< Previous3 / 2020 / vol. 9 Kosmetologia Estetyczna 341 PREZENTACJA KOSMETOLOGIA ESTETYCZNA P SPECJALIZACJA DERMOTECHNOLOG® Włoska m arka Rhea Cosmetics wnosi do pielęgnacji skóry autentyczny powiew świeżej idei. Filozofia marki to trzy kluczowe słowa: kosmetyki skrojone na miarę każdego klienta, wegańskie, hight-tech. Wychodząc z założenia, że każda skóra jest unikalna i ma inne potrzeby, Rhea Cosmetics stworzyła własną koncepcję pielęgnacji skóry. DERMOTECHNOLOG® ZAMIAST KOSMETYCZKI Dermotechnolog to kluczowa postać doświadczenia pielęgna- cyjnego w salonie, która ma wie- dzę i umiejętności do tego, aby nie tylko wykonywać zabiegi, ale je tworzyć. Profil zawodo- wy definiuje Dermotechnologa® jako eksperta w zakresie pielę- gnacji skóry z bogatą i dogłębną wiedzą na temat pojęć kosme- tologicznych i formulatywnych w dziedzinie kosmetyki. Personalizacja i stworzenie dedykowanego planu zabiegów są istotnymi elementami der- motechnologii, nauki, w ramach której działa Dermotechnolog®. Trzy elementy charakteryzują Dermotechnologa®: · Opatento- wana metoda diagnozy skóry, · Zabiegi galenowe, · Indywidual- na recepta domowa. OPATENTOWANA METODA DIAGNOZY SKÓRY Dermotechnolog®, wykorzy- stując opatentowaną metodę diagnostyczną SKINCODING®, organizuje sesję analizy este- tycznej, w trakcie której identy- fikuje wszystkie potrzeby i wy- magania analizowanej skóry. Klient jest aktywną częścią za- projektowanej analizy. ZABIEG GALENOWY Podczas faz zabiegu Dermo- technolog® nie ogranicza się wyłącznie do zastosowania wcześniej ustalonej procedury zabiegu, ale zgodnie z metodą Rhea ustanawia wyjątkowy pro- tokół zabiegowy, który będzie idealnie odpowiadał wymaga- niom skóry klienta. SPERSONALIZOWANA RECEPTA PIELĘGNACYJNA Skóra jest wieloaspektowa i czę- sto ma kontrastujące właści- wości. Dzięki zdobytej wiedzy, szczegółowej diagnozie skóry i zdobytemu zaufaniu, wykorzy- stując potencjał metody Rhea, Dermotechnolog® może dosto- sować produkt domowy, two- rząc idealne połączenie aktyw- nych składników spełniających wymagania skóry klienta. JAK MOŻNA UZYSKAĆ SPECJALIZACJĘ DERMOTECHNOLOGA® Aby zostać Dermotechnologiem® Rhea, marka zaprojektowała 6-stopniowy program szkoleniowy. Program pozwala zdobywać wie- dzę we własnym tempie. Oprócz szkoleń dotyczących produktów i zabiegów, Rhea oferuje również szeroki wachlarz dodatkowych treningów, które rozwijają wiedzę i umiejętności profesjonalistów, np. z zakresu obsługi klienta, bio- logii skóry, składników INCI.... Im więcej poziomów szkolenia po- myślnie ukończy przyszły Dermo- technolog®, tym wyższy jego po- ziom umiejętności technicznych, teoretycznych i operacyjnych. Dystrybucja w Polsce: B&M Professional M: +48 618 329 107 E: W: Szkolenia ____________________________3 / 2020 / vol. 9 Kosmetologia Estetyczna 342 PREZENTACJA KOSMETOLOGIA ESTETYCZNA P Anna Marcjasz Product Manager Arkana Tekst opracowany przez Zespół Badań i Rozwoju ARKANA pod nadzorem Anny Marcjasz, Product Manager ARKANA W: CZAS TO PIENIĄDZ Efekt widoczny gołym okiem w krótkim czasie – tego oczeku- ją klienci. Szybkie zabiegi upięk- szające zajmują kosmetologo- wi nie dłużej niż 30-40 minut. Każdy gabinet powinien mieć w ofercie ekspresowe zabiegi dla skór z różnymi problemami, zaczynając od tych, związanych z wrażliwością, po natychmia- stową redukcję zmarszczek. Na to, jak kosmetyki będą działały, ma wpływ oczywiście ich skład, ale również sposób i forma aplikacji. Nakładanie produk- tów w odpowiedniej kolejno- ści, na przykład metodą zwaną „kanapkową” czy ,,sandwich”, umożliwia składnikom ak- tywnym pozostanie na skórze i ,,pracowanie” przez kolejne godziny, by dotrzeć bezpośred- nio do źródła problemu. W celu podtrzymania efektów uzyska- nych podczas zabiegu, należy omówić z klientem plan pielę- gnacji domowej i wyposażyć go w odpowiednio dobrane dermo- kosmetyki. UKOJENIE DLA NADREAKTYWNEJ SKÓRY Wiosną ARKANA zaprezen- towała zabieg Neuro Sensi Therapy, adresowany do skór nadwrażliwych, naczyniowych, z tendencją do rumienia. Na- daje on ekspresowy efekt wyci- szenia, zmniejszenie naczynio- wości, skóra staje się jaśniejsza, a naczynia są mniej widocznie. Co więcej, wpływa on rów- nież na odczucia sensoryczne związane z nadwrażliwością – zmniejsza się ucieplenie skóry, świąd. Zabieg z użyciem prepa- ratów Neuro Sensi poprzedza peeling na bazie 15% kwasu laktobionowego – Lactobionic Sensi Peel, który można sto- sować niezależnie od poziomu wrażliwości skóry, czynników zapalnych oraz przy chorobach dermatologicznych, takich jak AZS, ŁZS czy trądzik różowaty, których terapia i pielęgnacja są trudne. W związku z chronicz- nym procesem stanu zapalne- go w skórze