< PreviousDominika Wojtas Marta Rogalska 0000-0002-3411-5143 Śląska Wyższa Szkoła Medyczna w Katowicach, ul. A. Mickiewicza 29, 40-085 Katowice +48 791 285 658 rejmund.m@gmail.com Sposób cytowania / Cite Wojtas D, Rogalska M. Analiza składu wybranych emolientów przeznaczonych dla skóry atopowej. Aesth Cosmetol Med. 2024;13(3):85-93. https://doi.org/10.52336/acm.2024.014 Analiza składu wybranych emolientów przeznaczonych dla skóry atopowej Analysis of the composition of selected emollients dedicated to atopic skin STRESZCZENIE Atopowe zapalenie skóry jest przewlekłą chorobą zapalną o złożonym podłożu genetycznym, środowiskowym i immu- nologicznym. Istotnym aspektem leczenia zmian jest przy- wrócenie prawidłowego funkcjonowania bariery naskórko- wej, a zalecanymi produktami pielęgnacyjnymi są emolienty. Celem pracy była analiza składu wybranych osiemdziesię- ciu kosmetyków przeznaczonych dla osób z atopowym za- paleniem skóry. W badaniu uwzględniono kremy, balsamy, emulsje i szampony dostępne w aptekach oraz drogeriach in- ternetowych. Wiedza na temat składu preparatów jest bardzo istotna, ponieważ nieodpowiedni skład może nasilić objawy derma- tozy. Ważne jest, aby stosowane produkty zawierały liczne substancje aktywne i nie zawierały składników, które mogą negatywnie wpływać na skórę zmienioną chorobowo. Słowa kluczowe: atopowe zapalenie skóry, emolienty, alergeny, pielęgnacja skóry ABSTRACT Atopic dermatitis is a chronic inflammatory disease with complex genetic, environmental and immunological background. An important aspect of treating the lesions is restoring the proper functioning of the epidermal barrier, and the recommended skin care products are emollients. The aim of this study was to analyze the composition of selected eighty cosmetics (including creams, lotions, emulsions and shampoos) intended for people with atopic dermatitis, which were available in pharmacies and online drugstores. Knowledge of the preparations is crucial because inadequate composition can exacerbate the symptoms of dermatosis. It is essential that the products used contain numerous active substances and are free from ingredients that can negatively affect the altered skin. Keywords: atopic dermatitis, emollients, allergens, skin care WSTĘP Patogeneza atopowego zapalenia skóry (AZS) jest złożona i nie do końca poznana. Zaostrzenie choroby może być spo- wodowane przez stres, alergeny, zanieczyszczenia powietrza, wody i żywności, infekcje wirusowe i bakteryjne oraz chemi- kalia. Preparaty przeznaczone do pielęgnacji skóry atopowej powinny zawierać emolienty i humektanty, np.: olej konop- ny, mocznik i kwas hialuronowy. Wskazany jest prosty skład o skutecznym działaniu. Niestety niektóre z nich nie są przy- stosowane do potrzeb skóry atopowej [1, 2]. Ponadto wystę- pujące w ich składach konserwanty m.in.: parabeny, tiomer- This is an article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 Unported (CC BY 4.0) https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/ Artykuł oryginalny / Original article 3 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 9 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” Nsal czy fenoksyetanol, substancje zapachowe np.: geraniol, limonen i aldehyd cynamonowy, a także barwniki jak parafe- nylodiamina mogą wywołać niepożądane reakcje [3, 4]. W terapii AZS istotnym pojęciem jest „emolient”, który w języku kosmetologicznym i medycznym posiada dwie róż- ne definicje. Pierwsza odnosi się do substancji hydrofobowej, która jest dodawana do kosmetyków w celu natłuszczenia, zmiękczenia, wygładzenia i pośredniego nawilżenia skóry. Druga definicja opisuje emolient jako gotowy preparat nawil- żający i natłuszczający skórę [5]. CHARAKTERYSTYKA ATOPOWEGO ZAPALENIA SKÓRY Atopowe zapalenie skóry to przewlekła, nawracająca choro- ba zapalna skóry, zazwyczaj zaczynająca się we wczesnym dzieciństwie. Charakteryzuje się silnym świądem oraz specy- ficzną lokalizacją i morfologią zmian chorobowych [2]. Zmia- ny skórne w atopowym zapaleniu skóry można podzielić na ostre, podostre i przewlekłe. Ostre zmiany to bardzo swę- dzące, czerwone, wysiękowe grudki na podłożu rumienio- wym. Towarzyszą im objawy wysiękowe i nadżerki. Zmia- ny podostre charakteryzują się zaczerwienieniem, zadrapa- niami, łuszczącymi się grudkami lub strupami, po których nie pozostają na skórze blizny. Choroba przewlekła charak- teryzuje się zgrubieniem skóry oraz włóknistymi grudkami i guzkami. AZS ma zwykle okresy zaostrzeń i remisji, a obraz wszystkich trzech stadiów choroby może wystąpić jednocze- śnie u tej samej osoby. Świąd i typowe zmiany skórne