńskich, takich jak estrogen i progesteron. Skóra osią- ga dojrzałość około 40-45. roku życia. Cechuje ją odwodnie- nie, nierównomierny koloryt oraz zmniejszenie elastyczności. Pielęgnacja skóry dojrzałej oparta na naturalnych składni- kach o wielokierunkowych właściwościach pozwala dostar- czyć skórze odpowiednich witamin, minerałów i innych sub- stancji bioaktywnych opóźniających procesy starzenia. LITERATURA / REFERENCES 1 . Zegarska B, Woźniak M. Przyczyny wewnątrzpochodnego starzenia się skóry. Gerontologia Polska. 2006;14(4):153-157. 2 . Szcześniak A. Jak działają kosmetyki anti-aging i jakie składniki aktyw- ne zawierają? Wyjaśniamy! https://www.topestetic.pl/blog-uroda/jak- -dzialaja-kosmetyki-anti-aging-i-jakie-skladniki-aktywne-zawiera- ja-wyjasniamy?srsltid=AfmBOorLpfuZdtNOY7KJFnf78o3_d75Hg4B- t0vudmj8vGJJfaHyh6y1/. Accessed 28.03.2024. 3 . Maślanka E. Historia kosmetologii – od starożytności po współczesność. https://www.sztukakosmetologii.pl/historia-kosmetologii-od-starozytno- sci-po-wspolczesnosc-czesc-i/. Accessed 23.06.2019. 4 . Martini MC. Kosmetologia i farmakologia skóry. Warszawa: Wyd.PZWL; 2007. 5 . Kadzik-Wasyl M, Jurzak M. Wpływ hormonów na starzenie się skóry. In: Goździalska A, Jaśkiewicz J, eds. Stan skóry wykładnikiem stanu zdrowia, Kraków: Oficyna Wydawnicza AFM; 2012:45-46. 6 . Grządziel P, Goździalska A. Etiologia oraz możliwości spowalniania proce- sów starzenia się skóry. Aesth Cosmetol Med. 2022;11(1):3-10. https://doi.org/10.52336/acm.2022.001 7 . Odachowska A. Indycza szyja – przyczyny. Jak się jej pozbyć? https://resibo.pl/ blog/indycza-szyja-przyczyny-jak-sie-jej-pozbyc/. Accessed 25.03.2024. 8 . David D, Giannini C, Chiarelli F, Mohn A. Text neck syndrome in children and adolescents. Int J Environ Res Public Health 2021;18:1565. 9 . Fodrowska A. Tech neck, czyli jak mogą powstawać zmarszczki na szyi? https://projektaging.pl/tech-neck-czyli-jak-moga-powstawac-zmarszczki- -na-szyi/. Accessed 24.03.2024. 10 . Günther A. Betulina i jej pochodne. Chemia w szkole. 2016;7:35-37. 11 . Olejek z pestek winogron. https://sylveco.pl/olej-z-pestek-winogron/. Ac- cessed 01.05.2019. 12 . Olejek jojoba. https://sylveco.pl/olej-jojoba-2/. Accessed 01.02.2024. 13 . Sierant A. Olejek jojoba: właściwości i zastosowanie w kosmetyce. https:// www.poradnikzdrowie.pl/uroda/kosmetyki/olej-jojoba-wlasciwosci-i-zasto- sowanie-w-kosmetyce-aa-addw-hDdo-dbeH.html/. Accessed 24.06.2023. 14 . Olej sojowy. https://sylveco.pl/olej-sojowy-2/. Accessed 01.05.2019. 15 . Ekstrakt z hibiskusa.https://sylveco.pl/ekstrakt-z-hibiskusa/. Accessed 01.05.2023. 16 . Siemieniuk E, Skrzydlewska E. Koenzym Q10 – biosyneteza i znaczenie biologiczne w organizmach zwierząt i człowieka. Postępy higieny i medy- cyny doświadczalnej. 2005;59:150-159. 17 . Sikora M. Antyoksydanty – ochrona dla preparatu kosmetycznego, walka ze starzeniem skóry. Rynek chemii gospodarczej i kosmetyków. 2005;7-8:12-15. 18 . Sikora M. Ważne odkrycie kosmetyki Koenzym Q 10. Chemia kosmetyczna i gospodarcza. 2001;12:47-49. 19 . Ponto LLB, Schultz SK. Ginkgo biloba extract: Review of CNS effects. Annals of Clinical Psychiatry. 2003;15:109-110. https://doi.org/10.1023/A:1024688326023 20 . Bodalski T, Karłowicz-Bodalska K. Ginko Biloba L. – miłorząb dwuklpaowy: chemizm i działanie biologiczne. Postępy fitoterapii. 2006;4:196-204. 21 . Gohil K. Genomic responses to herbal extracts: lessons from in vitro and in vivo studies with an extract of Ginkgo biloba. Biochemical Pharmacolo- gy. 2002;64(5-6):913-917. 