szybciej dochodzi do procesów związanych z sta- rzeniem się. Użycie peelingu laktobionowego pozwoli w wi- doczny i szybki sposób pozbyć się rogowaciejącego naskórka, a dodatkowo złagodzić i zre- generować skórę. Przygotowa- na w ten sposób skóra może swobodniej przyjąć substancje Po dwumiesięcznej przerwie gabinety kosmetyczne wznowiły swoją działalność. Powrót wiąże się jednak z wprowadzeniem dodatkowych procedur, które mają zapewnić bezpieczeństwo pracowników, jak i klientów korzystających z usług. Wydłużona dezynfekcja, wietrzenie pomieszczeń pomiędzy klientami oraz ustawianie wizyt tak, by klienci mijali się ze sobą w gabinecie, powoduje zmniejszenie ilości wykonywanych zabiegów w ciągu jednego dnia. Co zrobić, gdy w kalendarzu, przy obecnych restrykcjach, brakuje miejsca na wpisanie kolejnej wizyty, a nasze klientki, niecierpliwiąc się, szukają rozwiązania u konkurencji albo zaczynają działać z problemem „na własną rękę”, co bardzo często pogarsza problem skóry. EKSPRESOWE ZABIEGI KOSMETYCZNE JAK ZOPTYMALIZOWAĆ CZAS I EFEKTY ZABIEGOWE Fot. 1 Efekt wyciszający skórę podrażnioną: a) przed, b) efekt po 15 minutach Fot. 2 Zmniejszenie widoczności naczynek: a) przed, b) efekt po jednym zabiegu a) a) b) b) 3 / 2020 / vol. 9 Kosmetologia Estetyczna 343 PREZENTACJA KOSMETOLOGIA ESTETYCZNA P uwalniane przez kolejne godziny z Neuro Sensi Serum i Neuro Sensi Mask. Już po 15 minutach od ich na- łożenia skóra widocznie się wycisza, znika uczucie pieczenia, świądu oraz zaczerwienienie. Taki zabieg stanowi S.O.S. w przypadku niespodziewanej reakcji alergicznej bądź podrażnienia w gabinecie. ZABIEG, KTÓRY WARTO MIEĆ NA OKU Najczęściej, wykonując peelingi, omi- jamy wrażliwą okolicę oka. Rozwiąza- niem jest Eye Flower Peel, który dzięki delikatnej formule nie wymaga neutra- lizacji, a odpowiednio dobrana kom- pozycja składników aktywnych nie powoduje podrażnień, przez co może być stosowany na dolną i górną po- wiekę. Zawiera kwasy owocowe, w tym ekstrakt z hibiskusa z naturalnym kwasem pirogronowym, działającym złuszczająco i odmładzająco, oraz lak- tobionowy o działaniu nawilżającym, stymulującym odnowę komórkową, chroniącym przed szkodliwym dzia- łaniem wolnych rodników. Zastosowa- nie zabiegu Eye Complex Care pozwala zadziałać na 6 głównych problemów związanych z okolicą oka: zmarszczki, opadająca powieka, utrata elastycz- ności, cienie i obrzęki czy pogłębiona ,,dolina łez”. Zabieg można swobodnie łączyć z innymi ekspresowymi zabie- gami na twarz. Najlepszym rozwiąza- niem jest nałożenie peelingu Eye Flo- wer Peel po demakijażu, gdy nakłada się inny, odpowiednio dobrany peeling na całą twarz. Należy jednak uważać, by zachować odpowiednie odstępy, by kwasy nie nakładały się na siebie. Po peelingu zaleca się aplikację anato- micznej, dostosowanej do kształtu oka maski – Eye Full Effect Mask. Jest nasycona substancjami aktywnymi, m.in. kompleksem anti-shadow, który natychmiastowo rozjaśni okolicę oka oraz złagodzi obrzęki. Zabieg należy zakończyć jednym z dwóch żelowych preparatów – Eye Neuro Lift, nadają- cym silny, natychmiastowy efekt liftu, otworzenia oka, bądź Eye Total Elixir, stanowiącym rozwiązanie na wszyst- kie problemy związane z okolicą oka. Zabieg jest ekonomiczny, co pozwoli nieznacznie podnieść cenę całej wyko- nanej usługi. WYGRANA WALKA Z PRZEBARWIENIAMI Zabiegiem ukierunkowanym na wal- kę z przebarwieniami różnego pocho- dzenia: pozapalnymi, hormonalnymi, posłonecznymi i naczyniowymi, jest zabieg z wykorzystaniem produk- tów z linii UniTone Neuro Therapy. Składniki aktywne produktów działa- ją na melanocyty, które są komórka- mi nerwowymi odpowiedzialnymi za produkcję melaniny. Nagromadzenie melaniny skutkuje powstawaniem przebarwień. Zabieg ten hamuje nad- mierne wydzielanie melaniny, nie za- burzając przy tym ich naturalnej pra- cy, co w efekcie powoduje rozjaśnianie przebarwień, ale także zapobieganie ich powstawaniu oraz ujednolicanie kolorytu skóry. UniTone Neuro The- rapy można stosować niezależnie od pory roku i nasłonecznienia. Co więcej, na efekty nie trzeba czekać długo. Już po miesiącu po zabiegu, przy wspar- ciu produktów do pielęgnacji domowej z linii, można zauważyć wyraźne efek- ty rozjaśnienia skóry i ujednolicenia jej kolorytu. Zwykle na takie rezultaty trzeba czekać około sześciu miesię- cy, a intensywne peelingi chemiczne mogą nasilać przebarwienia. W za- biegu z Unitone Neuro Therapy poleca się przygotowanie skóry peelingiem chemicznym z kwasem migdałowym – Mandelic Forte Peel – mającym żelo- wą bazę, dzięki czemu jest skuteczny i bezpieczny. Sercem zabiegu są nakła- dane w kolejnym kroku serum i maska, które pozostawione na skórze