są kla- sycznymi objawami choroby [6]. Na ich wystąpienie wpływa- ją m.in.: alergeny wziewne, alergeny pokarmowe, stres, czyn- niki klimatyczne, substancje drażniące oraz mikroorganizmy tj. Staphylococcus aureus czy Malassezia spp. [2, 7]. Patofizjo- logia AZS obejmuje złożone interakcje między genetycznymi zaburzeniami struktury i funkcji bariery naskórkowej, pier- wotnymi i adaptacyjnymi odpowiedziami immunologicz- nymi i zapalnymi oraz czynnikami zakaźnymi i środowisko- wymi, dlatego wiele uwagi poświęca się mechanizmom im- munologicznym i zapalnym w rozwoju tej dermatozy [8]. Ze względu na specyfikę objawów AZS, choroba ta jest niemoż- liwa do wyleczenia, istnieją jednak sposoby, aby zniwelować objawy i utrzymać stan remisji [1]. Badania epidemiologiczne i obserwacje kliniczne wska- zują na istnienie pewnej kolejności występowania cho- rób atopowych wraz z wiekiem. Zjawisko to nazwano mar- szem alergicznym. Polega ono na zmianie lokalizacji proce- sów zapalnych, zwiększonej ilości uczulających alergenów oraz pojawianiem się nowych objawów. U około 3% chorych na AZS rozwija się alergiczny nieżyt nosa, u 20-35% astma, a u 15% kliniczne objawy alergii pokarmowej [7]. Podczas kontaktu z alergenami, organizm człowieka wytwa- rza przeciwciała klasy IgM, IgG oraz IgE. Przy pierwszym kon- takcie występuje uczulenie, tworzą się przeciwciała lub limfo- cyty rozpoznające antygen, natomiast każdy kolejny kontakt może wywołać reakcję zapalną, czyli alergię bądź nadwraż- liwość immunologiczną. Reakcje te zostały sklasyfikowane przez Gella i Coombsa w 1963 r. i podzielone na cztery typy re- akcji [9]. Patogeneza AZS jest złożona i nie do końca poznana, natomiast wyniki wielu badań oraz obserwacji klinicznych po- twierdzają udział mechanizmów immunologicznych i nieim- munologicznych. W mechanizmie odpornościowym istotną rolę odgrywają komórki Langerhansa w naskórku, komórki dendrytyczne w skórze właściwej, immunoglobuliny IgE i lim- focyty T. Nieimmunologiczne mechanizmy AZS wiążą się z za- burzeniami procesów biochemicznych naskórka. Występu- ją m.in. zaburzenia w metabolizmie nienasyconych kwasów tłuszczowych, co prowadzi do zaburzeń podziałów komórko- wych czy zaburzenia wydzielania neuropeptydów [10, 11]. NAWILŻANIE SKÓRY Nawilżanie skóry to złożony proces, w którym uczestniczą zarówno naskórek, jak i skóra właściwa. Nawilżenie naskórka zależy od przenikania wody ze skóry właściwej oraz zdolno- ści naskórka do jej zatrzymywania. Istotny wpływ na zatrzy- manie wody ma stan naskórka, prawidłowy przebieg proce- su rogowacenia oraz zdolność naskórka do produkcji natu- ralnego czynnika nawilżającego (NMF, natural moisturizing factor). Proteoglikany obecne w skórze właściwej wiążą wodę, co wpływa na nawilżenie naskórka. Dzięki różnicy ciśnień osmotycznych, woda przenika przez naskórek, gdzie jest czę- ściowo zatrzymywana, a częściowo odparowuje do otoczenia. Poziom nawilżenia zależy m.in. od stanu równowagi między dyfuzją wody a zatrzymaniem jej przez warstwę rogową. Sub- stancjami wiążącymi wodę należącymi do NMF są: amino- kwasy, sole amonowe, kwas moczowy, glukozamina, mlecza- ny, cytryniany, chlorki, formity, fosforany, jony nieorganiczne, kwas piroglutaminowy i mocznik. Zawartość czynnika NMF w zdrowym naskórku waha się od 15 do 30% całkowitej masy warstwy rogowej naskórka. Kosmetyki nawilżające często za- wierają skondensowane mieszaniny poszczególnych skład- ników NMF lub składników o wysokim powinowactwie do naturalnych środków nawilżających [12]. Hydrofilowe substancje nawilżające przyciągają i wią- żą wodę, jednak mają różną zdolność przenikania przez na- skórek. Niektóre działają wyłącznie na jego powierzchni, inne docierają do bariery naskórkowej – zależy to od roz- miaru cząsteczki i jej polarności. Substancje te są higrosko- pijne, a właściwości nawilżające wynikają z obecności grup hydrofilowych, przede wszystkim hydroksylowych, zdolnych do tworzenia wiązań wodorowych z cząsteczkami wody. Nie- które z nich, głównie wielkocząsteczkowe, mogą tworzyć na powierzchni skóry hydrofilowy film, który ogranicza transe- pidermalną utratę wody. Do tej grupy należą między inny- mi: polisacharydy (kwas hialuronowy, chitozan, sok z aloesu i śluz z bulw storczyka), alkohole cukrowe (sorbitol, ksylitol), sól sodowa kwasu pirolidynokarboksylowego, kolagen i kwas piroglutaminowy [12, 13]. 