22 . Ekstrakt z liści miłorzębu japońskiego. https://sylveco.pl/ekstrakt-z-lisci- -milorzebu-japonskiego/. Accessed 01.05.2022. 23 . Ermel P. Olej z wiesiołka, Właściwości, zastosowanie, kosmetyka. https:// www.chillizet.pl/Uroda-i-Moda/Pielegnacja/Olej-z-wiesiolka-wlasci- wosci-zastosowanie-kosmetyka-10441/. Accessed 23.06.2022. 24 . Właściwości – olejek z wiesiołka. https://www.kierunekkosmetyki.pl/ar- tykul,55239,jakie-wlasciwosci-kosmetyczne-posiada-wiesiolek.html. Ac- cessed 23.06.2022. 25 . Bojarowicz H, Przygoda M. Powszechność stosowania kofeiny oraz jej dzia- łanie na organizm. Problemy Higieny i Epidemiologii. 2012;93:8-13. 26 . Czerpak R, Jabłońska-Trypuć A. Roślinne surowce kosmetyczne. Gdańsk: MedPharm Polska: 2008:69-83. 27 . Matysek-Nawrocka M, Cyrankiewicz P. Substancje biologiczne aktywne pozyskiwane z herbaty, kakao i kawy oraz ich zastosowanie w kosmetyce. Postępy Fitoterapii. 2016;17(2):139-144. 28 . Szydłowska M. Zdrowie i uroda z natury. Warszawa: Wydawnictwo SBM; 2013:7. 29 . Boho-Janiszewska A, Górecka A. Zastosowanie olejku różanego w kre- mach do pielęgnacji cery naczyniowej. In: Kiełtyka-Dadasiewicz A, ed. Rośliny w nowoczesnej kosmetologii. Lublin: Wydawnictwo Akademickie WSSP; 2016:54. 30 . Małysa A, Kowalska M. Rola skwalanu z oliwy z oliwek w kształtowaniu właściwości fizykochemicznych i użytkowych dwufazowych płynów do kąpieli. In: Kiełtyka-Dadasiewicz A, ed. Rośliny w nowoczesnej kosmetolo- gii. Lublin: Wydawnictwo Akademickie WSSP; 2016:81. otrzymano / received: 04.04.2024 | poprawiono / corrected: 12.04/2024 | zaakceptowano / accepted: 18.04.2024 4 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 30 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” NSkwalan Skwalan (INCI: Squalane) to tłusta i oleista substancja, która jest naturalnym składnikiem ludzkiego sebum. Jego szczegól- ną cechą jest błyskawiczne wchłanianie. Skwalan jest prze- ciwutleniaczem, zapobiega uszkodzeniom powodowanym przez UV i powstawaniu plam starczych, stymuluje wzrost ko- mórek i posiada właściwości antybakteryjne. Jako składnik spoiwa międzykomórkowego wpływa na utrzymanie odpo- wiedniej struktury wodno-lipidowej, która zapewnia prawi- dłowe nawodnienie skóry. Zapewnia jej miękkość, elastycz- ność oraz chroni przed parowaniem wody z wnętrza skóry, dodatkowo lekkie działanie bakterio- i grzybobójcze skwalanu chroni uszkodzoną skórę przed infekcjami. Skwalan to rów- nież antyoksydant chroniący lipidowe struktury skóry przed utlenianiem i wolnymi rodnikami pomagając utrzymać dobrą kondycję skóry oraz opóźnić efekty jej starzenia. Działa nawil- żająco, wzmacnia naturalną barierę lipidową skóry, lekko na- tłuszcza [30]. Ważną funkcją skwalanu jest zwiększanie trans- portu składników aktywnych w głąb skóry. Skwalan wykazu- je wysokie powinowactwo do lipidowych struktur naskórka, dobrze penetruje do głębszych warstw skóry i stanowi bar- dzo dobry nośnik dla składników biologicznie aktywnych ta- kich jak witamina A, E i innych surowców biologicznie czyn- nych rozpuszczalnych w tłuszczach. Skwalan pomaga również utrzymać prawidłowy poziom nawilżenia skóry, zapobiegając jej nadmiernemu złuszczaniu. Tworzy na powierzchni skó- ry film wzmacniający naturalną barierę lipidową skóry. Ze względu na właściwości nawilżające i regeneracyjne zaleca- ny jest do stosowania w kosmetykach do cery dojrzałej, aler- gicznej, atopowej i z