< Previous 3 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 19 PREZENTACJA KOSMETOLOGIA ESTETYCZNA P pHformula stosuje unikalne podejście do re- surfacingu skóry. Formuły zawierają PH-DVC™ (Delivery Vehicle Complex), ekskluzywny kom- pleks nośników dostarczających, który zapew- nia szybką penetrację i lepszą biodostępność składników aktywnych, minimalizując skutki uboczne. CZYM JEST RESURFACING SKÓRY? Resurfacing skóry to proces odnawiania zew- nętrznej warstwy skóry w celu poprawy jej wy- glądu i zdrowia. Tradycyjne metody, jak peelingi chemiczne, często wiążą się z długim okresem rekonwalescencji i ryzykiem podrażnień. Jed- nak pHformula oferuje nowoczesne rozwiązanie w postaci kontrolowanego chemicznego resur- facingu, który jest bezpieczny i skuteczny. DLACZEGO LETNI RESURFACING Z PHFORMULA JEST BEZPIECZNY? Tradycyjne peelingi chemiczne są odradzane latem ze względu na ryzyko podrażnień i prze- barwień. Jednak pHformula zmienia zasady gry. Dzięki innowacyjnym składnikom i technologii PH-DVC™, produkty pHformula umożliwiają bez- pieczne zabiegi resurfacingu skóry przez cały rok. Składniki farmaceutyczne w produktach pHformula są starannie dobrane, aby minima- lizować ryzyko podrażnień i maksymalizować efektywność. Dzięki temu nawet osoby z wraż- liwą skórą mogą korzystać z resurfacingu bez obaw o negatywne skutki. Formuły pHformula są delikatne dla skóry, co jest kluczowe w letnich miesiącach. Dzięki PH-DVC™, okres rekonwalescencji jest krótszy niż w przypadku tradycyjnych pe- elingów. Klienci szybko wracają do codziennych aktywności, ciesząc się poprawą wyglądu skóry. Regularne stosowanie produktów pHformula pozwala na utrzymanie zdrowego wyglądu skóry przez cały rok. JAK DZIAŁA TECHNOLOGIA PH-DVC™? Technologia PH-DVC™ to serce pHformula. Jest to kompleks nośników dostarczających, który umożliwia głęboką penetrację składników ak- tywnych w skórę. Dzięki tej technologii składni- ki aktywne są dostarczane do głębszych warstw skóry. PH-DVC™ zapewnia również lepszą biodo- stępność składników, co oznacza, że skóra może w pełni wykorzystać ich dobroczynne działanie. KOMPLEKSOWE PODEJŚCIE DO ZDROWIA SKÓRY pHformula oferuje kompletny system leczenia dla profesjonalistów, takich jak kosmetolodzy, pielęgniarki estetyczne i lekarze. System ten jest zaprojektowany w celu osiągnięcia optymalnych wyników w leczeniu czterech głównych schorzeń skóry: starzenia, przebarwień, trądziku i skóry wrażliwej. Produkty pHformula są dostosowane do indywidualnych potrzeb klientów, co zapew- nia, że każdy zabieg jest skuteczny, bezpieczny i dostosowany do specyficznych wymagań skóry. Letni resurfacing skóry z pHformula to innowa- cyjne podejście do pielęgnacji, które rewoluc- jonizuje sposób dbania o cerę. Marka pHformula jest liderem w dziedzinie resurfacingu i mistrzem w sztuce pielęgnacji skóry, co pozwala cieszyć się zdrową, piękną skórą bez względu na porę roku. Marka dermatologiczna z siedzibą w Barcelonie – pHformula od lat wyznacza nowe standardy w dziedzinie pielęgnacji skóry. Reprezentowana w ponad 45 krajach na całym świecie, pHformula jest pionierem w kontrolowanym chemicznym resurfacingu skóry. Ta metoda poprawia wygląd skóry i jej zdrowie dzięki farmaceutycznym składnikom najwyższej jakości. Marka, która rewolucjonizuje pielęgnację skóry. SZTUKA LETNIEGO RESURFACINGU PHFORMULA ODKRYJ NOWĄ ERĘ PIELĘGNACJI SKÓRY Magdalena Kozak Brand Manager marki pHformula Poland, główny szkoleniowiec marki pHformula STRESZCZENIE Promieniowanie ultrafioletowe i jego wpływ na skórę są na- dal intensywnie badane przez naukowców. Ochrona przed szkodliwym działaniem UV to jeden z najczęściej omawia- nych tematów w gabinetach kosmetologicznych i dermato- logicznych. Celem pracy był przegląd literatury na temat promienio- wania ultrafioletowego, jego pozytywnego oraz negatywnego wpływu na stan skóry. Przytoczono informacje dotyczące ro- dzajów promieniowania oraz sposobów fotoprotekcji. Na przestrzeni ostatnich lat wpływ promieniowania ultra- fioletowego jak i skutki jego zbyt długiej ekspozycji na skórę nie uległy zmianie. Zmieniła się jednak świadomość społecz- na. Umiejętne korzystanie z promieniowania słonecznego oraz odpowiednio dobrana fotoprotekcja opóźniają proce- sy fotostarzenia oraz zmniejszają ryzyko zachorowań na no- wotwory skóry, umożliwiając jednocześnie czerpanie korzy- ści dla organizmu. Słowa kluczowe: promieniowanie ultrafioletowe, nowotwory, fotoprotekcja, fotoochrona, fotostarzenie, filtry UV