działają kolejne godziny. SPEKTAKULARNE I BŁYSKAWICZNE EFEKTY LIFTINGUJĄCE Dla osób oczekujących natychmiasto- wego liftingu idealnym rozwiązaniem jest zabieg z wykorzystaniem neu- transmiterów – kwasów GABA i NANA, które pełnią funkcję przekaźnikową i regulującą. Gabinetowa terapia Neuro GABA & NANA Therapy doskonale sprawdzi się jako zabieg bankietowy, przed wielkim wyjściem. Spektaku- larny efekt liftingujący i wygładzenia Fot. 3 Efekty po 2 zabiegach Eye Flower Peel: a) skóra przed zabiegiem, b) po 10 dniach a) b) b) Fot. 4 Efekty kuracji rozjaśniającej: a) przed, b) po 56 dniach a) b) 3 / 2020 / vol. 9 Kosmetologia Estetyczna 344 PREZENTACJA KOSMETOLOGIA ESTETYCZNA P zmarszczek możemy uzyskać już dzię- ki zastosowaniu maski Neuro GABA Lift Mask. Synergia kwasu GABA i Instalift™ Goji, wchodzących w skład maski, pozwala na stymulację mięśni twarzy i naprawę uszkodzeń komórek skóry. Kolejnym krokiem w zabiegu jest Neuro GABA & NANA Peel z 30% kwa- sem mlekowym, zapewniającym efekt wygładzenie bruzd (,,plumping efekt”) i poprawę napięcia skóry (,,freezing ef- fect”). Po zmyciu peelingu nakłada się Neuro GABA & NANA Serum, które do- daje ,,hydro effect”, dzięki zawartemu w nim wielkocząsteczkowemu kwaso- wi hialuronowemu. Całość można wy- kończyć kremem Neuro GABA & NANA Cream o lekko napinającej konsysten- cji dla potrzymania efektów zabiegu. W OBRONIE MIKROBIOMU Dla skóry z niedoskonałościami, za- nieczyszczonej, z problemem nad- miernego wydzielania sebum najlep- szym rozwiązaniem jest terapia Opiera się na inteligentnym mechanizmie blokują- cym komunikację między bakteriami – Qurorum Sensing (QS), zaburzają- cymi mikrobiom skóry. Składnikiem, pełniącym funkcję inteligentnego der- mo-hackera, jest Quora NoniPRCF, który skutecznie wpływa na skład biofilmu na powierzchni skóry, przyczynia- jąc się do redukcji zmian trądziko- wych. Zabieg polega na intensywnym oczyszczaniu skóry, które można roz- począć peelingiem kawitacyjnym, by kolejno nałożyć Acne QS Hacker Peel z 10% kwasem szikimowym, stano- wiący inteligentny dermopeeling oraz maskę Acne QS Hacker Mask. W kolej- nym kroku aplikuje się serum Acne QS Hacker Serum oraz kanapkowo Acne QS Hacker Day Cream. Ogromną rolę w całym zabiegu odgrywa także kwas szikimowy, znany ze swoich właściwo- ści złuszczających i oczyszczających. Kuracja Acne QS Hacker powinna być kontynuowana również jako pielęgna- cja domowa. ARKANA poleca w tym celu Acne QS Hacker Day Cream oraz Acne QS Hacker Night Cream. Fot. 5 Efekty po jednym zabiegu NANA & GABA: a) przed, b) po Fot. 6 Efekty terapii z Quora Noni PRCF: a) przed rozpoczęciem terapii – 73 pory, b) po 30 dniach terapii – 46 porów DŁONIE POD OCHRONĄ Skóra na dłoniach narażona na częste mycie i drażnienie środkami bakterio- bójczym, reaguje najczęściej przesu- szeniem, jej płaszcz ochronny zostaje naruszony. Zaczyna pękać, traci ela- styczność, dochodzi do podrażnienia. Rozwiązaniem mogą być setowe eks- presowe zabiegi, ukierunkowane na regenerację i odmłodzenie skóry rąk. Mogą stanowić dodatek do zabiegów manicure, jak i uatrakcyjnienie wizyty w gabinecie o holistyczne podejście do pielęgnacji. Propozycję ARKANA sta- nowią dwa zabiegi: regenerujący z uży- ciem produktów Cannabis oraz odmła- dzający, w którym pierwsze skrzypce gra Neuro GABA Lift Mask. Zabieg regenerujący wzbogacono o nową maskę Neuro Cannabis Hand Maski, skierowaną do bardzo suchej, popękanej i podrażnionej skóry rąk. Stanowi swoiste S.O.S. dla dłoni. Na wstępie należy wykonać delikatny pe- eling Enzymatic Peel, kolejno wma- sować ampułkę CBD Elxir oraz Neuro Cannabis Hand Mask. Kolejno zależy wmasować ampułkę CBD Elixir oraz Neuro Cannabis Hand Mask. Jeden set wystarcza na 5 zabiegów. Specjalnie na potrzeby setu odmła- dzającego stworzono Hand Rejuvenator, który należy zaaplikować na zakoń- czenie zabiegu, po zmyciu maski Neu- ro GABA Lift Mask. Hand Rejuvenator jest serum o lekkiej, żelowej konsy- stencji, która nie zaburzy uzyskanego efektu liftingu skóry, dając szybki efekt bankietowy. Szybkie zabiegi upiększające stano- wią idealne rozwiązanie zarówno dla gabinetów kosmetycznych, jak i ich klientów. Cechuje je niewyso- ki koszt zużycia produktów, prosta i nieskomplikowana procedura za- biegowa. Efekty widoczne są od razu po zabiegu, co przekonuje klienta do skorzystania z zabiegów w serii oraz do kontynuacji pielęgnacji domowej. a) b) a) b) 345 3 / 2020 / vol. 9 Kosmetologia Estetyczna / Aesthetic Cosmetology and Medicine ARTYKUŁ NAUKOWY KOSMETOLOGIA ESTETYCZNA N Oryginalny artykuł ukazał się w "Aesthetic Cosmetology and Medicine" Częstość występowania oraz typy dermatologicznych działań niepożądanych