egzemą, trądzikowej (redukuje przebar- wienia, blizny potrądzikowe), podrażnionej i po opalaniu, dla osób o skłonnościach alergicznych. Można go stosować bez- pośrednio na skórę (np. do masażu) oraz jako składnik goto- wych kosmetyków. Jest stosowany jako substancja zwiększa- jąca rozproszenie barwnika w pomadkach, powodując wysoki połysk. Spełnia funkcję utrwalacza przedłużającego trwałość perfum, w kremach uniemożliwia utratę wody ze skóry, po- przez odtworzenie jej warstwy hydrolipidowej [30]. PODSUMOWANIE Skóra zmienia się wraz z wiekiem. Po 30. roku życia procesy jej starzenia ulegają przyśpieszeniu, co związane jest z czynnika- mi zewnątrzpochodnymi oraz obniżeniem poziomu hormo- nów żeńskich, takich jak estrogen i progesteron. Skóra osią- ga dojrzałość około 40-45. roku życia. Cechuje ją odwodnie- nie, nierównomierny koloryt oraz zmniejszenie elastyczności. Pielęgnacja skóry dojrzałej oparta na naturalnych składni- kach o wielokierunkowych właściwościach pozwala dostar- czyć skórze odpowiednich witamin, minerałów i innych sub- stancji bioaktywnych opóźniających procesy starzenia. LITERATURA / REFERENCES 1 . Zegarska B, Woźniak M. Przyczyny wewnątrzpochodnego starzenia się skóry. Gerontologia Polska. 2006;14(4):153-157. 2 . Szcześniak A. Jak działają kosmetyki anti-aging i jakie składniki aktyw- ne zawierają? Wyjaśniamy! https://www.topestetic.pl/blog-uroda/jak- -dzialaja-kosmetyki-anti-aging-i-jakie-skladniki-aktywne-zawiera- ja-wyjasniamy?srsltid=AfmBOorLpfuZdtNOY7KJFnf78o3_d75Hg4B- t0vudmj8vGJJfaHyh6y1/. Accessed 28.03.2024. 3 . Maślanka E. Historia kosmetologii – od starożytności po współczesność. https://www.sztukakosmetologii.pl/historia-kosmetologii-od-starozytno- sci-po-wspolczesnosc-czesc-i/. Accessed 23.06.2019. 4 . Martini MC. Kosmetologia i farmakologia skóry. Warszawa: Wyd.PZWL; 2007. 5 . Kadzik-Wasyl M, Jurzak M. Wpływ hormonów na starzenie się skóry. In: Goździalska A, Jaśkiewicz J, eds. Stan skóry wykładnikiem stanu zdrowia, Kraków: Oficyna Wydawnicza AFM; 2012:45-46. 6 . Grządziel P, Goździalska A. Etiologia oraz możliwości spowalniania proce- sów starzenia się skóry. Aesth Cosmetol Med. 2022;11(1):3-10. https://doi.org/10.52336/acm.2022.001 7 . Odachowska A. Indycza szyja – przyczyny. Jak się jej pozbyć? https://resibo.pl/ blog/indycza-szyja-przyczyny-jak-sie-jej-pozbyc/. Accessed 25.03.2024. 8 . David D, Giannini C, Chiarelli F, Mohn A. Text neck syndrome in children and adolescents. Int J Environ Res Public Health 2021;18:1565. 9 . Fodrowska A. Tech neck, czyli jak mogą powstawać zmarszczki na szyi? https://projektaging.pl/tech-neck-czyli-jak-moga-powstawac-zmarszczki- -na-szyi/. Accessed 24.03.2024. 10 . Günther A. Betulina i jej pochodne. Chemia w szkole. 2016;7:35-37. 11 . Olejek z pestek winogron. https://sylveco.pl/olej-z-pestek-winogron/. Ac- cessed 01.05.2019. 12 . Olejek jojoba. https://sylveco.pl/olej-jojoba-2/. Accessed 01.02.2024. 13 . Sierant A. Olejek jojoba: właściwości i zastosowanie w kosmetyce. https:// www.poradnikzdrowie.pl/uroda/kosmetyki/olej-jojoba-wlasciwosci-i-zasto- sowanie-w-kosmetyce-aa-addw-hDdo-dbeH.html/. Accessed 24.06.2023. 14 . Olej sojowy. https://sylveco.pl/olej-sojowy-2/. Accessed 01.05.2019. 15 . Ekstrakt z hibiskusa.https://sylveco.pl/ekstrakt-z-hibiskusa/. Accessed 01.05.2023. 16 . Siemieniuk E, Skrzydlewska E. Koenzym Q10 – biosyneteza i znaczenie biologiczne w organizmach zwierząt i człowieka. Postępy higieny i medy- cyny doświadczalnej. 