3 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 10 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” NSkładniki okluzyjne ograniczają parowanie i utratę wody poprzez tworzenie hydrofobowej warstwy na powierzchni naskórka. Związki te, nie mieszają się z wodą i stanowią dla niej dobrą barierę. Oznacza to, że po zastosowaniu kosmety- ków zawierających w składzie hydrofobowe składniki nawil- żające, na powierzchni naskórka tworzy się nieprzepuszczal- ny dla wody film. Zapobiega to odparowywaniu wody z po- wierzchni naskórka i jego wysuszeniu [12]. Ta grupa obejmuje substancje naturalne takie jak: woski i ich estry (wosk pszcze- li i carnauba), alkohole tłuszczowe (stearylowy i cetylowy), oleje roślinne (olej ze słodkich migdałów), silikony, fosfolipidy (lecytyna sojowa) [12, 14]. Emolienty Substancja określana jako emolient to związek chemicz- ny, który charakteryzuje się lipofilowymi właściwościami. Zazwyczaj stosuje się go w postaci emulsji typu O/W, któ- ra pozostaje na skórze sprawiając, że staje się ona wygładzo- na, nawilżona, zmiękczona oraz bardziej elastyczna. Zwykle emolienty stanowią od kilku do nawet 30% składu w formu- lacjach typu O/W, natomiast w przypadku emulsji W/O sta- nowić mogą nawet ponad 50% składu formulacji. Funkcja emolientu w produkcie może być różna, głównie pełni funk- cję substancji czynnej, ale może również wpływać na kon- systencję, a nawet pełnić rolę emulgatora. Niekiedy emolien- ty mogą odgrywać istotną rolę na etapie wchłaniania, ponie- waż ułatwiają przezskórne wnikanie substancji biologicznie aktywnych. Najczęściej wykorzystywane emolienty stosowa- ne w celu natłuszczenia skóry w preparatach przeznaczo- nych do skóry pozbawionej wilgoci mogą zostać skategoryzo- wane ze względu na ich budowę chemiczną na: • oleje mineralne (np. parafina), • naturalne i syntetyczne węglowodory (np. skwalen), • alkohole tłuszczowe (np. alkohol cetearylowy), • naturalne i syntetyczne kwasy tłuszczowe (np. kwas steary- nowy), • estry proste i złożone (np. mirystynian izopropylu), • naturalne i syntetyczne trójglicerydy (np. trójgliceryd ka- prylowo-kaprynowy) [15, 16]. Emolienty pozwalają na redukcję głównego objawu AZS, ja- kim jest suchość skóry oraz zapobiegają zaostrzeniom choro- by. Mogą być stosowane jako monoterapia w leczeniu łagod- nych postaci AZS lub jako terapia podtrzymująca i uzupeł- nienie bardziej intensywnego leczenia dla cięższych postaci choroby. Preparaty przeznaczone do tego typu skóry powinny zawierać mieszaniny substancji nawilżających, bez substan- cji o potencjalnie uczulającym [17, 18]. CEL PRACY Celem pracy było zbadanie składu wybranych osiemdzie- sięciu preparatów kosmetycznych dla osób z atopowym za- paleniem skóry, dostępnych na polskim rynku w aptekach i drogeriach internetowych. Analiza koncentrowała się na obecności emolientów oraz substancji klasyfikowanych jako potencjalnie uczulające („problematyczne”). W pracy przyjęto hipotezę, iż kosmetyki przeznaczone dla skóry atopowej nie zawierają w składzie substancji o potwierdzonym potencjale uczulającym oraz substancji zapachowych, natomiast zawie- rają w swoim składzie emolienty. MATERIAŁY I METODY W okresie od czerwca do sierpnia 2022 roku przeanalizowa- no składy osiemdziesięciu wybranych kosmetyków przezna- czonych dla osób z atopowym zapaleniem skóry. Wśród nich znajdowało się 50 produktów pielęgnacyjno-ochronnych ta- kich jak kremy, balsamy i emulsje. Dodatkowo, poddano ana- lizie 30 kosmetyków myjących, takich jak emulsje do mycia ciała oraz szampony. Produkty te były dostępne w aptekach internetowych Olmed, DOZ oraz w drogeriach internetowych Superpharm, Notino i Cocolita. Do analizy zostały włączone tylko produkty opatrzone informacją w nazwie lub opisie pro- duktu, „atopowe zapalenie skóry”, „AZS”. Kosmetyki zostały podzielone na dwie grupy z uwagi na przeznaczenie produk- tu: produkty pielęgnacyjno-ochronne oraz produkty myją- ce. Na podstawie etykiet produktów została przeprowadzona analiza składów opierająca się o nomenklaturę Międzynaro- dowego Nazewnictwa Składników Kosmetycznych (INCI, In- ternational Nomenclature of Cosmetic Ingredients). Do tego celu wykorzystano internetową Bazę danych składników ko- smetycznych (CosIng, Cosmetic Ingredient Database), która zawiera informacje na temat funkcji składników kosmetycz- nych autoryzowanych przez Komisję Europejską. Dzięki ana- lizie składników występujących w poszczególnych kosmety- kach, określeniu ich funkcji, zweryfikowaniu występowania substancji z ograniczonym stężeniem oraz tych zakazanych w kosmetyku, zostały wyodrębnione występujące w ich skła- dzie emolienty oraz substancje o potwierdzonym potencja- le uczulającym. WYNIKI W analizowanych produktach zostały zidentyfikowane 433 składniki. Poszczególne kosmetyki z grupy produktów pie- lęgnacyjno-ochronnych zawierały od 9 do 34 składników (średnio 