leków przeciwdepresyjnych Frequency and types of dermatological side effects of antidepressants Kinga Aszklar 1 Anna Piotrowska 2 1. Koło Naukowe przy Zakładzie Chemii i Biochemii, Wydział Rehabilitacji Ruchowej al. Jana Pawła II 78 31-571 Kraków T: +48 12 683 11 54 2. Zakład Biochemii i Podstaw Kosmetologii Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie al. Jana Pawła II 78 31-571 Kraków E: T: +48 12 683 11 54 otrzymano / received 04.03.2020 poprawiono / corrected 17.03.2020 zaakceptowano / accepted 05.04.2020 » 346 ABSTRACT Depression is an increasingly common disease that affects people of all ages. Drugs used in the pharmo- coligal treatment of this disease are also widely used when other diseases are diagnosed and the treatment is often long-lasting and requires polypragmasia. The aim of the study was to understand the derma- tological effects associated with pharmacotherapy with antidepressants. Among the dermatological side effects, skin drying, hair deterioration, drying of mucous membranes and rashes were most commonly reported. A side ef- fect was also weight gain and hyperhidrosis. Skin changes and problems with body weight fluc- tuations, and increased activity of sweat glands are common consequences of using antidepressants. Keywords: dermatological side effects, depression, antidepressants STRESZCZENIE Depresja to coraz częstsza choroba, która doty- czy osób w każdym wieku. Leki stosowane w far- makoterapii tej choroby są szeroko wykorzysty- wane także w innych wskazaniach, a leczenie jest często długotrwałe i wymaga polipragmazji. Celem badań było poznanie dermatologicz- nych skutków związanych z farmakoterapią le- kami przeciwdepresyjnymi. Wśród dermatologicznych działań niepożąda- nych najczęściej zgłaszano przesuszanie się skó- ry, pogorszenie stanu włosów, przesuszanie błon śluzowych oraz wysypki. Skutkiem ubocznym był także wzrost masy ciała oraz nadpotliwość. Zmiany skórne i problemy z wahaniami masy ciała oraz wzmożona praca gruczołów potowych stanowią częstą konsekwencje stosowania le- ków przeciwdepresyjnych. Słowa kluczowe: dermatologicze działania niepożądane, depresja, leki przeciwdepresyjne WSTĘP Wzrost liczby osób chorych na depresję pomię- dzy rokiem 2005 a 2015 szacuje się na 18,4% [1]. Liczba chorych na świecie szacowana jest na ok. 300 mln, a rocznie blisko 800 000 pacjentów po- pełnia samobójstwa. Depresja znacznie częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn, a jedynie 20% chorych korzysta z opieki medycznej [2, 3]. Według Międzynarodowej Statystycznej Klasy- fikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 (International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems ICD-10) podstawo- wymi objawami depresji są: obniżenie nastroju, utrata zainteresowań i zdolności odczuwania ra- dości, zwiększenie lub utrata apetytu, zmniejsze- nie energii, osłabienie koncentracji i uwagi, niskie poczucie własnej wartości, zaburzenia snu, myśli, tendencje i próby samobójcze [4]. Występowanie co najmniej pięciu z tych objawów równocześnie przez okres 2 tygodni jest głównym kryterium pozwalającym na postawienie diagnozy. LECZENIE DEPRESJI Obecnie wyróżnia się trzy podstawowe metody leczenia depresji [5]: Farmakoterapia Opiera się na stosowaniu leków przeciwdepresyj- nych w monoterapii lub w postaci leczenia złożone- go z kilku substancji farmakologicznie czynnych. W tym celu wykorzystywane są środki z grupy leków przeciwdepresyjnych, przeciwpsychotycz- nych (neuroleptyki), przeciwlękowych, pobudza- jących, nasennych i tymoprofilaktycznych.346 3 / 2020 / vol. 9 Kosmetologia Estetyczna Aesthetic Cosmetology and Medicine ARTYKUŁ NAUKOWY KOSMETOLOGIA ESTETYCZNA N Psychoterapia Jej celem jest udzielanie pomocy choremu przez wykwali- fikowaną osobę, która ukończyła kilkuletnie szkolenie spe- cjalistyczne. Oddziaływanie na psychikę prowadzone jest w sposób świadomy i systematyczny (np. terapia poznaw- czo-behawioralna, humanistyczna, psychodynamiczna [8]). Leczenie za pomocą elektrowstrząsów W kontrolowanych warunkach, za pomocą prądu elek- trycznego lub środków farmakologicznych wywołuje się uogólniony napad drgawkowy. Stosuje się go zwykle przy depresjach lekoopornych, a jednym z głównych skutków ubocznych może być zaburzenie pamięci krótkotrwałej [5]. Obecnie, najskuteczniejszą metodą w zwalczaniu depre- sji jest kompleksowe leczenie polegające na połączeniu far- makoterapii z psychoterapią. Leki przeciwdepresyjne mają także zastosowanie w le- czeniu wielu innych zaburzeń i chorób np. fobii społecznej, lęku napadowego, zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, zaburzeń odżywiania, choroby afektywnej