2005;59:150-159. 17 . Sikora M. Antyoksydanty – ochrona dla preparatu kosmetycznego, walka ze starzeniem skóry. Rynek chemii gospodarczej i kosmetyków. 2005;7-8:12-15. 18 . Sikora M. Ważne odkrycie kosmetyki Koenzym Q 10. Chemia kosmetyczna i gospodarcza. 2001;12:47-49. 19 . Ponto LLB, Schultz SK. Ginkgo biloba extract: Review of CNS effects. Annals of Clinical Psychiatry. 2003;15:109-110. https://doi.org/10.1023/A:1024688326023 20 . Bodalski T, Karłowicz-Bodalska K. Ginko Biloba L. – miłorząb dwuklpaowy: chemizm i działanie biologiczne. Postępy fitoterapii. 2006;4:196-204. 21 . Gohil K. Genomic responses to herbal extracts: lessons from in vitro and in vivo studies with an extract of Ginkgo biloba. Biochemical Pharmacolo- gy. 2002;64(5-6):913-917. 22 . Ekstrakt z liści miłorzębu japońskiego. https://sylveco.pl/ekstrakt-z-lisci- -milorzebu-japonskiego/. Accessed 01.05.2022. 23 . Ermel P. Olej z wiesiołka, Właściwości, zastosowanie, kosmetyka. https:// www.chillizet.pl/Uroda-i-Moda/Pielegnacja/Olej-z-wiesiolka-wlasci- wosci-zastosowanie-kosmetyka-10441/. Accessed 23.06.2022. 24 . Właściwości – olejek z wiesiołka. https://www.kierunekkosmetyki.pl/ar- tykul,55239,jakie-wlasciwosci-kosmetyczne-posiada-wiesiolek.html. Ac- cessed 23.06.2022. 25 . Bojarowicz H, Przygoda M. Powszechność stosowania kofeiny oraz jej dzia- łanie na organizm. Problemy Higieny i Epidemiologii. 2012;93:8-13. 26 . Czerpak R, Jabłońska-Trypuć A. Roślinne surowce kosmetyczne. Gdańsk: MedPharm Polska: 2008:69-83. 27 . Matysek-Nawrocka M, Cyrankiewicz P. Substancje biologiczne aktywne pozyskiwane z herbaty, kakao i kawy oraz ich zastosowanie w kosmetyce. Postępy Fitoterapii. 2016;17(2):139-144. 28 . Szydłowska M. Zdrowie i uroda z natury. Warszawa: Wydawnictwo SBM; 2013:7. 29 . Boho-Janiszewska A, Górecka A. Zastosowanie olejku różanego w kre- mach do pielęgnacji cery naczyniowej. In: Kiełtyka-Dadasiewicz A, ed. Rośliny w nowoczesnej kosmetologii. Lublin: Wydawnictwo Akademickie WSSP; 2016:54. 30 . Małysa A, Kowalska M. Rola skwalanu z oliwy z oliwek w kształtowaniu właściwości fizykochemicznych i użytkowych dwufazowych płynów do kąpieli. In: Kiełtyka-Dadasiewicz A, ed. Rośliny w nowoczesnej kosmetolo- gii. Lublin: Wydawnictwo Akademickie WSSP; 2016:81. otrzymano / received: 04.04.2024 | poprawiono / corrected: 12.04/2024 | zaakceptowano / accepted: 18.04.2024 4 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 33 PREZENTACJA KOSMETOLOGIA ESTETYCZNA P CO TO SĄ DRONY KOSMETYCZNE COSMETIC DRONE®? Drony kosmetyczne to najnowocześniejsze no- śniki o niewielkich rozmiarach 220 nm, w któ- rych substancja aktywna jest bezpiecznie „uśpio- na” aż do chwili dotarcia do komórki docelowej, np. do fibroblastu. Kapsułki X50 inspirowane dronami mają inteligentny system naprowadza- nia, zapewniający nakierowanie, zakotwiczenie i uwolnienie substancji aktywnej do cytoplazmy komórki docelowej, nawet w skórze właściwej. JAK DZIAŁA PEPTYD MIEDZIOWY ZAMKNIĘTY W DRONACH COSMETIC DRONE®? Naprowadzający aktywny ligand peptydowy znajdujący się na powierzchni nośnika, dzięki powinowactwu do receptora FGFR, selektywnie prowadzi kapsułkę do fibroblastów w głębokich warstwach skóry. Tam na drodze endocytozy materiał kapsułkowany jest uwalniany do cyto- plazmy fibroblastu, co w konsekwencji stymuluje i indukuje wewnątrzkomórkową produkcję białek macierzy pozakomórkowej (kolagenu, elastyny, proteoglikanów, lamininy, fibronektyny). Dzięki ligandowi skuteczność