Dominika Obrzud Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza-Modrzewskiego ul. Gustawa Herlinga-Grudzińskiego 1, 30-705 Kraków +48 724 996 661 obrzud.dominika@gmail.com Sposób cytowania / Cite Obrzud D. Negatywny i pozytywny wpływ promieniowania ultrafioletowego na stan skóry. Aesth Cosmetol Med. 2024;13(3):125-133. https://doi.org/10.52336/acm.2024.019 Negatywne i pozytywne skutki promieniowania ultrafioletowego na stan skóry The negative and beneficial impacts of ultraviolet radiation on the condition of the skin ABSTRACT Ultraviolet (UV) radiation and its effects on the skin continue to be are still intensively studied by scientists. UV protection is one of the most discussed topics in cosmetology and dermatology clinics. The study aimed to review the literature on ultraviolet radiation and its positive and negative influence on skin condition. The article provided information regarding the various types of radiation and techniques for photoprotection. In recent years, there has been no change in the impact of ultraviolet radiation and the consequences of excessive exposure to the skin. Nevertheless, a shift in public awareness is observed. Proper use of solar radiation and careful selection of photoprotection methods can slow down the effects of photoaging and decrease the risk of developing skin cancers, all while enabling the body to receive advantageous outcomes. Keywords: ultraviolet radiation, cancer, photoprotection, photoaging, UV filters WSTĘP Promieniowanie ultrafioletowe (UV, ultraviolet radiation) to- warzyszy Ziemi od niezliczonych lat, jednak dopiero stosun- kowo niedawno zaczęto systematycznie zgłębiać jego efek- ty, zarówno korzystne, jak i szkodliwe. UV to promieniowanie elektromagnetyczne o długości fal mieszczących się w zakre- sie od 100 do 400 nanometrów. Ze względu na swoją krótszą długość fali niż promieniowanie widzialne, jest niewidoczne dla ludzkiego oka [1, 2]. Wśród różnych rodzajów promieniowania elektromagne- tycznego takich jak: promieniowanie gamma, rentgenow- skie (RTG, X-ray radiation), światło widzialne, podczerwone (IR, infrared), mikrofale i promieniowanie radiowe, to jednak This is an article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 Unported (CC BY 4.0) https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/ Review article / Artykuł przeglądowy 3 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 21 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” Npromieniowanie ultrafioletowe (UV) ma największy wpływ na organizm człowieka [1, 2]. Największym, choć nie jedynym, źródłem promieniowania UV jest Słońce. Emitują je również sztuczne źródła, takie jak lampy stosowane w solariach [3]. PROMIENIOWANIE ULTRAFIOLETOWE – RODZAJE I ZAKRES Ze względu na długość fali, promieniowanie ultrafioletowe dzieli się na trzy rodzaje (rys. 1). Promieniowanie UVA Stanowi aż 95% promieniowania UV docierającego do Zie- mi, długość fal mieści się w zakresie 320-400 nm, a natęże- nie jest niezależne od pory roku i dnia. Przenika przez chmu- ry i szyby okienne, a także przez naskórek. Do negatywnych skutków jego działania zaliczane są reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne, a także przebarwienia, teleangiektazje czy namnażanie wolnych rodników [2]. W odpowiednich daw- kach nie wywołuje rumienia, może natomiast nasilać działa- nie UVB. UVA ma zdolność przenikania przez naskórek, do- ciera aż do skóry właściwej. Odpowiedzialne jest więc za po- wstawanie opalenizny, czyli pigmentacji skóry związanej z wytwarzaniem melaniny. Ten rodzaj promieniowania od- grywa kluczową rolę w fotostarzeniu, czyli procesie starzenia się skóry spowodowanym promieniowaniem. Według prze- prowadzonych badań może odpowiadać aż za 80% tego pro- cesu [4]. Na skutek działania promieniowania UVA może do- chodzić do odwodnienia lub wysuszenia naskórka, co w kon- sekwencji przyczynia się do rozpadu lub uszkodzeń włókien kolagenowych, a także stanowi związek z degradacją włókien elastynowych [2, 3]. Promieniowanie UVA dzieli się na dwa zakresy: UVA-1 (340-400 nm) i UVA-2 (320-340 nm), z czego to właśnie UVA-2 wykazuje silniejsze działanie rakotwórcze. Stwierdzono, że im krótsza fala promieniowania, tym więcej energii jest wchłaniane przez skórę, co skutkuje silniejszym oddziaływaniem degeneracyjnym [5]. Promieniowanie UVB Promieniowanie o długości 280-320 nm stanowi 5% promie- niowania UV docierającego do Ziemi. Przenika tylko do war- stwy podstawnej naskórka