22), natomiast z grupy produktów myjących od 7 do 35 (średnio 20). Liczba emolientów w pojedynczym produk- cie z grupy produktów pielęgnacyjno-ochronnych mieściła się w przedziale od 0 do 13 (średnio 6), w grupie produktów myjących od 0 do 13 (średnio 3). Składniki problematyczne zawierało ogółem 60 preparatów (75%), w grupie produktów pielęgnacyjno-ochronnych od 0 do 5 (średnio 2), w grupie preparatów myjących od 0 do 6 (średnio 2). W tabeli 1 przed- stawione zostały emolienty występujące w składach analizo- wanych produktów. Najczęściej występującymi emolientami były: parafina ciekła/olej mineralny (36% produktów), alko- hol cetylostearylowy (32,5% produktów) oraz polidimetylo- siloksan (21% produktów). Natomiast najczęściej występują- 3 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 11 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” Ncymi składnikami o potwierdzonym potencjale uczulającym były: fenoksyetanol (31% produktów), benzoesan sodu (19% produktów) oraz parfum (17,5% produktów). W tabeli 2 zapre- zentowano konserwanty obecne w badanych produktach ko- smetycznych, natomiast w tabeli 3 substancje klasyfikowane jako problematyczne [19, 20]. Często wybierany przez producentów konserwant jakim jest fenoksyetanol, może być przyczyną alergicznego zapa- lenia skóry i pokrzywki kontaktowej. Benzoesan sodu także często wykorzystywany jest w kosmetykach jako substancja konserwująca, jednak jedynym skutkiem ubocznym stoso- wania go na skórę mogą być podrażnienia – przy zastoso- waniu 2,5% roztworu odnotowano zwiększoną częstotliwość występowania reakcji pokrzywkowej. Pod określeniem par- fum kryją się złożone mieszanki, zawierające często od 10 do 100 składników, których skład dla konsumenta nie jest jawny. W produktach nie występują żadne substancje zakazane przez aneks III i VI Europejskiej Dyrektywy Kosmetycznej. Je- dynie w składzie 20 preparatów (25%) nie wymieniono żadnej substancji o potwierdzonym potencjale uczulającym. Mimo zawartej przez producenta informacji, że kosmetyk jest prze- znaczony dla skóry atopowej, skład niektórych preparatów może budzić wątpliwości konsumentów. Dokonana analiza składu nie przedstawia generalnej sytuacji na rynku kosme- tyków przeznaczonych dla osób z AZS, ponieważ przeanalizo- wanych zostało tylko 80 preparatów. Dodatkowym utrudnie- niem przy dokonaniu bardziej wnikliwej analizy jest brak do- kładnego stężenia danej substancji w preparacie. Niemniej, istnieje ustalona praktyka, według której gdy stężenie skład- nika wynosi powyżej 1%, podaje się je od największej do naj- mniejszej zawartości w składzie. Natomiast przy stężeniach poniżej 1%, substancje podawane są w dowolnej kolejności. Tabela 1 Emolienty występujące w analizowanych produktach Lp. Nazwa substancji kosmetycznej Ogólna liczba badanych produktów zawierających składnik Liczba produktów pielęgnacyjno- -ochronnych zawierających składnik Liczba produktów myjących zawierających składnik Funkcja substancji kosmetycznej wg bazy CosIng 1. Paraffinum Liquidum (parafina ciekła/olej mineralny) 29 (36%)209 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), antystatyczna, ochronna dla skóry, rozpuszczająca 2. Caprylyl Glycol (glikol kaprylowy) 27 (33,5%)189 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient) pielęgnująca/kondycjonująca włosy, dezodorująca 3. Cetearyl Alcohol (alkohol cetylostearylowy) 22 (27%)211 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient) stabilizująca emulsję, zmętniająca, regulacjąca lepkość, środek powierzchniowo czynny – oczyszczający, emulgujący, wzmacniający pianę 4. Glyceryl Stearate (stearynian glicerolu) 17 (21%)161 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), środek powierzchniowo czynny - emulgujący 5. Helianthus Annuus Seed Oil (olej z nasion słonecznika) 13 (16%)85 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), perfumująca 6. Dimethicone (polidimetylosiloksan) 12 (15%)120 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), zapobiejąca powstawaniu piany, nawilżająca 7. Cannabis Sativa Seed Oil (olej z nasion konopii siewnej) 11 (13,5%)92pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient) 8. Petrolatum (wazelina) 11 (13,5%)110 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), antystatyczna 9. Glyceryl Stearate Citrate (ester gliceryny z kwasami cytrynowym i stearynowym) 9 (11%)90 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), środek powierzchniowo czynny - emulgujący 10. Cyclopentasiloxane (dekametylocyklopentasiloksan) 8 (10%)80 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), rozpuszczalnik, pielęgnująca/ kondycjonująca