selektywnego transportu i dotarcie do fibroblastów wzrasta aż o 80%! Ta inteligentna technologia kosmetycznych dronów (Cosmetic Drone®) to wynik 14 lat badań i rozwoju, zapewniający najwyższą biodostępność składników aktywnych oraz gwarantujący ich sta- bilność, przenikanie transepidermalne i celowane dostarczenie dokładnie do miejsca działania. Stop- niowe uwalnianie zapewnia również wyższą sku- teczność działania, nawet przy niskim dozowaniu. UNIKALNE POŁĄCZENIE SYNERGICZNIE Nowa linia Anti-Age Norel Dr Wilsz to unikalne po- łączenie synergicznie działających substancji ak- tywnych, w tym peptydu miedziowego, w dronach kosmetycznych Cosmetic Drone®, a także Timlog™ – roślinnego odpowiednika ludzkiego TIMP, krzemu, Holobiosys® – fermentowanego ekstraktu z ko- rzenia gorczycy, białej herbaty, kwasu ferulowego, witamin A, E, C, olejów kahai, bawełnianego, masła jaśminowego, pantenolu i alantoiny. SKUTECZNOŚĆ POTWIERDZONA W BADANIACH APARATUROWYCH Już 4-tygodniowa pielęgnacja Anti-Age Norel Dr Wilsz zapewnia spektakularne efekty: • poprawa jędrności i napięcia skóry o 23%*, • spłycenie zmarszczek o 16%**, • wzrost nawilżenia o 12%***. Anti-Age doskonale pielęgnuje cerę dojrzałą z oznakami starzenia, takimi jak: odwodnienie, zmniejszenie elastyczności, utrata gęstości skó- ry i zmarszczki. Produkty profesjonale Anti-Age pozwalają opracować pełen program naprawczy skóry, wsparty codzienną pielęgnacją domo- wą, która jest niezbędna do osiągnięcia pełnych efektów anti-aging. * badanie CutiScan CS 100 przeprowadzone na grupie 10 osób w wieku 48-55 lat ** badanie NATI V3 przeprowadzone na grupie 10 osób w wieku 48-55 lat *** badanie Corneometr® CM825 przeprowadzone na grupie 10 osób w wieku 48-55 lat Nowość – linia Anti-Age oparta na multipeptydowym kompleksie przeciwzmarszczkowym. Transport substancji aktywnych przez skórę to największe wyzwanie przy tworzeniu nowoczesnych formuł kosmetycznych. Sama skuteczność poszczególnych substancji aktywnych jest szeroko przebadana, jednak dopiero ich przeznaskórkowy transport ma bezpośrednie przełożenie na efektywność działania kosmetyku. Nowoczesne technologie zdecydowanie wychodzą naprzeciw nowoczesnej kosmetologii, a jedną z nich jest peptyd miedziowy, zamknięty w dronach kosmetycznych Cosmetic Drone®. PEPTYD MIEDZIOWY W DRONACH KOSMETYCZNYCH COSMETIC DRONE® Norel Dr Wilsz Sp. z o.o. ul. Staszica 35, 05-092 Łomianki +48 22 751 15 34 CITY CLINIC BY EXIMIA & BINATURAL A gdyby można było na chwilę uciec do Włoch, napić się espresso, a przy tym zadbać o swój wygląd? Z BiNatural nie ma rzeczy niemożliwych. Poznaj City Clinic by Eximia & BiNatural. To najnowszy projekt franczy- zowy, który szturmem podbija polski rynek beauty. Otwarcie pierwszej lokalizacji już w listopadzie 2024. Połączenie niezwykle skutecznych, włoskich technologii, w akompaniamencie włoskich detali, to rozwią- zanie dla wszystkich, którzy chcą się wyróżnić na rynku. Zaproponuj swoim klientom la dolce vita w najlepszym wydaniu. CIRCA-SHIELD MINERAL SUNSCREEN SPF 30 MINERALNY KREM OCHRONNY Innowacyjna formuła kremu od amerykańskiej marki kosmeceuty- ków Circadia tworzy tarczę chroniącą przed działaniem agresywnych czynników zewnętrznych oraz zapewnia szerokie spektrum ochro- ny przed promieniowaniem UVA/UVB. Produkt zapewnia skuteczną ochronę przed stresem oksydacyjnym oraz zapobiega tworzeniu się wolnych rodników. Chroni przed niebieskim światłem emitowanym przez urządzenia cyfrowe. MESO-XANTHIN