i ma silne działanie rumieniotwór- cze. Jest więc odpowiedzialne za powstawanie oparzeń [6]. Jego siła uzależniona jest od pory roku i dnia. Najsilniejszy wpływ ma latem w godzinach 10-15 w bezchmurny dzień. UVB jest odpowiedzialne za powstawanie opalenizny i odczynu fo- tochemicznego po okresie utajenia, przyczynia się do syntezy melaniny w skórze, a także witaminy D 3 [3, 6]. Ten rodzaj pro- mieniowania może także powodować osłabienie układu im- munologicznego, zwiększać ryzyko powstawania infekcji oraz zmian nowotworowych również poza obrębem skóry [5]. Promieniowanie UVC Promieniowanie o zakresie fal 100-280 nm uchodzi za naj- bardziej niebezpieczne spośród wszystkich rodzajów UV. Po- siada największą energię, przyczynia się do uszkadzania czą- steczek kwasu deoksyrybonukleinowego (DNA, desoxyri- bonucleic acid) [2]. Do Ziemi dociera w znikomej ilości, gdyż pochłaniane jest przez ozonową warstwę atmosfery. Dzięki swoim zdolnościom degeneracyjnym znalazło zastosowanie w lampach bakteriobójczych, które niszczą między innymi kwasy nukleinowe, białka czy gronkowce. Lampy te wykorzy- Rys. 2 Przenikanie promieniowania UV przez poszczególne warstwy skóry Źródło: [7] Rys. 1 Spektrum promieniowania Źródło: A rchiwum własne autora na podstawie [1] Ultrafi oletŚwiatło widzialnePodczerwień 100280320400700nm 3 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 22 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” Nstywane są do wyjaławiania pomieszczeń, wody czy narzę- dzi. Promieniowanie to działa również drażniąco na spojówki, dlatego podczas działania takich lamp przebywanie w ich po- bliżu jest niedozwolone [2, 3 ,5] (rys. 2). Indeks UV, wartość MED Indeks UV uznawany jest za międzynarodowy standard po- miaru promieniowania ultrafioletowego emitowanego przez słońce danego dnia w określonym miejscu. Indeks ten ma na celu kontrolę nad czasem jaki jest bezpieczny dla przebywa- nia na otwartym słońcu [5, 6]. Indeks przedstawia podział promieniowania w skali od 0 do 11. Początkowo obejmował skalę między 0 a 16, w Polsce jednak nie przekracza 11. W przypadku najniższego wskaźni- ka bezpieczny okres przebywania na słońcu wynosi od nie- ograniczonego po 2 godziny, a w przypadku wyższego jest to czas liczony w minutach. W tabeli 1 przedstawiono poszcze- gólne wskaźniki UV wraz z środkami ochrony odpowiadający- mi poszczególnym zagrożeniom [6]. Minimalna dawka rumieniowa (MED, minimal erythema dose) odpowiada minimalnej dawce promieniowania słonecz- nego wywołującej na niechronionej skórze rumień po 24 godzi- nach od ekspozycji słonecznej. Wartość ta jest inna dla każdego człowieka i uzależniona od predyspozycji i fototypu skóry [5, 9]. Fototypy skóry wg Thomasa Fitzpatricka Fototypami skóry określa się podział według predyspozycji na ekspozycję słoneczną. Dotyczy on naturalnego odcienia skó- ry, włosów, oczu, lecz również tego w jaki sposób i z jaką ła- twością dochodzi do powstawania opalenizny, czyli proce- su wytworzenia melaniny w skórze. Fototypy szeregowane są według szerokości geograficznej. Opracowanie ich w taki sposób zostało przeprowadzone po raz pierwszy w 1975 r. przez lekarza dermatologa Thomasa B. Fitzpatricka i jest ak- tualne do dziś. Dokonywano również klasyfikacji w podobny sposób wzorując się na pierwowzorze Fitzpatricka, jednak to właśnie ten podział (tabela 2) okazuje się najbardziej wiary- godnym [10, 11]. Tabela 2 Fototypy skóry wg Fitzpatricka FototypKolor ceryKolor włosówKolor oczu Ochrona przed UV Opalenizna, skłonność do poparzeń I (celtycki) Bardzo jasna, różowa, często z piegami Bardzo jasny blond, rudy Niebieskie, jasnoszare, jasnozielone Bardzo niska Nigdy się nie opala, bardzo łatwo ulega poparzeniom, za- lecana bardzo duża ochrona II (północnoeuropejski) Jasna, w kierunku mlecznej, mogą występować piegi Jasny lub ciemny blond Niebieskie, zielone, piwne Niska Występuje lekkie brązowienie skóry, często jednak do- chodzi do poparzeń, zalecana ochrona przeciwsłoneczna III (środkowoeuropejski) Śniada, oliwkowa, kremowa Ciemny blond, jasny brąz Zielone, szare, piwne, brązowe ŚredniaCzęsto i dosyć łatwo się opala, rzadko dochodzi do po- parzeń skóry, zalecana ochrona przeciwsłoneczna przy dłuższym przebywaniu na słońcu IV (południowoeuropejski)Mocno śniada Brąz, ciemny brąz Brązowe, piwne Średnia/ wysoka Bardzo łatwo się opala na kolor złoty i brązowy, raczej nie dochodzi do poparzeń skóry V (azjatycki, północnoafry- kański) JasnobrązowaCiemny brąz, czarny Brązowe, piwne, czarne