włosy 11. Canola Oil (olej rzepakowy) 8 (10%)53pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient) 12. Dicaprylyl Carbonate (węglan dioktylu) 8 (10%)80pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient) 3 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 12 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” NLp. Nazwa substancji kosmetycznej Ogólna liczba badanych produktów zawierających składnik Liczba produktów pielęgnacyjno- -ochronnych zawierających składnik Liczba produktów myjących zawierających składnik Funkcja substancji kosmetycznej wg bazy CosIng 13. Hydrogenated Palm Glycerides Citrate (cytrynian uwodornionych glicerydów oleju palmowego) 8 (10%)35pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient) 14. Isopropyl Palmitate (palmitynian izopropylu) 7 (8,5%)52 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), funkcja zapachowa, perfumująca, wiążąca emulsję 15. Glyceryl Oleate (monogliceryd kwasu oleinowego) 7 (8,5%)07 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), funkcja zapachowa, środek powierzchniowo czynny – emulgator 16. Cholesterol (cholesterol) 6 (7,5%)51 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), perfumujący, środek powierzchniowo czynny – emulgator 17. Dimethiconol (polidimetylosiloksan z terminalnymi grupami hydroksylowymi) 6 (7,5%)60 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), zapobiegający powstawaniu piany, nawilżająca 18. Copernicia Cerifera Cera (wosk karnauba) 6 (7,5%)60 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), tworzenie na skórze filmu 19. Hydrogenated Castor Oil (uwodorniony olej rycynowy) 5 (6%)50 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), środek powierzchniowo czynny – emulgujący, oczyszczający, regulator lepkości 20. Sodium Polyacrylate (poliakrylan sodu) 5 (6%)50 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), regulujący lepkość, działanie wzmacniające na włosy, tworzenie na skórze filmu, stabilizator emulsji, wiążąca, absorbująca 21. Behenyl Alcohol (alkohol behenylowy) 5 (6%)32 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), stabilizacja emulsji, regulująca lepkości, wiążąca 22. Isostearyl Isostearate (izostearynian izostearylu) 5 (6%)50 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), wiążąca 23. Cetyl Alcohol (alkohol cetylowy) 5 (6%)41 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), stabilizator emulsji, perfumująca, funkcja zapachowa, środek powierzchniowo czynny – emulgujący, wzmacniający pianę, oczyszczający, regulacja lepkości 24. Oenthera Biennis Oil (olej z nasion wiesiołka) 5 (6%)41pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient) 25. Cera Alba (wosk pszczeli) 4 (5%)40 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), perfumująca, tworzący na skórze film, środek powierzchniowo czynny – emulgujący 26. Squalane (skwalan) 4 (5%)40 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), pielęgnująca/kondycjonująca włosy, odtłuszczająca 27. Nigella Sativa Seed Oil (olej z czarnuszki siewnej) 4 (5%)31 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), perfumująca 28. Simmondsia Chinensis Seed Oil (olej jojoba) 4 (5%)22 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), pielęgnująca/kondycjonująca włosy 29. Glycine Soja Oil (olej sojowy) 4 (5%)22 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), perfumująca 30. Isohexadecane (izoheksadekan) 4 (5%)31 pielęgnująca/kondycjonująca skórę (emolient), rozpuszczająca Źródło:Opracowanie własne 3 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 13 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” NTabela 2 Konserwanty występujące w analizowanych produktach Lp.Nazwa substancji Ogólna liczba badanych produktów zawierających składnik Liczba produktów pielęgnacyjno-ochronnych zawierających składnik Liczba produktów myjących zawierających składnik Funkcja substancji kosmetycznej wg bazy CosIng 1. Benzoic Acid (kwas benzoesowy) 3 (4%)21 składnik perfumujący, konserwant, regulator pH 2. Benzyl Alcohol (alkohol benzylowy) 5 (6%)32 składnik perfumujący, konserwant, rozpuszczalnik, kontroler lepkości 3. Butylparaben (butyloparaben) 1 (1%)10konserwant, składnik maskujący 4. Dehydroacetic Acid (kwas dehydrooctowy) 4 (5%)22konserwant 5. Diazolidinyl Urea (diazolidynylomocznik) 2 (2,5%)11konserwant 6. Ethylparaben (etyloparaben) 3 (4%)30konserwant 7. Methylisothiazolinone (metyloizotiazolinon) 2 (2,5%)02konserwant 8. Methylparaben (metyloparaben) 5 (6%)41konserwant 9. o-Cymen-5-ol (o-cymen-5-ol) 1 (1%)10konserwant 10. Phenoxyethanol (fenoksyetanol) 25 (31%)196konserwant, składnik perfumujący 