F199® PRZEŁOM W PIELĘGNACJI SKÓRY Meso-Xanthin F199® to preparat, który działa na poziomie epigenetycznym. Aktywuje geny w ko- mórkach skóry i wzmacnia ich naturalne funkcje. Wykorzystuje precyzyjne mechanizmy epigene- tyczne, aby odmłodzić komórki skóry na ich gene- tycznym poziomie i poprawiające jej witalność. Starzenie się zmniejsza ekspresję genów, wpływając na funkcjonowanie i wygląd komó- rek. Meso-Xanthin F199® przeciwdziała temu, rewitalizując komórki skóry i przywracając ich naturalne funkcje, co rewolucjonizuje podejście do pielęgnacji skóry. 4 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 36 ARTYKUŁ KOSMETOLOGIA ESTETYCZNA E Egzosomy wraz z ektosomami zaliczane są do pę- cherzyków zewnątrzkomórkowych (EVs, Extra- cellular vesicles), które są wydzielane zarówno przez komórki eukariotyczne, jak i prokariotycz- ne. Ektosomy powstają w wyniku uwypuklenia błony komórkowej i jej wydzielenia, a ich średni- ca może wynosić od 50 nm do 1 µm. Egzosomy są także pęcherzykami zbudowanymi z błony lipido- wej o rozmiarze ok. 100 nm (od 30 nm do 160 nm), a ich powstawanie wiąże się z procesem endocy- tozy i następnie obróbki. Dopiero w dojrzałej for- mie są one wydzielane na zewnątrz komórki. WYJĄTKOWE PĘCHERZYKI Wszystkie typy pęcherzyków zewnątrzkomórko- wych zawierają w zależności od komórki pocho- dzenia wiele składników, w tym lipidy tworzące błonę, integralne białka błonowe i białka zasocjo- wane z błoną, a także cytozolowe, kwasy nukle- inowe: deoksyrybonukleinowy (DNA, deoxyribo- nucleic acid), rybonukleinowy (RNA, ribonucleic acid), oraz czynniki transkrypcyjne i metabolity. Białka Obecność białek, zwłaszcza tych błonowych, nie powinna dziwić, ponieważ w komórkach eu- kariotycznych stanowią one istotny, sięgający nawet 30% masy błony składnik. Białka recep- torowe umożliwiają przekazywanie informacji, inne transport substancji, ale istotne jest także wzajemne rozpoznawanie się komórek i ich ad- hezja. W egzosomach występują zarówno białka integralne, jak i zasocjowane z błoną. Obecność określonych kategorii białek, cha- rakterystycznych dla komórki macierzystej, stanowi marker białkowy i pozwala na podział egzosomów na klasy. Podstawowymi biomer- kerami egzosomów są białka błonowe należące do rodziny tetraspanin, takich jak CD63, CD9 i CD81, a także szereg innych, takich jak integry- ny, powierzchniowe peptydazy, cząsteczki głów- nego układu zgodności tkankowej (MHC, major histocompatibility complex). W egzosomach zi- dentyfikowano również inne białka, jak np. białka cytoszkieletu (aktyna, tubulina), klatrynę, aneksy- ny, a także białka szoku cieplnego i enzymy: dehy- drogenazę gliceroaldehydofosforanową (GAPDH, Glyceraldehyde 3-phosphate dehydrogenase), enolazy, kinazę fosfoglicerynianową i aldolazy. Egzosomy są wydzielane jako układy metabo- licznie, zawierające enzymy biorące udział w ak- tywności komórek, z których zostały wydzielone. Należą do nich CD39, CD73, fosfatazy, pirofosfatazy, aneksyny wiążące wapń oraz transportery fosfo- ranów. Egzosomy zawierają również enzymy edy- tujące RNA, lipazy, proteazy, glikozylotransferazy, glikozydazy i enzymy o aktywności pozwalającej na modyfikowanie zawartości egzosomów. Daje to przypuszczenie, że egzosomy stanowią zasób umożliwiający wytwarzanie makrocząsteczek, które różnią się chemicznie od tych obecnych w komórkach, z których powstały. Zarówno biał- ka związane z błoną, jak i same lipidy zawierają komponent cukrowcowy, który jest