dwubieguno- wej i innych. Ze względu na tak szerokie spektrum, a co za tym idzie ilość osób poddawanych farmakoterapii środka- mi przeciwdepresyjnymi, coraz częściej można zaobser- wować występowanie działań niepożądanych [5]. Różnią się one w zależności od mechanizmu działania leku prze- ciwdepresyjnego, jego budowy chemicznej i selektywności do wybranych receptorów neuronalnych. Pod względem budowy chemicznej wyróżnia się dwie podstawowe grupy leków przeciwdepresyjnych [6]: • Leki o budowie trójpierścieniowej TLPD (tricyclic antide- pressants, TCA). Hamują wychwyt serotoniny i noradrena- liny. Są skuteczne w leczeniu depresji, lecz niosą ze sobą liczne działania niepożądane, zwłaszcza dotyczące układu sercowo-naczyniowego. Obecnie są rzadko stosowane. • Leki o budowie innej niż trójpierścieniowa. Do tej gru- py zaliczono selektywne inhibitory wychwytu zwrotne- go serotoniny SSRI (selective serotonin reuptake inhibitor), selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny SNRI (serotonin norepinephrine reupta- ke inhibitor) i inne leki przeciwdepresyjne najczęściej o dwu- lub wielopierścieniowej strukturze. Z klinicznego punktu widzenia ważniejszy podział obej- muje profil wpływu na nastrój i napęd pacjenta. Ze wzglę- du na ten profil działania wyróżnia się leki posiadające: • działanie uspokajające i przeciwlękowe, nie wpływają na napęd psychoruchowy (np. paroksetyna, fluwoksamina); • mniej intensywne działanie przeciwlękowe, umiarkowa- ne oddziaływanie na napęd psychoruchowy (np. fluokse- tyna, komipramina); • znikome działanie przeciwlękowe, pobudzające słaby napęd psychoruchowy [5]. Jednymi z najczęściej stosowanych leków są SSRI. Znajdują zastosowanie w terapii depresji różnego pochodzenia, w tym depresji typu endogennego. Są bezpieczniejsze i lepiej tolero- wane od TLPD. Główne przeciwwskazania do stosowania SSRI to padaczka, depresje psychotyczne, niewydolność wątroby lub stosowanie leków wchodzących w interakcje z SSRI [5]. Okazuje się, że około 15% osób przyjmujących leki z tej grupy przerywa farmakoterapię ze względu na działania niepożąda- ne. Głównymi skutkami ubocznymi są: dysfunkcje seksualne (objawiają się jako anorgazmia, obniżone libido – dotykają ponad 60% pacjentów), zaburzenia żołądkowo-jelitowe (utra- ta apetytu, nudności, biegunki ), dysfunkcje w obrębie ośrod- kowego układu nerwowego (lęki, bezsenność, sedacja) [5, 7, 8]. Przy łączeniu SSRI z innymi substancjami serotoninergiczny- mi istnieje ryzyko rozwoju zespołu serotoninowego. Wiąże się z występowaniem objawów w postaci nudności, biegunki, nad- miernego pobudzenia oraz niepokoju [9]. CEL Celem pracy była ocena częstości występowania oraz typów dermatologicznych działań niepożądanych leków przeciw- depresyjnych subiektywnie zgłaszanych przez pacjentów. MATERIAŁ I METODA BADAŃ W pracy posłużono się autorskim kwestionariuszem ankie- towym. Sondaż prowadzono drogą internetową (skorzystano z formularza ankietowego Google). Składał się on z 25 pytań zamkniętych jednokrotnego wyboru, z 3 pytań półotwartych oraz 3 pytań otwartych – łącznie 31 pytań. Badanie prze- prowadzono w okresie 15.12.2018 – 15.03.2019. Udział był anonimowy i całkowicie dobrowolny. Czas na odpowiedź był nieograniczony. Do badania zakwalifikowano osoby, które przez co najmniej 3 miesiące stoso- wały leki przeciwdepresyjne. Z grupy 151 osób odrzucono 15 z powodu nieprawi- dłowości w wypełnieniu kwestionariuszy. Analizie poddano ankiety uzyskane od 136 osób. Grupa liczyła 108 kobiet (79,4%) oraz 28 mężczyzn (20,6%). W przedziale wiekowym 19-26 lat mieściły się 74 oso- by (54,4%), 5 osób (3,7%) było powyżej Tabela 1 Opis wybranych selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny Nazwa międzynarodowaCharakterystyka klinicznaWskazania CitalopramDepresje łagodne lub umiarkowane (u części chorych może wzmagać lęk) Depresja FluoksetynaDepresje łagodne lub umiarkowane, bez objawów psychotycznych. Wchodzi w interakcje z innymi lekami Depresja, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, bulimia ParoksetynaDepresje łagodne lub umiarkowane bez obja- wów psychotycznych, u części chorych działanie sedatywno-anksjolityczne Depresja, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, zespół stresu pourazowego, lęk przewlekły, lęk napadowy SertralinaDepresje łagodne lub umiarkowane bez obja- wów psychotycznych Depresja, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, lęk napadowy, zespół stresu pourazowego Źródło: Opracowanie własne na podstawie [5]347 3 / 2020 / vol. 9 Kosmetologia Estetyczna Aesthetic Cosmetology and Medicine ARTYKUŁ NAUKOWY KOSMETOLOGIA ESTETYCZNA N 40 roku życia. Wykształcenie