172
vol. 1 \ 3 \ 2012 \ Kosmetologia Estetyczna
Dotychczas większość badań związku karotenoidów
z chorobą wieńcową (CAD) koncentruje się na
β
-
karotenie,
który razem z likopenem i alfa-karotenem należy do ka-
rotenoidów węglowodorowych, podczas gdy luteina, zeak-
santyna i
β
-
kryptoksantyna są ich tlenowymi pochodnymi.
Ostatnio w badaniach epidemiologicznych stwierdzono, że
stężenie krążącej luteiny, ale nie
β
-
karotenu, było związane
z grubością kompleksu intima-media tętnic szyjnych CIMT
(
Carotid Intima-Media Thickness
).
Ponadto to właśnie lute-
ina hamowała stan zapalny, stres oksydacyjny i tworzenie
zmian miażdżycowych wmodelach eksperymentalnych [15].
Zgodnie z obserwacją, że u pacjentów z CAD występuje
znacznie niższe stężenie utlenionych karotenoidów, tzn.
luteiny,
β
-
zeaksantyny i
β
-
kryptoksantyny, podczas gdy
stężenie karotenoidowych węglowodorów (
β
-
karoten, be-
ta-karoten i likopen) było tylko nieco niższe u chorych niż
w grupie kontrolnej, w badaniach epidemiologicznych pro-
gresji miażdżycowej wykazano, że wzrost CIMT było istot-
nie związany z poziomemw osoczu luteiny,
β
-
zeaksantyny
i
β
-
kryptoksantyny, ale nie
β
-
karotenu [15].
ß
-
karoten
a choroby
skóry
Badania epidemiologiczne dostarczyły jednoznacznych
dowodów na to, że dieta bogata w warzywa i owoce może
poprawić stan skóry i zmniejszyć ryzyko wystąpienia
raka skóry. Na przykład wyższe spożycie owoców i wa-
rzyw obniżyło ryzyko rozwoju raka kolczystokomórko-
wego skóry
SCC
(
Squamous Cell Carcinoma
)
aż o 54%.
W badaniu obserwacyjnym ludności Włoch stwierdzo-
no, że spożycie dużych ilości (co najmniej trzy razy w ty-
godniu) ciemnozielonych warzyw obniża ryzyko rozwoju
czerniaka skóry. W badaniu tym uwzględniono ewentual-
ny wpływ płci, wieku, wykształcenia, koloru włosów, fo-
totypu skóry, ilości znamion, obecności piegów i oparzeń
słonecznych w dzieciństwie [2].
Powstaje w związku z tym pytanie, czy takie samo ko-
rzystne działanie przyniesie suplementacja
β
-
karotenem,
skoro wiadomo, że jest on skuteczny w gaszeniu wolnych
rodników, zwłaszcza tlenu singletowego, ale także po-
nadtlenkowych anionów i rodników hydroksylowych
i dlatego stosowany jest on w leczeniu takich chorób, jak
słoneczna pokrzywka, protoporfiria erytropoetyczna,
toczeń rumieniowaty, PMLE i inne fotodermatozy spo-
wodowane promieniowaniem UV lub chorób, w których
następuje pogorszenie stanu chorego po ekspozycji na
światło słoneczne. Warto dodać, że
β
-
karoten, jak i inne
karotenoidy ma niski współczynnik ochrony przeciwsło-
necznej przed UVA i mniej niż SPF 4 przed UVB.
Chociaż wmodelach zwierzęcych beta-karoten chronił
przed rakiem skóry wywołanym substancjami chemicz-
nymi i promieniowaniem UV, to po indukcji nowotworów
zwierzętom, suplementacja beta-karotenem przyspie-
szyła proces rozwoju raka [5].
Niewiele jest także badań epidemiologicznych, które
oceniałyby związek
β
-
karotenu z ryzykiem rozwoju raka
skóry, a te istniejące dostarczają sprzeczne wyniki [2].
W jednym z badań odnotowano, że spożycie
β
-
karotenu
wiązało się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju raka pod-
stawnokomórkowego skóry BCC (
Basal-Cell Carcinoma
) [1],
inne nie potwierdzają tej tezy. Brak jest jednoznacznych
wyników metaanaliz na temat związku
β
-
karotenu z roz-
wojem nie tylko BCC czy SCC, ale także czerniaka skóry.