11. Phenoxyethanol/ Ethylhexylglycerin (fenoksyetanol/ etyloheksylogliceryna) 2 (2,5%)02 składnik bakteriostatyczny, konserwant 12. Potassium Sorbate (sorbitian potasu) 10 (12,5%)37konserwant 13. Propylparaben (propyloparaben) 3 (4%)21konserwant, składnik perfumujący 14. Sodium Benzoate (benzoesan sodu) 15 (19%)313konserwant, składnik maskujący Źródło:Opracowanie własne Tabela 3 Występowanie w analizowanych produktach substancji o innych funkcjach klasyfikowanych jako problematyczne w dyrektywie Komisji Europejskiej Lp.Nazwa substancji Ogólna liczba badanych produktów zawierających składnik Liczba produktów pielęgnacyjno- -ochronnych zawierających składnik Liczba produktów myjących zawierających składnik Funkcja substancji kosmetycznej wg bazy CosIng 1. Acrylamide/Sodium Acrylate Copolymer (kopolimer akryloamidu i akryloilodimetylotaurynian sodu) 1 (1%)01składnik antystatyczny, filmotwórczy 2. Aluminium Stearates (stearynian glinu) 1 (1%)10 przeciwzbrylacz, barwnik, stabilizator emulsji, kontroler lepkości 3. Citrus Limon Peel Extract (ekstrakt ze skórki cytryny) 1 (1%)10 kondycjonujący, emolient, składnik ochronny, składnik tonizujący 4. Cocomide DEA (kokamid DEA) 1 (1%)01 stabilizator emulsji, surfaktant oczyszczający, surfaktant emulgujący, surfaktant spieniacz, kontroler lepkości 3 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 14 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” NLp.Nazwa substancji Ogólna liczba badanych produktów zawierających składnik Liczba produktów pielęgnacyjno- -ochronnych zawierających składnik Liczba produktów myjących zawierających składnik Funkcja substancji kosmetycznej wg bazy CosIng 5. Copper (nano) (nano-miedź) 2 (2,5%)20barwnik 6. Magnesium Stearate (stearynian magnezu) 2 (2,5%)20 przeciwzbrylacz, bufor, barwnik, składnik nawilżający 7. Petrolatum (wazelina) 11 (14%)110składnik antystatyczny, emolient 8. Polyacrylamide (poliakrylamid) 2 (2,5%)20 składnik antystatyczny, wiążący, filmotwórczy 9. Polyacrylate-13 (poliakrylan 13) 1 (1%)10filmotwórczy 10. Polyquaternium-43 (polimeryczna czwartorzędowa sól amoniowa utworzona z akryloamidu, chlorku akryloamidopropylotrimoniowego, sulfonianu 2-amidopropyloakrylamidu i monomerów DMAPA) 1 (1%)01składnik antystatyczny, filmotwórczy 11. Polyquaternium-7 (kopolimer chlorku diallilo dimetyloamoniowego i akryloamidu) 2 (2,5%)02składnik antystatyczny, filmotwórczy 12. Silver (srebro) 1 (1%)01 barwnik, składnik dezodorujący, kondycjonujący 13. Titanium Dioxide (dwutlenek tytanu) 3 (4%)30 absorber UV, filtr słoneczny, składnik zmętniający, barwnik 14. Triethanolamine (trietyloamina) 1 (1%)10 bufor, składnik perfumujący, surfaktant oczyszczający, surfaktant emulgujący 15. Zinc Gluconate (glukonian cynku) 2 (2,5%)11 składnik bakteriostatyczny, składnik dezodorujący, kondycjonujący 16. Zinc Oxide (tlenek cynku) 6 (7,5%)60 składnik bakteriostatyczny, antyzbrylacz, barwnik, składnik ochronny, absorber UV, filtr słoneczny Źródło:Opracowanie własne DYSKUSJA Podstawową terapią atopowego zapalenia skóry jest tera- pia emolientowa stosowana w celu przywrócenia zaburzo- nych funkcji bariery naskórkowej. Powinna być dobrana in- dywidualnie w zależności od nasilenia zmian, stylu życia oraz możliwych alergii. Aby przywrócić prawidłowe funkcjonowa- nie bariery skórnej, której podstawowymi funkcjami są za- pobieganie utracie wody oraz ochrona przed czynnikami ze- wnętrznymi należy wybierać produkty kosmetyczne, które są bogate w składniki wpływające na płaszcz hydrolipidowy, na- turalny czynnik nawilżający oraz związki lipidowe cementu międzykomórkowego [21]. Przeprowadzona analiza wybranych produktów kosme- tycznych przeznaczonych dla osób z atopowym zapaleniem skóry wykazała, że nie zawsze znajdowały się w nich emo- lienty – w 10% badanych produktów nie było ich w ogóle. W pozostałych zidentyfikowano 30 różnych emolientów, przy czym wiele badanych kosmetyków posiadało po kilka sub- stancji natłuszczająco-nawilżających. Średnio w przypadku produktów pielęgnacyjno-ochronnych było to 6 emolientów, a w przypadku produktów myjących – średnio 3. W analizo- wanych produktach występowały także substancje potencjal- nie problematyczne: 14 konserwantów oraz 16 substancji o innych funkcjach klasyfikowanych jako problematyczne. W literaturze przedmiotu można znaleźć wiele badań, któ- re dotyczą analizy składu kosmetyków ze względu na po- wszechny problem występowania substancji alergizujących. Wyniki badania własnego korelują m.in. z wynikami badania przeprowadzonego przez Kordus i Śpiewak (2012), dotyczą- 3 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 15 