wyższe deklarowało 66 osób (48,5%), podstawowe 7 osób (5,1%), pozostała grupa wskazała wykształcenie średnie. W dużym mieście liczącym ponad 100 tysięcy mieszkańców mieszkało 101 osób, co stanowiło 74,3% grupy, 13 osób wskazało wieś jako swoje miejsce zamieszkania. Wyniki zebrano i opracowano z wykorzystaniem programu Microsoft Excel (2010). Do wykonania analizy statystycznej po- służono się programem Statictica 10 (StatSoft Polska). Liczeb- ności w poszczególnych grupach porównano testem Chi2. Za poziom istotności odrzucenia hipotezy zerowej przyjęto p < 0,05. WYNIKI Najczęściej diagnozowanym schorzeniem u ankietowa- nych była depresja – 101 osób. Drugim była nerwica lęko- wa z zaburzeniami lękowymi w postaci napadów paniki – 43 osoby. Kolejne to zaburzenia lękowe uogólnione, zabu- rzenia odżywiania i zaburzenia osobowości. Pojedyncze osoby zgłaszały uzależnienia, chorobę afektywną dwubie- gunową, osobowość typu borderline (rys. 1). 101 43 12 17 16 8 17 22 22 020406080100120 Depresja Nerwica lękowa Nerwica natręctw Fobia społeczna Zaburzenia lękowe uogólnione Zaburzenia stresowe pourazowe (PTSD) Zaburzenia odżywiania Zaburzenia snu Zaburzenia osobowości Rys. 1 Zdiagnozowane choroby psychiczne w grupie badanej (ilość zgłoszonych przypadków) Źródło: Opracowanie własne Większość ankietowanych (91 osób – 66,9%) zgłosiło, że obecny epizod nie jest pierwszym epizodem choroby psy- chicznej. Epizod choroby trwający ponad 12 miesięcy zgło- siło 60 osób (44,1%) (rys. 2). 31% 25% 44% Czas trwania ostatniego/obecnego epizodu choroby 3-6 miesięcy 6-12 miesięcy >12 miesięcy Rys. 2 Długość trwania ostatniego lub obecnego epizodu Źródło: Opracowanie własne Ankietowani najczęściej przyjmowali sertralinę (42 oso- by – 30,9%), najrzadziej wskazywano leczenie tianeptyną (5 osób – 3,7%), pozostałe leki i częstość ich stresowania w badanej grupie przedstawiono w tabeli 2. Tabela 2 Procentowy udział wszystkich ankietowanych przyjmujących dany lek w farmakoterapii Przyjmowana substancja Liczba osób poddana monoterapii Liczba osób poddana politerapii Procentowy udział wśród ankietowanych sertralina271530,9% escitalopram19517,7% fluoksetyna101216,2% citalopram848,9% wenlafaksyna1108,4% tianeptyna323,7% Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania Żadnych zmian dotyczących skóry i jej przydatków pod- czas stosowania farmakoterapii lekami przeciwdepresyj- nymi nie zaobserwowały 62 osoby (45,6%). W pozostałej grupie zgłaszano różnego rodzaju dermatologiczne dzia- łania niepożądane – najczęściej było to przesuszanie się skóry (29 osób) oraz pogorszenie stanu włosów (24 osoby). Najmniej osób wskazało zmiany na paznokciach (4 osoby) oraz rumienień (6 osób) (rys. 3). 21 12 21 6 29 13 18 4 14 24 05101520253035 Przesuszanie błon śluzowych Wysypki Wypryski Rumień skórny Przesuszanie się skory Przetłuszczanie się włosów, łojotok Nasilenie objawów trądziku Zmiany na paznokciach Pogorszenie stanu paznokci Pogorszenie stanu włosów Rys. 3 Liczba osób, które zaobserwowały dermatologiczne działania niepożądane leków przeciwdepresyjnych Źródło: Opracowanie własne Wśród osób zakwalifikowanych do badania, 45 respon- dentów (33,1%) zgłosiło, że był to dla nich pierwszy epizod choroby. W tej grupie, występowanie zmian dermatolo- gicznych, zgłosiło 40% badanych (tab. 3). Kolejny epizod zgłosiło 91 osób (66,9% badanej grupy) z czego 61,5% za- obserwowało zmiany dermatologiczne indukowane stoso- waną farmakoterapią (tab. 4). Tabela 3 Częstość występowania dermatologicznych działań niepożądanych podczas pierwszego epizodu choroby Liczba osób poddanych danemu typowi terapii Liczba osób, która zgłosiła dermatologiczne działania niepożądane Procentowy udział osób, które zgłosiły dermatologiczne działania niepożądane Osoby poddane monoterapii371643,24% Osoby poddane politerapii8225,00% Źródło: Opracowanie własne 348 3 / 2020 / vol. 9 Kosmetologia Estetyczna Aesthetic Cosmetology and Medicine ARTYKUŁ NAUKOWY KOSMETOLOGIA ESTETYCZNA N Tabela 4 Częstość występowania dermatologicznych działań niepożądanych leków przeciwde- presyjnych podczas kolejnego epizodu choroby Liczba osób poddanych danemu typowi terapii Liczba osób, która zgłosiła dermatologiczne działania niepożądane Procentowy udział osób, które zgłosiły dermatologiczne działania niepożądane Osoby poddane monoterapii543154,41% Osoby poddane politerapii372583,33% Źródło: Opracowanie własne Wskazania dotyczące masy ciała badanych kobiet przed- stawiono w tabeli 5. Przed terapią 28 osób (25,93%) zgła- szało spadek, a 25 (24,07%) wzrost masy ciała. W trakcie leczenia 17 (15,74%) kobiet zgłosiło spadek, a 43 (39,81%) wzrost masy ciała. Informacje na temat