WysokaWystępuje stała opalenizna, nie dochodzi do poparzeń skóry VI (afrykański) Ciemnobrązowa, czarna Ciemny brąz, czarny Brązowe, czarne Bardzo wysoka Występuje stała opalenizna, nie dochodzi do poparzeń skóry Źródło:[12] Tabela 1 Indeks UV INDEKS UV Opis Bezpieczny czas przebywania na słońcu Sposoby ochrony 0-2 Bardzo niski indeks, brak zagrożeń dla człowieka, możli- wość przebywania na zewnątrz w czasie nieograniczonym Bez ograniczeń Jeśli promieniowanie odbija się od leżącego śniegu można zastoso- wać okulary ochronne 3-5 Średni indeks. Średnie zagrożenie podczas dłuższego prze- bywania na słońcu 1-2 godziny W godzinach od 10 do 15, gdy promieniowanie jest największe należy osłaniać ciało ubraniami, oczy okularami przeciwsłonecznymi 6-7 Wysokie zagrożenie podczas dłuższego przebywania na słońcu 0,5-1 godziny Należy ograniczyć przebywanie na otwartym słońcu w godzinach okołopołudniowych. Należy osłaniać ciało jasnymi ubraniami oraz nakładać krem z filtrem. Wskazane nakrycie głowy 8-10Bardzo wysokie zagrożenie podczas przebywania na słońcu15-30 minut Należy postępować jak powyżej, a dodatkowo wskazany jest filtr o wyższym wskaźniku SPF, gdyż istnieje duże ryzyko podrażnienia, opalenia i poparzenia skóry +11 Ekstremalnie wysokie zagrożenie podczas przebywania na słońcu 5-15 minut Należy skrócić czas przebywania na otwartym słońcu do minimum. Stosować wszelkie możliwe sposoby ochrony skóry twarzy i ciała. Bar- dzo duże prawdopodobieństwo poparzenia skóry Źródło:[8] 3 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 23 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” NFOTOSTARZENIE Starzenie się skóry to nieunikniony proces, który u każdego człowieka przebiega w inny sposób. Ze względu na przyczyny wyróżnia się jego trzy najważniejsze rodzaje. • Wewnątrzpochodne (endogenne) ma związek z wiekiem (chronologią), zaburzeniami hormonalnymi nasilającymi się podczas menopauzy oraz z genetyką czyli naturalnym procesem, który wiąże się ze zmianami w obrębie struktu- ry skóry, utratą jej elastyczności i jędrności, pojawieniem się zmarszczek, plam barwnikowych, a także zaburzeń ter- moregulacyjnych [2, 5, 6]. • Zewnątrzpochodne (egzogenne) wiąże się bezpośrednio z narażeniem skóry na czynniki zewnętrzne np. promie- niowanie UV, a także według nowo przeprowadzonych ba- dań na światło widzialne i krótką podczerwień, które rów- nież mają znaczący wpływ na fotostarzenie [13, 14]. Oprócz promieniowania, do tego rodzaju fotostarzenia zaliczane są również czynniki środowiskowe takie jak: zanieczysz- czenie środowiska, toksyny, dym papierosowy, używki, die- ta czy zła pielęgnacja. Do objawów starzenia zewnątrz- pochodnego należy powstawanie głębokich zmarszczek i bruzd, przesuszenie i nadmierne złuszczanie naskórka, powstawanie przebarwień hiperpigmentacyjnych, pającz- ków naczyniowych (teleangiektazje), utrata elastyczności skóry, stany przednowotworowe i nowotworowe [5, 6]. • Mimiczne (miostarzenie) skutki tego rodzaju starze- nia widoczne są najwcześniej, bo już około 25. roku życia. Zmarszczki mimiczne powstają na skutek stale powtarza- jącej się mimiki twarzy, na którą człowiek ma bardzo ogra- niczony wpływ. Powtarzający się skurcz mięśni powoduje wyrobienie bruzd w okolicy czoła, ust, a także oczu [5]. Fotostarzenie jest więc zewnątrzpochodnym czynnikiem starzenia się skóry, wywołanym długotrwałą i powtarzającą się ekspozycją na promieniowanie ultrafioletowe. Zjawiska po- wstające w skórze na skutek działania światła nie mają pier- wotnie charakteru zanikowego, są związane z przewlekłym stanem zapalnym, który stopniowo doprowadza do powsta- wania zmian degeneracyjnych na poziomie tkankowym [6, 11]. Proces starzenia dotyczy wszystkich warstw skóry − od na- skórka aż po tkankę podskórną. Około 50% promieniowania UVA dociera do warstwy brodawkowatej i siateczkowatej skó- ry właściwej, gdzie wpływa bezpośrednio na komórki dendry- tyczne, granulocyty, komórki tuczne, komórki nacieku zapal- nego, limfocyty T, fibroblasty i komórki śródbłonka naczynio- wego. Promieniowanie UVB zatrzymywane jest w 90% przez warstwę rogową naskórka, tylko około 10% dochodzi do jego warstwy żywej [15]. Wszystkie warstwy absorbując promienio- wanie UV prowokują procesy biochemiczne, które stopniowo postępując ujawniają na powierzchni skóry kolejne skutki. Struktury komórkowe takie jak melanocyty zawierają- ce melaninę oraz białka jak hemoglobina w krwinkach czer- wonych odgrywają ważną rolę w ochronie przed