W badaniu SUVIMAX (
Supplementation in Vitamins and
Mineral Antioxidants
)
stwierdzono, że po doustnej suple-
mentacji kombinacją przeciwutleniaczy (120mg witaminy
C, 30 mg witaminy E, 6 mg
β
-
karotenu, 100 mg selenu i 20
mg cynku) przez 7,5 roku nastąpiło zwiększenie częstości
występowania czerniaka u kobiet, ale nie u mężczyzn [1].
Uzyskane wyniki były na tyle niepokojące, że przepro-
wadzono kolejne badania. W 2009 roku opublikowano
pracę [1], w której w badaniu uczestniczyło 37.382 męż-
czyzn i 40.337 kobiet w wieku 50-76 lat, rekrutowanych
z zachodniej części stanu Washington. Uczestnicy wy-
pełniali 24-stronicowy kwestionariusz na temat stylu ży-
cia, stanu zdrowia, żywienia, stosowanych suplementów
diety, cech osobowych i czynników ryzyka rozwoju raka.
W ciągu sześciu lat prowadzenia badania zaobserwowa-
no 461 przypadków rozwoju czerniaka. W tym prospek-
tywnym badaniu nie znaleziono dowodów na związek
między suplementacją przeciwutleniaczami a ryzykiem
rozwoju czerniaka i, w odróżnieniu od wcześniejszych
badań, wyniki te nie zależą od płci. Badacze sugerują, że
taka rozbieżność wyników może być skutkiem błędów
metodologicznych popełnionych we wcześniejszym ba-
daniu, to jest braku szczegółowych informacji na temat
poziomu u uczestników czynników ryzyka rozwoju czer-
niaka: ekspozycji na słońce we wczesnym wieku czy ilości
znamion. Istotne znaczenie mogą mieć także dodatkowe
czynniki takie jak przypadki czerniaka w rodzinie, kolor
włosów między 10 a 20 rokiem życia, wrażliwość na słoń-
ce, obecność piegów i ilość oparzeń słonecznych przed 20
rokiem życia. Nie określono także w tym badaniu rzeczy-
wistego poziomu antyoksydantów we krwi [19].
W badaniach modelowych wykazano, że
β
-
karoten chro-
ni kolagen przed utlenieniem proliny wywołanym promie-
niowaniem UV i na tej podstawie postulowano, że może on
opóźniać postęp fotostarzenia się skóry. Jednakże u bez-
włosych myszy suplementacja beta-karotenem nie była
skuteczna w zapobieganiu zmian kolagenu i nagromadze-
niu nieprawidłowej elastyny wywołanym UVB. Warto pod-
kreślić, że obecnie nie ma kontrolowanych badań wpływu
beta-karotenu na proces starzenia się skóry [5].
ß
-
karoten
a choroby oczu
β
-
Karoten ma najwyższą aktywność prowitaminy A spo-
śród znanych karotenoidów, a witamina A (retinol) jest
niezbędna w organizmie w procesie widzenia, gdyż
wchodzi w skład rodopsyny – światłoczułego barwnika
siatkówki oka, powstającej w pręcikach po połączeniu
witaminy A w formie aldehydu z białkiem opsyną [1]. Po-
dobny proces odbywa się także w czopkach. Podczas foto-
transdukcji następuje utrata części retinalu, a więc jest
potrzebny stały dopływ tej witaminy.
Wolne rodniki powstające zarówno w wyniku normal-
nych procesów fizjologicznych, jak i w wyniku patologicz-
nych reakcji biochemicznych są jednym z ważniejszych
czynników w rozwoju chorób oczu. Utleniacze, takie jak
rodniki nadtlenkowe, nadtlenek wodoru czy lipidowe
rodniki hydroksylowe mogą spowodować uszkodzenia,
jeśli nie zostaną zneutralizowane przez antyutleniacze.
Dobrze znane przeciwutleniacze, takie jak witamina C, E
i beta-karoten, bez wyjątku gaszą wolne rodniki, przy-
wracając biologiczną homeostazę i łagodząc oksydacyjne
zniszczenia. Na tej podstawie uważa się powszechnie,