zmian masy ciała badanych męż- czyzn przedstawiono w tabeli 6. Przed wprowadzeniem farmakoterapii 8 ankietowanych mężczyzn (28,57%) zgło- siło spadek, 7 (25%) wzrost masy ciała. Zastosowana tera- pia spowodowała spadek masy ciała u 4 ankietowanych (14,28%) oraz wzrost u 12 (42,86%). Analiza statystyczna nie wykazała wpływu płci na zmiany masy ciała przed farmakoterapią (Chi2 = 0,0103, p = 0,9191) i w jej trakcie (Chi2 = 0,0702, p = 0,7911). Tabela 5 Ilość zgłoszonych przez kobiety przypadków wzrostu lub spadku masy ciała przed te- rapią oraz w trakcie terapii Wzrost masy ciałaSpadek masy ciała Przed farmakoterapią2628 W trakcie farmakoterapii4317 Źródło: Opracowanie własne Tabela 6 Ilość zgłoszonych przypadków przez mężczyzn wzrostu lub spadku masy ciała przed terapią oraz w trakcie terapii Wzrost masy ciałaSpadek masy ciała Przed farmakoterapią78 W trakcie farmakoterapii124 Źródło: Opracowanie własne 23 55 58 52 53 31 020406080 Tak Nie Czasami, związana z np. sytuacjami stresowymi, podwyższoną temperaturą otoczenia itd. W trakcie terapii Przed zastosowaniem terapii Rys. 4 Występowanie nadpotliwości u ankietowanych Źródło: Opracowanie własne Przed zastosowaniem farmakoterapii problem z nadpotli- wością (nie związaną z czynnikami stresogennymi ani pod- wyższoną temperaturą otoczenia) zgłosiły 23 osoby (16,9%), w trakcie farmakoterapii – 52 osoby (38,2%) (rys. 4). Przed zastosowaniem farmakoterapii problem z nad- potliwością związaną z sytuacjami stresowymi, podwyż- szoną temperaturą otoczenia itp. zgłosiło 58 osób (42,6%), w trakcie farmakoterapii liczba zgłoszonych przypadków spadła do 31 (22,8%) (rys. 4). Nie wykazano różnic pomiędzy występowaniem nadpo- tliwości niezwiązanej z czynnikami zewnętrznymi przed zastosowaniem farmakoterapii oraz w trakcie farmakote- rapii (Chi2 = 7,4285, p = 0,0064). OMÓWIENIE WYNIKÓW I WNIOSKI Skóra najczęściej i najszybciej manifestuje skutki uboczne wszelkich substancji ksenobiotycznych, farmakologicznie i kosmetycznie czynnych, toksycznych, czy stanowiących element diety. Szacuje się, że około 2-3% pacjentów zma- ga się z dermatologicznymi działaniami niepożądanymi leków [10]. W niniejszym badaniu wykazano, że z tym problemem zmaga się 54,5% ankietowanych przyjmują- cych leki przeciwdepresyjne. Reakcje skórne wskazywano w trakcie farmakoterapii lekami z niemal wszystkich grup, jednak najczęściej dotyczy to leków stosowanych w lecze- niu choroby afektywnej dwubiegunowej. W dostępnej literaturze najczęściej zgłaszanymi derma- tologicznymi działaniami niepożądanymi leków przeciw- depresyjnych są: wysypki alergiczne, reakcje nadwrażli- wości na światło (rumień skórny), zmiany pigmentacyjne, wypryski pęcherzowe i rumień wielopostaciowy, także pogorszenie stanu włosów (nadmierna ich utrata), przesu- szanie się skóry (łuszczące się suche plamy) [11, 12]. Odno- towuje się również przypadki ciężkich powikłań zagrażają- cych zdrowiu i życiu pacjentów poddanych farmakoterapii, w tym zespołu Stevensa-Johnsona. Zespół ten charaktery- zuje się nekrozą naskórka i zmianami pęcherzowymi na śluzówce oraz wysoką gorączką [13]. Leki stosowane w far- makoterapii depresji, które mogą indukować jego rozwój to mirtazapina [14], fluoksetyna [15] i sertralina [16]. Od- notowuje się także przypadki po stosowaniu bupropionu, zwłaszcza podawanego w kombinacji z naloksonem [18]. Wśród ankietowanych zakwalifikowanych do niniejsze- go badania najczęstszym dermatologicznym działaniem niepożądanym związanym z przyjmowaniem leków prze- ciwdepresyjnych było przesuszanie się skóry. Objaw ten najczęściej zgłaszali pacjenci poddani monoterapii, szcze- gólnie przyjmujący fluoksetynę. Co ciekawe, pacjenci sto- sujący ten lek, bardzo często skarżyli się także na wysypki oraz rumień skórny. W piśmiennictwie odnotowano wystę- powanie tych samych objawów dodatkowo połączonych ze swędzeniem skóry [18].349 3 / 2020 / vol. 9 Kosmetologia Estetyczna Aesthetic Cosmetology and Medicine ARTYKUŁ NAUKOWY KOSMETOLOGIA ESTETYCZNA N Zgłoszono przypadek mężczyzny, który w wieku 46 lat roz- począł leczenie fluoksetyną z powodu występowania symp- tomów depresji. Po 3 tygodniach terapii, która przebiegała pomyślnie, pojawiła się swędząca wysypka, która ustąpiła natychmiast po wyłączeniu terapii tym lekiem. Leczenie kontynuowano z użyciem sertraliny. Po dwóch tygodniach pacjent zauważył te same objawy skórne, co przy terapii fluoksetyną, lecz w innej lokalizacji. Objawy nasilały się po spożyciu czekolady [18]. Autorzy podkreślili brak badań dotyczących łączenia sertraliny czy innych leków z grupy SSRI z różnymi produktami spożywczymi mającymi wpływ na ilość uwalnianej serotoniny. Nie