promienio- waniem UV wywołując tzw. reakcje fotoindukowane, kolej- no przystępują fotosensybilizatory czyli substancje ulegające rozpadowi poprzez czynnik UV. Następnie dochodzi do po- wstawania wolnych rodników, czyli aktywnych cząsteczek tlenu, które posiadają zdolności uszkadzające dla wielu tka- nek. Między innymi przyczyniają się one do powstawania me- taloproteinaz, które niszczą włókna kolagenowe, a tym sa- mym powodują spadek napięcia i elastyczności skóry, a także do uwalniania mediatorów zapalnych, histaminy, serotoniny, prostaglandyny, rozszerzają naczynia włosowate i powodują powstawanie rumienia i obrzęku [15, 16]. Fotostarzenie – obraz kliniczny Skóra narażona na większe promieniowanie UV zdecydowa- nie szybciej ulega procesom starzenia. Są to zmiany, które stosunkowo trudno jest niwelować i likwidować, szczególnie u osób, które na co dzień nie zachowują odpowiedniej pielę- gnacji zapobiegawczej [16]. Skutki działającego promieniowania najbardziej uwidocz- nione są na obszarach ciała, które w największym stopniu były na nie narażone, a więc: skóra twarzy, szyi, dekoltu, kar- ku, dłoni oraz ramion. Szczególnie narażone są osoby o jasnej karnacji, czyli z niską naturalną barierą ochroną, a więc o fo- totypie I lub II według klasyfikacji Fitzpatricka. Osoby te w du- żym stopniu narażone są na poparzenia skóry w wyniku zbyt dużej ekspozycji na słońce. Przewlekłe poparzenia skórne są przyczyną ciągłych nawracających stanów zapalnych, które z kolei przyczyniają się do powstawania stałych zmian [15, 16]. Na skórze z objawami fotostarzenia widoczne są liczne zmarszczki zlokalizowane szczególnie na twarzy, szyi, dekol- cie i karku związane z elastozą posłoneczną, czyli nadmier- nym nagromadzeniem nieprawidłowych włókien elastycz- nych, co objawia się również powstawaniem głębokich bruzd tworzących romboidalne wzory szczególnie w okolicy kar- ku (tzw. szyja farmera). Elastoza związana jest z degradacją fibryliny na granicy skórno-naskórkowej, białka sieciujące- go włókna elastylowe co oprócz głębokich bruzd może tak- że objawiać się zmianami w postaci guzków lub grudek. Nie- równomierne rozmieszczenie melaniny, uszkodzenie me- lanocytów, zwiększenie ich ilości prowadzi do powstawania zmian barwnikowych takich jak: zmiany hipopigmentacyj- ne oraz hiperpgmentacyjne, plamy soczewicowate, ostuda, brodawki łojotokowe, piegi, rogowacenie posłoneczne. Skóra w ogólnym obrazie przybiera nierównomierny koloryt o żół- tawo-brunatnym zabarwieniu. W warstwie podstawnej na- skórka dochodzi do gromadzenia się jego martwych komórek oraz powstania zmian przerostowych w jego obrębie, co obja- wia się pogrubieniem warstwy rogowej naskórka, jak również jego wzmożoną suchością oraz szorstkością [5, 6]. Następuje trwałe poszerzenie ujść gruczołów łojowych jak i powiększe- nie samych gruczołów oraz pogorszenie przebiegu procesów regeneracyjnych. Pogorszeniu ulega również naturalna bariera hydrolipi- dowa, która stopniowo osłabiając się pozwala na tworzenie 3 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 24 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” Nsię w obrębie skóry reakcji podrażnienia i uwrażliwienia. To- warzyszą temu liczne teleangiektazje, które mogą stopnio- wo przybierać obraz trwałego rumienia, szczególnie w oko- licy oczu i nosa. Zwiększa się transepidermalna utrata wody (TEWL, transepidermal water loss) co może skutkować od- wodnieniem i przesuszeniem skóry [5]. Zmiany w skórze właściwej dotyczą przede wszystkim osłabienia, jak również uszkodzenia włókien kolagenowych i elastynowych, a także upośledzenia mikrokrążenia i zaburzenia angiogenezy. Za- burzona jest również funkcja proteoglikanów i glikozamino- glikanów wiążących wodę [15, 16]. Włókna sprężyste stają się osłabione i pofałdowane. Pod wpływem długotrwałej ekspo- zycji na słońce dochodzi również do inicjacji przewlekłego stanu zapalnego, co prowadzi do powstawania nacieków ko- mórek zapalnych m.in. makrofagów, limfocytów czy masto- cytów [16-18]. W 1997 r. dokonano klasyfikacji uszkodzeń skóry wynikają- cych z promieniowania UV. Podział ten aktualny jest do dziś. • Stadium I. Pierwszy etap fotostarzenia ujawniający się już w wieku 20-30 lat. Na skórze widoczne są pierwsze obja- wy w postaci drobnych zmarszczek i niewielkich przebar- wień w obszarach najbardziej eksponowanych na promie- nie słoneczne. • Stadium II. Kolejny etap w postępowaniu fotostarzenia, który przychodzi w wieku około 35-50 lat. Widoczne są co- raz