istotny w me- chanizmach rozpoznawania egzosomów przez komórki docelowe. Kwasy nukleinowe Zawartość pęcherzyków jest też bardzo różno- rodna i nie ogranicza się tylko do białek. Przy- kładem mogą być kwasy nukleinowe, gdzie występują sekwencje mRNA oraz niekodujące RNA, takie jak małe jądrowe RNA (small nuclear RNA, snRNA), mikro RNA (miRNA) i inne. Takie sekwencje RNA mogą zostać przekazane do do- celowej komórki, realizując tam różne funkcje, polegające zarówno na aktywacji, jak i wycisza- niu procesów. W egzosomach zawarte może być Egzosomy są dzisiaj ważnym zagadnie- niem w naukach biologicznych, medycy- nie i kosmetologii, a badania naukowe rzucają nowe światło na mechanizmy ich powstawa- nia, budowę i realizowane przez nie funkcje. To, że pojawiają się kolejne opracowania na ich temat, nie powinno być zasko czeniem, bo egzosomy są tak różnorodne, jak ich budowa i funkcja. Zrozumienie tych zawiłych kwestii zbliża nas do lepszego wykorzystania nie- zwykłych tworów, jakimi są egzosomy. Egzosomy a stymulacja komórkowa Marcin Wasylewski dr n. biol. w obszarze biochemii, wykładowca akademicki na kierunkach medycznych, biotechnologii i kosmetologii, prowadził badania naukowe w Polsce i laboratoriach europejskich w obszarze biochemii i biomateriałów4 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 37 ARTYKUŁ KOSMETOLOGIA ESTETYCZNA E również jedno- i dwuniciowe DNA, a także DNA genomowe lub mitochondrialne DNA. Chociaż funkcje DNA zawarte- go w egzosomach są wciąż dyskutowane, to uważa się, że jedną z istotnych funkcji jest regulacja procesu zapalnego. Lipidy Mówiąc o egzosomach, nie można zapominać o tworzą- cych je lipidach. Egzosomy można uważać za fizjologiczne liposomy, jednak dwuwarstwa lipidowa ma różnorodną budowę i skład. Zawiera ona różnorodne lipidy, a w tym: fosfatydylocholinę, fosfatydyloserynę, fosfatydyloetano- laminę, fosfatydyloinozytol, cholesterol, ceramidy, sfingo- mielinę i szereg innych. Badania wskazują, że skład lipidów w oczyszczonych egzosomach różni się od składu lipidów w błonie komórkowej czy błonach organelli komórkowych, miejsca pochodzenia egzosomu. Wskazuje to na aktywny proces biogenezy egzosomów, a nie na proste wydzielanie ich ze struktury komórki. REGULACJA KOMUNIKACJI MIĘDZYKOMÓRKOWEJ Różnorodność budowy i zawartości nie ułatwia odpowiedzi na pytanie o funkcje pęcherzyków zewnątrzkomórkowych. Możliwą rolą jest utrzymywanie homeostazy komórek po- przez wydzielanie nadmiarowych składników. Biorąc pod uwagę celowy i regulowany proces ich powstawania, zwłasz- cza w przypadku egzosomów, uważa się, że główną ich rolą jest regulacja komunikacji międzykomórkowej. Komunikacja ta dotyczy zarówno komórek prawidłowych, jak i może być związana z procesem chorobowym. W obu przypadkach w eg- zosomach pokładane są nadzieje na wykorzystanie w leczeniu – tak w diagnostyce, jak i terapii. Aby lepiej zrozumieć funkcje, jakie mogą realizować egzosomy, oraz jak można je wykorzy- stać, warto przyjrzeć się procesom, w których powstają. Egzosomy powstają przez wpuklenie błony zawierającej białka błonowe oraz zewnątrzkomórkowe białka rozpusz- czalne. W rezultacie powstają wczesne endosomy (ESE, early-sorting endosome), które podlegają obróbce w apara- cie Golgiego i w retikulum endoplasmatycznym, a w proce- sie dojrzewania przekształcają się w późne endosomy (LSE, late-sorting endosomes), z których mogą powstać ciałka wie- lopęcherzykowe (MVB, multivesicular body) zawierające