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” Ncymi występowania substancji o znanym potencjale uczu- lającym nazywanych „problematycznymi”. W pracy Kordus i Śpiewak substancje problematyczne zostały zidentyfikowa- ne w 79% spośród wszystkich analizowanych kosmetyków, natomiast w niniejszym badaniu w 75% produktów, a najczę- ściej występujące substancje należały do grupy konserwan- tów. Tożsame wyniki to także średnia liczba składników pro- blematycznych w pojedynczym preparacie kosmetycznym, w obu badaniach liczba ta wynosiła 2. Kordus i Śpiewak zi- dentyfikowali również parafinę ciekłą jako najczęściej wystę- pujący emolient w składzie kosmetycznym. Jedynie w skła- dzie 21% preparatów nie zidentyfikowali żadnych substancji o znanym potencjale uczulającym, w niniejszych badaniach było to 20% preparatów. Kolejną spójną kwestią jest wyklu- czenie występowania substancji zakazanych do stosowania w kosmetykach przez Dyrektywę Komisji [21, 22]. W badaniu Moszczyńskiej i Śpiewak (2013) korelujące ze sobą wyniki to częstość występowania fenoksyetanolu w pre- paratach dostępnych w drogeriach. Moszczyńska i Śpie- wak wskazali jego obecność w 20% analizowanych produk- tów, natomiast wyniki badania w ramach niniejszej pracy po- twierdziły obecność fenoksyetanolu w 25% analizowanych kosmetyków. Kolejnym zbliżonym do siebie wynikiem była ilość kosmetyków, w których zidentyfikowano przynajmniej jedną substancję o znanym potencjale uczulającym. W bada- niach Moszczyńskiej i Śpiewaka, odsetek kosmetyków „hipo- alergicznych” dostępnych w aptekach wynosił 92%, podczas gdy w drogeriach było to 94%. Natomiast w niniejszym bada- niu odsetek ten wyniósł 75% [23]. W analizie składu przeprowadzonej przez Gorczyc- ką, Plichtę i Śpiewaka (2017) podobny wynik został uzyska- ny w przypadku występowania przynajmniej jednej sub- stancji o znanym potencjale uczulającym. Zidentyfikowali je w 85,8% analizowanych produktów, a w niniejszym badaniu odpowiednio 75% analizowanych kosmetyków. Bardzo zbli- żony wynik otrzymano także w przypadku występowania konserwantu jakim jest fenoksyetanol – odpowiednio u au- torów artykułu zidentyfikowano jego obecność w 22,6% pod- danych analizie produktów i w 25% produktów objętych ni- niejszym badaniem. Podobnie wyglądają wyniki występo- wania w preparatach benzoesanu sodu (Sodium Benzoate) – w badaniach Gorczyckiej, Plichty i Śpiewaka obecny był w 12,3% analizowanych produktów, w niniejszej pracy w 19% poddanych analizie kosmetyków [24]. Wyniki przeprowadzonej analizy świadczą o tym, że ko- smetyki ogólnodostępne w drogeriach i aptekach mogą zna- cząco przyczynić się do poprawy stanu skóry osób z AZS. Nie- mniej jednak, znajomość substancji o działaniu potencjalnie uczulającym jest niezbędna podczas wyboru produktów do pielęgnacji, ponieważ brak tej umiejętności może skutkować brakiem poprawy lub nawet w wielu przypadkach pogorsze- niem stanu skóry. WNIOSKI 1. W sześćdziesięciu preparatach kosmetycznych wystę- powała co najmniej jedna substancja klasyfikowana jako problematyczna, która może doprowadzić do pojawienia się charakterystycznych objawów u osoby objętej atopo- wym zapaleniem skóry. Najczęściej stosowaną substancją o znanym potencjale uczulającym, którą producenci uży- wają w analizowanych kosmetykach, jest substancja kon- serwująca − fenoksyetanol. Piętnaście analizowanych ko- smetyków zawiera kompozycje zapachowe o nieznanym składzie, są one oznaczone jako parfum (fragrance), utrud- nia to ocenę bezpieczeństwa alergologicznego tych prepa- ratów kosmetycznych. 2. Osiem preparatów kosmetycznych nie zawierało żadnych emolientów wspomagających profilaktykę atopowego za- palenia skóry, skutkuje to bardzo ograniczonym lub nawet znikomym działaniem terapeutycznym i profilaktycznym dla pacjentów z AZS. 3. Najczęściej wykorzystywanym emolientem w analizowa- nych produktach kosmetycznych jest parafina ciekła/olej mineralny (paraffinum liquidum), świadczy to o tym, że producenci preparatów kosmetycznych najczęściej wyko- rzystują emolienty o szerokim spektrum działania. PODSUMOWANIE Emolienty są istotnymi składnikami produktów przeznaczo- nych do pielęgnacji skóry atopowej, dlatego ważne jest za- poznanie się konsumenta ze składem kosmetyku. Preparaty przeznaczone do tego typu skóry powinny zawierać miesza- niny substancji nawilżających. Z przeprowadzonego badania wynika, iż tylko co czwarty produkt kosmetyczny nie zawie- rał w składzie żadnej substancji o potwierdzonym potencja- le alergizującym, a w co dziesiątym nie występowały żadne emolienty. LITERATURA / REFERENCES 1 . Bartoszek B. Atopowe zapalenie skóry (AZS) jako choroba psychosoma- tyczna: Analiza badań. In: Gorbaniuk O, Kostrubiec-Wojtachnio B, Mu- siał D, Wiechetek M, eds. Studia z Psychologii w KUL. Lublin: Wydawnic- two KUL; 2010:57-74. 