mocniej zmarszczki mimiczne, zwłaszcza w okolicy czoła, oczu i ust. Uwidaczniają się także liczne teleangiek- tazje zlewające się stopniowo w rumień. • Stadium III. Dotyczy osób powyżej 50. roku życia. Na skórze widoczne są liczne przebarwienia i nierówności pigmenta- cyjne, głębokie zmarszczki i bruzdy oraz rogowacenie. • Stadium IV. Zaawansowane fotostarzenie. Charakteryzuje się żółtawo-brunatnym zabarwieniem skóry, znaczącą utra- tą elastyczności i jędrności skóry spotęgowaną poprzez jej suchość i odwodnienie. Towarzyszy temu znaczny spadek pracy gruczołów łojowych i potowych, a także wzmożone ry- zyko powstawania nowotworów skóry [10, 15, 16]. Fotografia 1 przedstawia 61-letnie bliźniaczki. Jedna z nich (po lewej) była narażona na ekspozycję słoneczną o około 10 godzin tygodniowo dłużej niż jej siostra (po prawej). NOWOTWORY SKÓRY Oprócz estetycznych skutków promieniowania ultrafioleto- wego należy zwrócić uwagę na nowotwory skóry. Raki skóry stanowią ponad 30% wszystkich nowotworów występujących u ludzi. Do ich powstawania najczęściej dochodzi u osób o fo- totypie I, II i III, a więc u tych z jaśniejszą karnacją oraz słab- szą naturalną barierą skóry. Prawdopodobieństwo nowotwo- ru rośnie także u osób zamieszkujących regiony świata o du- żym nasłonecznieniu, w rejonach górskich, a także niskich szerokościach geograficznych oraz wśród osób celowo wy- stawionych na emitowanie sztucznego promieniowania (so- laria) [10, 11, 16]. Największe ryzyko zachorowalności wystę- puje wśród rasy kaukaskiej, nieco mniejsze wśród Latynosów, najmniejsze u Azjatów i Afroamerykanów. Wyróżnia się: czerniaka – nowotwór o największej złośli- wości oraz niebarwnikowe nowotwory skóry: rak podstaw- nokomórkowy, rak kolczystokomórkowy oraz rak z komórek Merkla [10, 11]. Rak podstawnokomórkowy Rak podstawnokomórkowy (BCC, basalcell carcinoma) jest najczęściej pojawiającym się nowotworem złośliwym skó- ry. Stanowi aż 80% wszystkich raków skórnych. Częściej ob- serwowany jest u osób rasy kaukaskiej oraz osóbp owyżej 65. roku życia, nie jest jednak wykluczony u osób młodszych (obserwuje się bowiem przyrost zachorowalności wśród pa- cjentów od 30. roku życia) [1, 10]. BCC cechuje powolny wzrost na podłożu stanów przedrakowych takich jak: rogowacenie starcze, róg skórny, skóra pergaminowata, porentgenowskie uszkodzenie skóry bądź też na skórze niezmienionej. Zlo- kalizowany jest najczęściej na skórze twarzy w okolicy nosa, oczodołu, rzadziej w okolicy ucha [1, 10, 17]. Najczęściej przy- biera postać guzkową bądź barwnikową. Pierwsza z nich obejmuje 60% raków podstawnokomórkowych i charakte- ryzuje się w obrazie klinicznym małymi twardymi guzkami często z miejscowym niewielkim owrzodzeniem trudnym w gojeniu. Guzki łatwo ulegają uszkodzeniom mechanicz- nym, dlatego stanowią dużą uciążliwość w miejscach nara- żonych na ów czynnik [1, 21]. Leczenie raka podstawnokomórkowego powinno rozpo- cząć się jak najwcześniej, ponieważ podobnie jak w przypad- ku innych nowotworów, wraz z upływem czasu maleją szan- se na całkowite wyleczenie. Zmianę wycina się wraz z mar- ginesem zdrowych tkanek. U pacjentów, którzy nie zgadzają się na ten rodzaj leczenia, a także w przypadku jakichkolwiek przeszkód istnieje możliwość podjęcia radioterapii. Prawdo- podobieństwo wyleczenia poprzez całkowite usunięcie zmia- Fot. 1 Porównanie bliźniaczek pod względem fotostarzenia skóry Źródło: [19] 3 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 25 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” Nny jest większe, dlatego cieszy się też większą popularnością [10, 21]. Do metod zwalczania BCC wykorzystuje się także inne metody takie jak: farmakoterapię miejscową, laserote- rapię, kriochirurgię lub techniki ablacyjne. Są to jednak me- tody, z których korzysta się w przypadku mało zaawansowa- nych zmian. BCC posiada zdolność do nawracania w miejscu, w którym znajdował się pierwotnie, dlatego bardzo ważna jest obserwacja oraz stała opieka dermatologiczna [10, 21]. Rak kolczystokomórkowy Rak kolczystokomórkowy (SCC, squamous cell carcinoma) rozwija się z keratynizujących komórek naskórka. Może roz- winąć się samoistnie w stosunkowo szybkim tempie na pod- łożu nadmiernego rogowacenia naskórka, w bliznach poopa- rzeniowych, a także w obrębie przewlekłych owrzodzeń. Ma skłonności do tworzenia przerzutów, zwłaszcza do węzłów chłonnych [21]. Podobnie jak w przypadku podstawnokomór- kowego – najczęściej występuje u osób z jasną karnacją (fo- totyp