na- nopęcherzyki (ILV, intraluminal vesicles), z których powstaną przyszłe egzosomy. MVB mogą zostać zdegradowane w lizo- somach lub autofagosomach albo zfuzjować się z błoną ko- mórkową i wydzielić nanopęcherzyki jako egzosomy. Podczas transportu egzosomów w cytozolu istotną rolę odgrywa kompleks białkowy (ESCRT, endosomal sorting complex required for transport), który bierze udział w sor- towaniu zawartości egzosomów. Ponadto, według najnow- szych badań, w transporcie i fuzji błon wewnątrz przedzia- łów MVB oraz w sekrecji egzosomów uczestniczą także białka z rodziny Rab. Podsumowując, egzosomy to małe pęcherzyki zamknię- te błoną lipidową, zawierające szereg takich substancji, jak białka, kwasy nukleinowe, lipidy i inne substancje, po- wstające w złożonym procesie i ulegające zmianom w trak- cie swojego życia. Rozpoznają one aktywnie komórki, do których przekazują swój ładunek i jednocześnie zawartą w nim informację. Ta informacja może mieć różny charak- ter, zarówno promujący odbudowę komórek, jak i aktywu- jący apoptozę, oraz mieć charakter immunomodulacyjny i być związany z odpowiedzią na infekcję. U ssaków funkcje egzosomów mogą być związane z reprodukcją i rozwojem, a także mogą dotyczyć metabolizmu i układu krążenia, jak również z układem nerwowym. ZASTOSOWANIE Osobnym zagadnieniem jest możliwość wykorzystania eg- zosomów. Kliniczne zastosowania w pierwszej kolejności wiążą się z ich wykorzystaniem w diagnostyce, a ponieważ same egzosomy stanowią cząstkę komórek, z których po- wstały, dają one wgląd w stan tych komórek i procesy bie- gnące z ich udziałem. To podejście wpisuje się w koncepcję analizowania płynów ustrojowych, szukając markerów różnych procesów biegnących w komórkach i znane jest pod angielskim terminem liquid biopsy – „biopsja płyn- na”. Innym podejściem jest wykorzystanie egzosomów do kierowania leków w zaplanowany sposób do miejsc doce- lowych. To podejście określane terminem targeted drug delivery – „celowane dostarczanie leków”, jest obecnie wyko- rzystywane, jednak egzosomy mogą dać nowe możliwości. Pojawia się coraz więcej badań nad możliwością wyko- rzystania komórek macierzystych w procesach regenera- cyjnych. Wskazuje się na zdolność mezynchymalnych ko- mórek macierzystych (MSC, mesenchymal stem/stromal cel) do uczestnictwa w procesach naprawy i regeneracji tkanek, co jest zapośredniczone poprzez pęcherzyki zewnątrzko- mórkowe, a w szczególności egzosomy. Ich zastosowanie niesie wiele korzyści przy jednocześnie niskim poziomie ryzyka w związku z niską immunogennością. Egzosomy nie są więc sezonową modą, ale ważnym zagadnieniem za- równo medycyny, jak i kosmetologii. BIBLIOGRAFIA 1. Pegtel DM, Gould SJ. Exosomes. Annual review of biochemistry. 2019;88:487-514. 2. Ratajczak MZ, Ratajczak J. Extracellular microvesicles/exosomes: discovery, disbelief, acceptance, and the future? Leukemia. 2020;34(12):3126-3135. 3. Kalluri R, LeBleu VS. The biology, function, and biomedical applications of exo- somes. Science. 2020;367(6478):eaau6977. 4. Isaac R, Reis FCG, Ying W, Olefsky JM. Exosomes as mediators of intercellular crosstalk in metabolism. Cell metabolism. 2021;33(9):1744-1762. 5. Yin K, Wang S, Zhao RC. Exosomes from mesenchymal stem/stromal cells: a new therapeutic paradigm. Biomarker research. 2019;7:1-8. 6. Zhao H, Li Z, Wang Y, et al. Bioengineered MSC-derived exosomes in skin wound repair and regeneration. Frontiers in Cell and Developmental Biology. 2023;11:1029671.Next >