2 . Millan M, Mijas J. Atopowe zapalenie skóry – patomechanizm, dia- gnostyka, postępowanie lecznicze, profilaktyka. Nowa Pediatria. 2017;21(4):114-122. https://doi.org/10.25121/NP.2017.21.4.114 3 . Kacalak-Rzepka A, Bielecka-Grzela S, Różewicka-Czabańska M, et al. Nadwrażliwość kontaktowa na wybrane składniki kosmetyków oraz inne alergeny wśród kosmetyczek i studentek kosmetologii. Post Der- matol Alergol. 2010:27(5):400-405. 4 . Mehta S, Reddy B. Cosmetics dermatitis – current perspectives. Int J Dermatol. 2003;42(7):533-542. https://doi.org/10.1046/j.1365-4362.2003.01786.x 5 . Goik U, Goik T, Załęska I. Właściwości wosku pszczelego i jego za- stosowanie w kosmetyce i kosmetologii. Kosmetologia Estetyczna. 2016;6(5):617-622. 6 . Kuna P. Atopowe zapalenie skóry (AZS). Terapia. 2003;3(135):22-27. 7 . Nowicki R, Trzeciak M, Kaczmarski M, et al. Atopowe zapalenie skóry. Interdyscyplinarne rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne PTD, PTA, PTP oraz PTMR. Dermatol Rev. 2019;106:354-371. https://doi.org/10.5114/dr.2019.88253 3 / 2024 Kosmetologia Estetyczna 16 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” N8 . Nowicki R, Sikorska M. Etiopatogeneza atopowego zapalenia skóry. Me- dycyna biologiczna. 2014;3:64-67. 9 . Pawliczak R. Alergologia. Poznań: Termedia Wydawnictwa Medyczne; 2013. 10 . Woldan-Tambor A, Zawilska JB. Atopowe zapalenie skóry (AZS) – pro- blem XXI wieku. Farm Pol. 2009;65(11):804-811. 11 . Kang K, Stevens S. Pathophysiology of atopic dermatitis. Clin Dermatol. 2003;21(2):116-121.https://doi.org/10.1016/s0738-081x(02)00361-9 12 . Kędzia B, Wolski T. Farmakoterapia skóry. Część 3. Nawilżanie skóry i naturalne środki nawilżające. Post Fitoter. 2019;20(3):224-228. https://doi.org/10.25121/PF.2019.20.3.224 13 . Jurzak M, Rudyk A. Składniki aktywne kosmetyków i dermokosmetyków stosowane w pielęgnacji skóry z atopowym zapaleniem. Kraków: Oficyna Wydawnicza AFM; 2012. 14 . Reszke R, Reich A. Phytochemicals present in cosmetics available in Po- land. Forum Derm. 2016;2(2):51-59. 15 . Olszański R, Pilarski B. Emolienty – klasyfikacja oraz konsekwencje kli- niczne. Aesthetica. 2017;4:26-30. 16 . Alander J. Chemical and Physical Properties of Emolients. Treatment of dry skin syndrome. 2012;26:399-417. https://doi.org/10.1007/978-3-642-27606-4 17 . Palmer C, Irvine A, Terron-Kwiatkowski A. Common loss-of-function variants of the epidermal barrier protein filaggrin are a major predispo- sing factor for atopic dermatitis. Nat Genet. 2006;38(4):441-446. https://doi.org/10.1038/ng1767 18 . Grimalt R, Mengeaud V, Cambazard F. The steroid-sparing effect of an emollient therapy in infants with atopic dermatitis: a randomized con- trolled study. Dermatology. 2007;214(1):61-67. https://doi.org/10.1159/000096915 19 . Nowicki R, Trzeciak M, Wilkowska A, et al. Atopowe zapalenie skóry – ak- tualne wytyczne terapeutyczne. Stanowisko ekspertów Sekcji Dermato- logicznej Polskiego Towarzystwa Alergologicznego i Sekcji Alergologicz- nej Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Postępy Dermatologii i Alergologii. 2015;23(4):239-249. https://doi.org/10.5114/pdia.2015.53319 20 . Soćko R. Kwas benzoesowy. Dokumentacja proponowanych dopusz- czalnych wielkości narażenia zawodowego. Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy. 2023;3(117):19-45. https://doi.org/10.54215/PiMOSP/2.117.2023 21 . Kordus K, Śpiewak R. Emolienty z apteki – pomoc czy zagrożenie dla chorych na wyprysk? Alergia Astma Immunologia. 2012;17(3):147-153. 22 . Dyrektywa Komisji 2010/4/UE z dnia 8 lutego 2010 r. zmieniająca za- łącznik III do dyrektywy Rady 76/768/EWG dotyczącej produktów ko- smetycznych w celu jego dostosowania do postępu technicznego. 23 . Moszczyńska J, Śpiewak R. Składniki o znanym potencjale uczulającym i drażniącym w kosmetykach sprzedawanych jako „hipoalergiczne”, „an- tyalergiczne” lub „0% alergenów”. Estetologia Medyczna i Kosmetologia. 2013;3(1):1-15. https://doi.org/10.14320/EMK.2013.002 24 . Gorczyca A, Plichta D, Śpiewak R. Analiza składu dostępnych na polskim rynku preparatów do pielęgnacji skóry noworodków i niemowląt pod kątem występowania składników o znanym potencjale uczulającym. Alergoprofil. 2017;13(3):110-117. https://doi.org/10.24292/01.ap.210417.1 otrzymano / received: 06.03.2024 | poprawiono / corrected: 11.03.2024 | zaakceptowano / accepted: 16.03.2024 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” N Next >