I, II) narażonych na większą ekspozycję na promienio- wanie UV oraz w wieku powyżej 50. roku życia. Głównie zlo- kalizowany jest na skórze twarzy w okolicy nosa, małżowiny usznej, dolnej wargi, ale także na owłosionej skórze głowy, w okolicy sromu lub prącia [22]. SCC może przyjmować różne postacie morfologiczne. Po- czątkowo może przybierać wygląd czerwonej grudki o złusz- czającej się powierzchni lub pokrytej niewielkimi stupami. Kolejno przyjmuje formę guzka o brodawkowatej powierzch- ni. W zaawansowanych stadiach pojawia się owrzodzenie i naciek do głębiej położonych tkanek. Rokowania pacjentów z tego typu nowotworem są lepsze w przypadku wykrycia w początkowym stadium bez przerzu- tów. Dopuszcza się metody leczenia miejscowego: laserotera- pię, krioterapię, również radioterapię, jednak najbardziej ra- dykalną i efektywną metodą jest wycięcie chirurgiczne zmia- ny z marginesem zdrowych tkanek [21, 22]. Tabela 3 zawiera dane statystyczne dotyczące zachorowal- ności i umieralności na nowotwory złośliwe skóry z wyłą- czeniem czerniaka złośliwego w Polsce w latach 2008-2021 (obecnie najnowsze dostępne publicznie raporty) u kobiet i mężczyzn, bez podziału wiekowego według Krajowego Re- jestru Nowotworów. Dane te wskazują na rosnący czynnik za- chorowalności u obu płci, ze znaczącym skokiem w roku 2015 i 2020. Poza rakiem podstawnokomórkowym (BCC) i kolczysto- komórkowym (SCC) wyróżnia się także trzecią postać – raka podstawnokolczystokomórkowego, u którego objawy klinicz- ne sugerują raka podstawnokomórkowego, natomiast obraz histologiczny wykazuje cechy zarówno BCC jak i SCC [21, 22]. Czerniak złośliwy Czerniak (MM, melanoma malignum) należy do grupy najbar- dziej złośliwych nowotworów u człowieka. Stanowi 5% nowo- tworów skóry i wykazuje silną tendencję do przerzutów [24]. W Polsce umieralność jest o 20% wyższa niż w Europie, przy częstotliwości zachorowań mniejszej o 50%. Za jedną z przy- czyn tego stanu podejrzewa się późną wykrywalność [25]. Tendencja do zachorowania wzrasta z wiekiem, szczególnie pomiędzy 40. a 60. r.ż., niewykluczone jest jednak zdiagno- zowanie czerniaka u młodszych osób. Większe prawdopo- dobieństwo zachorowalności bada się wśród kobiet oraz jak w przypadku pozostałych nowotworów skóry – u osób z ja- sną karnacją (szczególnie o fototypie I lub II). Nabyte, bądź somatyczne zmiany genetyczne, powstałe w wyniku uszko- dzeń DNA spowodowanych działaniem promieniowania UV dają początek powstawaniu czerniaka [22, 24]. MM wywodzi się z barwnikowych komórek skóry – mela- nocytów i rozwija się w 90% na skórze. Może także występo- wać na błonach śluzowych przewodu pokarmowego, gałce ocznej, a nawet w mózgu. Rozwija się ze znamion barwniko- wych, ale również de novo w obrębie zdrowej, niezmienio- nej skóry [21, 22]. Zmiana rozwija się w naskórku, ma jednak skłonność naciekania do niżej położonych tkanek. Często po- wstaje w okolicy plam soczewicowatych czy nieowłosionych zmian barwnikowych. Zdarza się również, iż zmiany dziedzi- czone wykazują większą skłonność do powstawania czernia- ka, tym bardziej jeżeli wśród bliskich krewnych został on zdia- gnozowany [21, 22]. Rokowania czerniaka są stosunkowo dobre pod warunkiem wykrycia go w początkowym stadium. Zmiana nie musi przyj- mować odrębnego wyglądu, czasami jednak uwidaczniają się Tabela 3 Zachorowalność i umieralność na nowotwory złośliwe skóry (z wyłączeniem czernia- ka złośliwego). Badanie przeprowadzone w Polsce w latach 2008-2021 z uwzględnieniem po- działu na płeć Rok Zachorowal- ność kobiet Umieralność kobiet Zachorowal- ność mężczyzn Umieralność mężczyzn 200848982174512201 200952301794758156 201054621654973130 2011625898559182 201270691286212184 20137009107650682 2014757093692895 201568757266449697 201666114725963435 2017720539662139 2018758830699332 2019763038708441 202055777335263670 2021687583666597 Źródło:[23] 3 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 26 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” Nobjawy towarzyszące takie jak: zgrubienie, zaczerwienienie, świąd lub krwawienie zmiany, często określane podczas ba- dania skalą ABCD. Badanie to najlepiej jest przeprowadzić z wykorzystaniem dermatoskopii czyli w dużym powiększe- niu w gabinecie dermatologicznym [21, 22, 24]. • A – Asymetry (asymetria) – czerniak często przybiera asy- metryczny kształt i z czasem zwiększa swoje rozmiary. • B – Border (brzegi) – czerniak może posiadać nierówny, fa- listy lub poszarpany brzeg. Zmiana może również