można jednoznacznie stwierdzić czy objawy wywołał któryś z izolowanych czyn- ników, czy też był to efekt ich interakcji. Lundeberg i wsp. (2002) podają, że wysoka aktywność układu serotoniner- gicznego w obszarze połączenia skórno-naskórkowego ze skórnym, może być odpowiedzialna za powstawanie der- matologicznych działań niepożądanych poszczególnych leków. Efekt ten, zdaniem autorów jest bardziej prawdopo- dobny niż nadwrażliwość na samą substancję leczniczą. Do- wodem może być pojawienie się wyprysków na skórze wraz ze zwiększonym stężeniem serotoniny [19]. Serotonina stymuluje skórne włókna nerwowe typu C, któ- re przenoszą doznania zmysłowe, między innymi swędzenie [20]. Stanowi ono, zgodnie ze szwedzkimi badaniami, 24% zgłaszanych dermatologicznych działań niepożądanych farmakoterapii z użyciem fluoksetyny i 15% sertraliny [21]. Odnotowano występowanie świądu i wysypek skórnych zarówno przy stosowaniu paroksetyny jak i sertraliny [20]. W związku z odmienną strukturą chemiczną tych substancji, wspólny efekt niepożądany może świadczyć o tym, że skóra reaguje nie na nią, a na wzrost stężenia serotoniny (spowo- dowany przez SSRI), co wnioskowali Lundeberg i wsp. (2002). Pogorszenie stanu włosów było drugim najczęściej zgłaszanym działaniem niepożądanym stosowania leków przeciwdepresyjnych w badanej grupie. Analiza literatury wskazuje, że podczas terapii lekami z grupy SSRI, często obserwuje się łysienie plackowate (charakteryzuje się ono miejscową lub uogólnioną utratą włosów, najczęściej do- tykającą skalpu). Dane literaturowe wskazują, że zmiany są odwracalne, a łysienie związane z leczeniem może być zarówno telogenowe jak i anagenowe. Najczęściej odnoto- wuje się je przy terapii fluoksetyną, paroksetyną i fluwok- saminą [12, 22-24]. W badanej grupie, największy odsetek ankietowanych zgłosił pogorszenie się stanu włosów przy terapii fluoksetyną i citalopramem. W 2000 roku opisano przypadek kobiety poddanej farma- koterapii citalopramem [25]. Po kilku miesiącach zauważyła utratę kęp włosów w trakcie mycia. Wypadanie włosów wy- dawało się lekarzom związane ze zwiększaniem dawki leku, dlatego zalecono, aby ją obniżyć. Pacjentka jednak odmówi- ła, ze względu na poprawę samopoczucia i zmniejszenie ob- jawów choroby oraz fakt, iż z problemem dermatologicznym częściowo pomogła jej uporać się suplementacja multiwita- minowa. W wielu przypadkach zdarza się, że zwiększenie dawki substancji terapeutycznej powoduje nasilenie dane- go działania niepożądanego, ponieważ z czasem organizm przyzwyczaja się i adaptuje do zmian, a z tego wynika coraz rzadsze występowanie działań niepożądanych. Wahania masy ciała związane z depresją to powszech- ny problem. Utrata masy ciała traktowana jest jako jeden z objawów choroby (dla depresji atypowych wskazuje się jednak objaw odwrotny) [3, 4, 26]. W takiej sytuacji, wzrost masy ciała w trakcie terapii rozumiany może być jako po- prawa stanu pacjenta. Jednak nieustanny przyrost masy ciała, pomimo remisji objawów choroby, może być skut- kiem ubocznym przyjmowania leków przeciwdepresyjnych [27]. Podczas badań, których celem było poznanie przyczy- ny przyrostu masy ciała podczas farmakoterapii depresji wskazano, że aż 72% pacjentów zgłosiło przyrost masy ciała w czasie remisji, w porównaniu do masy ciała w czasie trwa- nia choroby. Wspomniane zjawisko można zauważyć także u ankietowanych w niniejszym badaniu. Badani zauważali przyrost masy ciała w trakcie farmakoterapii. Większość leków z grupy SSRI, jako jeden ze skutków ubocznych, generuje nadmierną potliwość. Niezależnie od tego, osoby z zaburzeniami psychicznymi, bardzo często obserwują u siebie ten objaw, przeważnie jest on wywoła- ny przez określony stresor. Na wzrost utraty wody drogą epidermalną wpływa również cała gama czynników we- wnętrznych i zewnętrznych, w tym podwyższona tempera- tura otoczenia [28]. Problem nadpotliwości może więc mieć złożony mechanizm, a jego obecność i zmiany w czasie Tabela 7 Procentowy udział ankietowanych poddanych monoterapii, którzy zgłosili występowanie danych działań niepożądanych wysypki wypryski rumień skóry przesuszenie się skóry przetłuszczenie się włosów, łojotok nasilenie objawów trądziku pogorszenie stanu włosów pogorszenie stanu paznokci zmiany na paznokciach przesuszanie błon śluzowych bez zmian sertralina3,70%18,52%0%25,93%0%14,81%11,11%7,41%7,41%22,22%48,15% fluoksetyna10%20%10%30%0%0%20%20%10%0%40% escitalopram0%15,79%0%26,32%5,26%5,23%5,26%10,23%0%10,53%52,63% citalopramum0%0%0%25%25%25%12,5%12,5%0%25%50% paroksetyna0%0%0%16,67%0%0%0%0%0%0%83,33% wenlafaksyna0%9,09%0%0%9,09%9,09%9,09%9,09%0%18,18%63,64% Źródło: Opracowanie własneNext >