mieć niewyraźne odcięcie od granicy skóry. • C – Colour (barwa) – nieprawidłowością jest, gdy zmiana zmienia swoje zabarwienie, gdy staje się ono niejednolite, przybiera ciemnego, czerwonego lub granatowego odcienia. • D – Differential structures (struktury różnicujące) – w ob- rębie czerniaka mogą uwidaczniać się smugi gałązkowate, sieć barwnikowa, kropki lub ciałka barwnikowe [25]. Leczenie czerniaka złośliwego, jak w przypadku pozostałych nowotworów skóry, dotyczy wycięcia chirurgicznego z margi- nesem zdrowych tkanek. Do pozostałych metod zalicza się ra- dioterapię, chemioterapię czy immunoterapię [21, 22, 24]. W tabeli 4 przedstawiono dane pochodzące z Krajowego Rejestru Nowotworów – liczbę zachorowalności i umieralno- ści na czerniaka złośliwego u kobiet i mężczyzn w Polsce w la- tach 2008-2021. Według przytoczonych danych można zaobserwować, iż w przeciągu 13 kolejnych lat nastąpił wzrost zachorowalno- ści na czerniaka złośliwego wśród kobiet i mężczyzn. Na prze- strzeni ostatnich 35 lat mówi się nawet o podwojeniu tych wartości. Najniższy wskaźnik notowany jest wśród populacji rasy azjatyckiej, najwyższy zaś wśród osób zamieszkujących Australię. Wysoka zachorowalność dotyczy także zamieszku- jących Stany Zjednoczone, gdzie na 100 tysięcy mieszkańców przypada 10-20 pacjentów chorujących na MM [24]. W ska- li światowej wskaźnik ten wzrasta rocznie o 5% ulegając po- dwojeniu co 10 kolejnych lat. W Polsce rocznie wzrasta o oko- ło 10%, co wskazuje na najwyższy przyrost wśród wszystkich rejestrowanych nowotworów złośliwych [24]. POZYTYWNY WPŁYW PROMIENIOWANIA UV Promieniowanie ultrafioletowe oprócz negatywnych skut- ków w postaci oparzenia, fotostarzenia czy powstawania no- wotworów przynosi również wiele korzyści. Stwierdzono, iż słońce przyczynia się do poprawy nastroju i samopoczucia, przede wszystkim jednak odgrywa bardzo ważną rolę w pro- cesie syntezy witaminy D 3 [26]. Witamina D3 Prekursorem witaminy D 3 jest 7-dehydrocholesterol, któ- ry pod wpływem promieniowania o długości fal 290-315 nm przyczynia się do syntezy tej witaminy. Związek ten znajdu- je się w keratynocytach naskórka, a także fibroblastach skóry właściwej, gdzie rozpoczyna przemianę w pełnowartościową naturalną witaminę. Jej nadmiar magazynowany jest w tkan- ce tłuszczowej, skąd może być uwalniany przez okres trwają- cy do dwóch miesięcy [26]. Stosowanie fotoprotekcji według przeprowadzonych ba- dań nie ma znaczącego wpływu na proces jej syntezy [4]. Witamina D 3 czyli „witamina słońca” jest konieczna dla utrzymania prawidłowej równowagi wapniowo-fosforano- wej. Właściwy stosunek między wapniem a fosforem nie- zbędny jest dla utrzymania prawidłowej mineralizacji ko- ści, co ma duży wpływ szczególnie dla dzieci, minimalizując u nich prawdopodobieństwo powstawania krzywicy, u doro- słych natomiast osteoporozy. Bierze udział także w rozwoju i funkcjonowaniu układu nerwowego. Jest istotnym elemen- tem w procesie wzrostu neuronów [26, 27]. Witamina ta pełni również funkcje regulacyjne, modelując procesy wzrostu komórek w wielu tkankach i narządach. Opty- malne stężenie witaminy D 3 chroni przed niekontrolowanymi podziałami komórkowymi zmniejszając tym samym zacho- rowalność na nowotwory jelit, trzustki, sutka, i występowanie chłoniaków. Badania coraz częściej również wskazują na zwią- zek między niedoborami witaminy D 3 a zachorowalnością na Alzheimera czy pojawianie się stanów depresyjnych, a nawet schizofrenii. Badania przeprowadzone w przeciągu ostatnich 20 lat pokazują również, iż zapadalność na wiele nowotwo- rów jest odwrotnie proporcjonalna do szerokości geograficz- nej i stężenia witaminy D w organizmie [26]. W sezonie jesienno-zimowym wśród około 90% społecz- ności Polski dochodzi do niedoboru tej witaminy, zaleca się więc uzupełnianie jej poziomu za pomocą suplementów Tabela 4 Zachorowalność i umieralność na czerniaka złośliwego skóry. Badanie przeprowa- dzone w Polsce w latach 2008-2021 z uwzględnieniem podziału na płeć Rok Zachorowal- ność kobiet Umieralność kobiet Zachorowal- ność mężczyzn Umieralność mężczyzn 200813545551138607 200914825301249614 201014125691250621 201114585801327679 201217526271467675 201316716611496739 201417006351569672 201519036821846764 201620356441750742 201720687131857697 201820536651859797 201920556761849788 202017136681608762 202122186161876661 Źródło:[23] 3 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 27 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” NNext >